بخشی از مقاله
تاثیر ارزیابی درونی برکیفیت آموزشی و شناسایی نقاط قوت وضعف گروه آموزشی
-1 چکیده
این پژوهش با هدف اصلی اجراي ارزیابی درونی در گروههاي آموزشی رشته مهندسی مکانیک دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین و به منظور ارائه تحلیلی جامع از کیفیت موجود گروهها و پیشنهاداتی براي بهبود و ارتقاء آن انجام گردیده است. در این خصوص از جامعه آماري شامل:هیات علمی، مدیران گروهها و دانشجویان ، اطلاعات لازم جمع آوري و مورد تجزیه و تحلیل آماري قرارگرفته است.جهت تجزیه و تحلیل دادههاي جمعآوري شده از آمار توصیفی و استنباطی استفاده گردید..نتیجه بررسی ارزیابی درونی گروههاي آموزشی رشته مهندسی مکانیک دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین نشان می دهد که: بین کیفیت آموزشی و تعیین معیارها و نشانگرها و بین مشارکت اعضاي هیات علمی در تعین معیارها و نشانگرها و ارتقاي سطح کیفیت گروه رابطه وجود دارد، البته دانشجویان نسبت به مدیران گروه و اعضاي هیات علمی این رابطه را کمتر مشاهده کرده اندو همچنین بین ارزیابی درونی و افزایش میزان پاسخگوئی در قبال عملکرد گروه آموزشی (مدیریت و اعضاء هیات علمی ) رابطه وجود دارد، ودر نهایت ،ارزیابی درونی در یافتن نقاط قوت و ضعف گروه آموزشی تاثیر دارد.
واژه هاي کلیدي : ارزشیابی آموزشی– 1 کیفیت– 2 اعتبارسنجی- 3 ارزیابی درونی- 4 رشته مهندسی مکانیک5
1
-2 مقدمه:
دانشگاهها و موسسات آموزش عالی همواره به عنوان بالاترین مرکز اندیشه ورزي و تولید علم در جامعه محسوب شده و با حضور و فعالیت اندیشـمندانه متفکران، محققان، دانش پژوهان و دانشجویان در اعتلاي علمی و جهت بخشیدن به حرکت هاي فکري، اعتقادي، فرهنگی و سیاسی جامعه نقش اساسی دارند. بنابراین نظام آموزش عالی کشور باید با برنامه ریزي دقیق در امور آموزشی، پژوهشی و تربیت نیروي انسـانی بـراي افـزایش بهـره وري و اسـتفاده بهینه از سرمایه هاي موجود در کشور تلاش نماید. بهبود وضعیت دانشگاه در زمینه هاي آموزشی، پژوهشی و خدماتی نیازمند شناسائی عملکرد آن است.
اگر عملکرد را به معنی مجموعه فعالیت ها یا نتایج فعالیت ها تعریف کنیم، با توجه به اینکه عملکرد دانشگاه بر مبنـاي ارتباطـات تعـاملی بـین عناصـر سیستم دانشگاهی تحقق پیدا می کند، شناسائی وضعیت درونی دانشگاه که همانا شناسایی وضعیت گذشته و موجود عناصر تشـکیل دهنـده دانشـگاه و ماهیت ارتباطات بین آنهاست، ضرورت پیدا میکند.
لذا وجود نظام آموزش عالی کارآمد و اثر بخش که پایه و اساس توسعه همه جانبه کشور است و بی تردید با خواست، اراده، مشارکت و اهتمـام مسـتقیم جامعه دانشگاهی شامل اعضاء هیات علمی، مدیران، دانشجویان و دانش آموختگان و دیگر وابستگان در تعالی کشور و بهبود مسـتمر کیفیـت آن میسـر می گردد. فعالیت ارزیابی درونی (خود ارزیابی) راهی براي تحقق اهداف مورد نظر و استقرار نظام تضمین کیفیت در آموزش عالی است. ارزیابی درونی به عنوان مرحله اول از الگوي اعتبار سنجی محسوب می شود. اعتبار سنجی به عنوان باز بینی و سنجش یا هر دو مقصد و بررسی و مشخص کـردن اعتبـار برنامه ها با استفاده از استانداردهاي از قبل تعیین شده محسوب می شود در فرایند ارزیابی درونی جنبههاي قوت و ضعف و فرصـت هـا و تهدیـد هـا را در مییابند و به اصلاح ضعفها، تحکیم قوت ها، استفاده از فرصتها و رفع تهدیدها و تبدیل آنها به فرصتها میپردازند.
