بخشی از مقاله
بررسی پتانسیل ها و جاذبه های گردشگری شهر اصفهان
چکیده
این پژوهش از نوع تحقیقات کاربردی، توصیفی – تحلیلی است. روش گردآوری داده ها و اطلاعات در این پژوهش، روش کتابخانه ای و میدانی( پرسشنامه) است. هدف اصلی این مقاله پرداختن به پتانسیل