از این رو دانشگاهها به عنوان زیر نظام کلان آموزش عالی در فرآیند توسعه یک کشور به عنوان مراکزي که به تربیـت و آمـاده سـاختن نیـروي انسـانی کارآمد، شایسته و داراي مهارت جهت پاسخگوئی به نیازهاي واقعی جامعه در زمینههاي مختلف میپردازند. نقش حیاتی و کلیدي بر عهـده دارنـد، چـرا که دانشگاهها با بروندادهاي (بازده ها) خود به جامعه عملاً در راه توسعه گام بر می دارند و با توجه به نقش و جایگاه دانشگاهها و حساسیت بـالاي مـردم نسبت به عملکرد این نهاد، بایستی در هر دو بعد کمی و کیفی به صورت موزون و متعادل رشد نمایند. از سوي دیگر امروزه محدودیت منـابع انسـانی و مادي جامعه، بررسی عملکرد دانشگاهها را ضروري می نماید. نگاهی به تحولات نظام آموزشی عالی کشور در دو دهه گذشته از نظر جمعیت دانشـجوئی، حاکی از رشد کمی و عدم توجه کافی به کیفیت در دانشگاهها و بهبود و ارتقاء آن می باشد. بهبود و ارتقـاء کیفیـت مسـتلزم اسـتقرار یـک سـاز و کـار مناسب ارزیابی می باشد.اخیرا، بحث توجه به کیفیت نظام آموزش عالی و بهبود و ارتقاء آن از رهگذر رهیافت ارزیـابی درونـی مـورد توجـه مسـئوولین و دست اندرکاران وزارتخانه قرار گرفته است. از سوي دیگر کیفیت1 دانشگاهها و موسسات آموزش عالی همگام بـا رشـد کمـی آن توسـعه نیافتـه اسـت و همین امر مسائل و مشکلاتی را براي نظام آموزش عالی کشور به همراه داشته است. ارزیابی درونی با توجه به ویژگیها و فرآیند اجراي آن، میتوانـد بـه این مهم پاسخگو بوده و هم میتواند بهبود مستمر کیفیت نظام آموزش عالی را دنبال کند (رحیمی و همکاران ، 1381 ، .( 24
قوام و دوام انتظارات کمی و کیفی بستري از بصیرتها، تکنیک ها و تاکتیک ها را ترویج داده است که خواهان تضمین کیفـی و کمـی و ضـریب اطمینـان مطلقه از تحقق رسالتها و منشورهاي آموزشی، پژوهشی، رشد حرفه اي2 ، رشد کیفی3 ، ارائه خدمات حرفه اي، همکاریهاي بـین المللـی، نـوآوري و نیـاز آفرینی می باشد زیرا مطالعات تطبیقی آموزش عالی نشان می دهد، دانشگاههائی موفق هستند که از یک نظـام چرخـه زنـدگی دانشـگاهی یعنـی: نظـام برنامه ریزي و توسعه، نظام نگهداري و ارزشیابی4 و اعتبار سنجی5 نظام تولید و توزیع برخوردار باشند. ایـن نظـام نقـش ارزشـیابی و اعتبـار سـنجی را کلیدي و آن را عامل احیاي زندگی دانشگاهی تلقی مینماید (قورچیان ،1381 ، .( 95
. در سالهاي اخیر همگام با رشد کمی دانشگاهها به کیفیت توجه چندانی نشده است، لذا با تلاشهاي وزارت علوم و آموزش عالی و با دریافت یک ردیـف اعتباري، انجام ارزیابی درونی گروههاي آموزشی با هدف استقرار یک سیستم درونی تضمین کیفیت به سازمان سنجش آموزش کشور محـول گردیـد تـا با فعالیت هاي منسجم و هدفمند خود ارزیابی درونی را با همکاري اعضاء هیات علمی گروهها در زمینههاي آموزشـی، پژوهشـی و خـدمات تخصصـی در گروههاي آموزشی دانشگاهها به اجراء درآورند که با مشخص شدن کژيها و کاستیهاي موجود در جهت رفع آن برنامه ریزي لازم صورت پذیرد و بدین وسیله راهی مستمر به سوي تضمین کیفیتی مطلوب با حداکثر کارائی و اثر بخشی گشوده گردد(نورشاهی ،1372 ، .( 37
-3سئوالات پژوهش:
-1 آیا بین کیفیت آموزشی وتعیین معیارها و نشانگرها رابطه وجود دارد؟
-2 آیا بین مشارکت اعضاي هیات علمی در تعیین معیار ها و نشانگرهاوارتقاي سطح کیفیت گروه رابطه وجود دارد؟
-3آیا ارزیابی درونی در یافتن نقاط قوت و ضعف گروه آموزشی تاثیر دارد؟
2
-4 اهداف پژوهش:
هدف اصلی این پژوهش: " بررسی ارزیابی درونی در بهبود کیفیت آموزشی رشته مهندسی مکانیک دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین"
می باشد. علاوه بر هدف اصلی فوق، اهداف فرعی زیر در ارزیابی درونی براي گروههاي آموزش رشته مهندسی مکانیک دانشگاه آزاداسلامی قزوین مد نظر است:
1ـ بررسی و شناسایی معیارها و عوامل ونشانگرهاي ارزشیابی در گروههاي آموزشی رشته مهندسی مکانیک براي تعیین کیفیت آموزشی
2ـ بررسی وشناسایی میزان مشارکت اعضاي هیات علمی در تعیین معیارها و نشانگرها براي ارتقا
3ـ بررسی و شناسایی نقاط قوت و ضعف در گروههاي آموزشی رشته مهندسی مکانیک
-5روش پژوهش
با توجه به موضوع و اهداف مورد بررسی از روش توصیفی1 از نوع پیمایشـی2 و همچنـین از روش اسـنادي و کتابخانـه اي بهـره گرفتـه شـده اسـت.
پژوهش مورد نظر توصیفی است چرا که در صدد بوده است تا با جمع آوري اطلاعات جامع و کامل در مورد گروههاي آموزشی بخش مهندسی مکانیـک به توصیف و صفت موجود و شناسایی مسائل و شرایط جاري در رشته مهندسی مکانیک بپردازد و به همـین لحـاظ ایـن تحقیـق از نظـر بدسـت آوردن داده هاي مورد نیاز در زمره تحقیقات توصیفی می باشد از میان انواع تحقیقات توصیفی، تحقیق حاضـر جـزء تحقیقـات پیمایشـی اسـت.زیراپژوهشـهاي پیمایشی در تنظیم و تربیت شامل جمع آوري اطلاعات از گروهی از یادگیرندگان و معلمان یا اشخاص دیگري است کـه بـه نحـوي بـا فرآینـد تعلـیم و تربیت مرتبط هستند و تجزیه و تحلیل این اطلاعات به منظور روش ساختن یا حل مسائل مهم تربیتی می باشـد (لـورن ، بلکسـتر و همکـاران، ترجمـه ابراهیم زاده و همکاران ، 1383 ، .( 103 در یک عبارت پژوهش حاضر بر اساس هدف از نوع تحقیقات کاربردي و به لحاظ جمع آوري اطلاعات در زمره تحقیقات توصیفی ـ پیمایشی قرار دارد.
-6جامعه آماري پژوهش
جامعه آماري در پژوهش حاضر در جدول ذیل آمده است:
جامعه آماري این بررسی متشکل از دانشجویان مقطع کارشناسی پیوسته در رشته مکانیک (طراحی جامدات) و مقطـع کارشناسـی ناپیوسـته در رشـته هاي مکانیک (طراحی جامدات)، ساخت و تولید (ماشین ابزار و قالب سازي) و اعضاي هیات علمی و مدیران گروه این رشته هـا در دانشـگاه قـزوین در سال تحصیلی 1388-89 می باشد.
جدول :(1) جامعه آماري و حجم نمونه مورد مطالعه
3
-7 نمونه و روش نمونه گیري
از آنجا که دسترسی به اعضاي هیات علمی و مدیران گروه مورد بررسی امکان پذیر بوده است از روش تمام شماري بهره گرفته شده است. اما از آنجا که دستیابی به کلیه دانشجویان 1248) نفر) مورد مطالعه میسر و مقرون به صرفه اقتصادي نبود. لذا، به تحدید جامعه دانشجویان مبادرت شده است. براي تعیین حجم نمونه دانشجویان از فرمول کوکران بهره گرفته شده است. براي تعیین حجم نمونه دانشجویان با قرار دادن پـیش بـرآورد واریـانس معـادل
0.21 و سطح اطمینان 95 درصد و دقت احتمالی مطلوب برابر 0.05 در فرمول کوکران، تعداد 256 دانشجو به عنوان نمونه مورد مطالعه انتخـاب شـده است.
فرمول مورد استفاده:
: N=1248 حجم جمعیت دانشجویان
: d=%5 دقت احتمالی مطلوب
: t=1.96 سطح اطمینان %95
s=0.21 :بیش برآورد واریانس
جهت دسترسی به نمونه دانشجویان منتخب از روش نمونه گیري طبقه اي بهره گرفته شده است. بدین صورت که پس از کسب آمار دانشجویان و تعیین حجم ابتدا، با توجه به پراکندگی آنان در مقاطع کارشناسی پیوسته و ناپیوسته و با بهره گیري از روش انتساب متناسب، حجم نمونه در این مقاطع مشخص گردید ، سپس براي تعیین حجم نمونه در هر مقطع به تفکیک رشته هاي مورد بررسی مجددا از روش انتساب متناسب بهره گرفته شده است جدول شماره((1؛ و در نهایت براي انتخاب واحد نمونه دانشجویان از روش نمونه گیري تصادفی ساده (دسترسی به لیست دانشجویان )
استفاده شده است .
-8 ابزار گردآوري اطلاعات
در این پژوهش جمع آوري اطلاعات به شرح زیر صورت گرفته است:
الف- روش کتابخانه اي و اسنادي: استفاده از کتب ،پایاننامهها، نشریات و فصلنامههاي داخلی
ب- روش میدانی: با توجه به موضوع، اهداف و سوالات تحقیق، محقق از سه نوع پرسشنامه محقق ساخته استفاده کرده است.
-1پرسشنامه مدیر گروه: این پرسشنامه شامل 20 سوال 5 گزینه اي است؛ودر مقیاس لیکرت (خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم و خیلی کم) تهیه و
تنظیم گردیده است.
-2پرسشنامه اعضاي هیات علمی: این پرسشنامه شامل 21 سوال 5 گزینه اي است؛ودر مقیاس لیکرت (خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم و خیلی کم)
تهیه و تنظیم گردیده است.
-3 پرسشنامه دانشجویان: این پرسشنامه شامل 23 سوال 5 گزینه اي است؛ودر مقیاس لیکرت (خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم و خیلی کم) تهیه و تنظیم گردیده است.
شایان ذکر است،محقق با بهره گیري از روش نمره گذاري تلاش کرده است،"ارزیابی درونی در بهبودکیفیت رشته مهندسی مکانیک" را در میان جامعه مورد مطالعه درجه بندي نماید.
براي اندازه گیري این مسئله به طیف هاي "خیلی زیاد" نمره 5، "زیاد"نمره 4، "متوسط" نمره 3، "کم" نمره 2 و "خیلی کم" نمره 1
اختصاص داده شد.
جهت تعیین ضریب اعتماد ابزار اندازه گیري، پرسشنامه بین مدیران گروه، اعضاي هیات علمـی و 30 نفـر از دانشـجویان توزیـع گردیـد، سـپس پایـائی پرسشنامه با روش آلفاي کرونباخ محاسبه گردید. مقادیر بدست آمده از محاسبه، ضریب اعتماد ابزار اندازه گیري این پژوهش به شرح زیر است:
1ـ پرسشنامه مدیر گروه ra = 0. 80 ، 2ـ پرسشنامه اعضاء هیات علمی ra = 0.83 ،3ـ پرسشنامه دانشجویان ra = 0.83
این میزان نشان دهنده همسانی درونی بالا بین سوالات در پرسشنامه ها می باشد و همچنین بیانگر این مطلب است که ایـن پرسشـنامه هـا مطلـوب و قابل اطمینان تلقی گردیده و از قابلیت اعتماد بالائی برخوردار هستند.
جهت تجزیه و تحلیل داده هاي جمع آوري شده از آمار توصیفی و استنباطی استفاده شد.در بخش آمار توصیفی از مشخص کننده هاي مرکزي(میانگین)
و پراکندگی(انحراف معیار، کشیدگی، چولگی، حداقل و حداکثر) و در بخش تحلیل سوالات پژوهش از آزمون تجزیه واریانس یکطرفه ( ONE-WAY (ANOWA استفاده شده است.البته شایان ذکر است، به منظور تجزیه و تحلیل و داده پردازي و داده آماریی اطلاعات بدست آمده از بسته نرم افزاری ١٥SPSS بهره گرفته شد.
4
9ـ چگونگی انجام ارزیابی درونی در رشته مهندسی مکانیک دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین
در حقیقت رشته مهندسی مکانیک، بخشی از علم فیزیک است که با استفاده از مفاهیم پایه علم فیزیک و به تبع آن ریاضی به بررسی حرکت اجسـام و نیروهاي وارد بر آنها می پردازد و می کوشد با توجه به نتایج بررسی هاي خود، طرحی نو در زمینه فن شناسی و صنعت ارائه دهد. رشته مهندسی مکانیک را شاید بتوان از نقطه نظر تنوع موضوعات تحت پوشش، جامع ترین رشته مهندسی به شمار آورد. زیرا رشته مهندسی مکانیک در بر گیرنده تمامی علوم و فنونی است که با تولید، تبدیل و استفاده از انرژي، ایجاد و تبدیل حرکت و انجام کار، تولید و سـاخت قطعـات و ماشـین آلات و بـه کـار گیـري مـواد مختلف در ساخت آنها و همچنین طراحی و کنترل سیستمهاي مکانیکی، حرارتی و سیالاتی مرتبط میباشد.
به منظور تجزیه و تحلیل داده هاوانجام نتایج ارزیابی درونی ابتدا با جامعه آماري که متشکل از: (دانشجویان-اعضـاهیات علمـی- مـدیرگروه) جلسـاتی برقرار می شود.انجام ارزیابی درونی رشته مهندسی مکانیک در دانشگاه آزادقزوبن که متشکل از سه گروه آموزشی شامل گروههاي (طراحی جامـدات – ساخت و تولید (قالب سازي)ـساخت و تولید (ابزار دقیق )می باشد و همه با مدیریت واحد ، هیـات علمـی و برنامـه درسـی متفـاوت از دیگـري متمـایز هستند سبب شد که با ارزیابی دقیق این گروهها بتوانیم تصویر روشنی از رشته مهندسی مکانیک در این دانشگاه ترسیم کنیم.
به دنبال انجام اولین گام که آشنائی اعضاء هیات علمی با فلسفه، هدف و روش اجرایی ارزیابی درونی میباشد و گام بعدي با هماهنگی مـدیرگروه انجـام گردید که عبارت از تشکیل کمیته اي در هر گروه براي ارزیابی درونی بود. در گام بعدي که همانا تعیین و تصریح رسـالت و اهـداف گروههـاي آموزشـی بود، طی جلسات جداگانه، اعضاي کمیته هاي گروهها در ارتباط با اهداف و رسالتهاي خود به مشاوره و بحث نشسـتند و در نهایـت رسـالت هـا و اهـداف گروه را تعیین و تصویب کردند. در گام بعدي گروهها هر کدام طی جلساتی به تعیین و تصویب نشانگرهاي مورد نظر بـا توجـه بـه رسـالت هـا و اهـداف تدوین شده خود پرداختند. با توجه به اینکه نشانگرهاي تصویب شده در گروههاي آموزشی بسیار به هم نزدیک و شـبیه بـود، نماینـدگان گروههـا طـی جلساتی مشترك به تعدیل آنها پرداخته و در نهایت یک مجموعه کامل از نشانگرهاي ارزیابی مورد تصویب و تایید نهایی قرار گرفت. در گام بعدي ابـزار اندازه گیري طراحی گردید یعنی پرسش هاي پرسشنامه هر زیر جامعه با توجه به نشانگرهاي مصـوب تـدوین شـد. پـس از انجـام یـک پـیش آزمـون و
اطمینان از پایایی پرسشنامه ها، گردآوري دادهها از طریق پرسشنامهها در دو زیر جامعه مورد نظر صورت پذیرفت. در گام بعدي با اسـتفاده از نـرم افـزار spss داده هاي تنظیم شده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و وضعیت موجود هر یک از عوامل، ملاك ها و نشانگرها مشخص گردید. در گام آخر پـس از
تبیین روشهاي سنتی ارزیابی و عدم کفایت آنها براي حصول یک نتیجه کارآمد در بهبود کیفیت آموزشی گروهها، نتایج به دست آمده از شـیوه ارزیـابی پژوهش انجام یافته ارائه گردید و نقاط ضعف و قوت گروهها در رشته مهندسی مکانیک مشخص شد پیشـنهاداتی در جهـت بهبـود کیفیـت گروههـا و نهایتاً این رشته مهندسی ارائه گردید.
-10تحلیل داده ها
این قسمت به بررسی تحلیلی داده هاي پژوهش با بهره گیري از آزمون هاي آماري می پردازد؛ و در صدد بررسی این مسئله است که آیا تفاوت
هاي موجود از لحاظ آماري معنی دار است یا اینکه ناشی از خطاي نمونه گیري است؟
ازاینرو، با توجه به سطح سنجش متغیرهاي مورد بررسی از آزمون تجزیه واریانس یک طرفه ( One-Way ANOVA ) استفاده شده است؛ این مطالعه درصدد بررسی مقایسه نظرات مدیران گروه، اعضاي هیات علمی و دانشجویان با یکدیگر در خصوص سوالات پژوهشی برآمده است. نتایج به شرح زیر است:
سوال یک پژوهش" آیا بین کیفیت آموزشی و تعیین معیارها و نشانگرها رابطه وجود دارد؟"
جدول :(2) محاسبه آزمون تجزیه واریانس یک طرفه بین نظرات مدیران گروه، اعضاي هیات علمی و دانشجویان در خصوص
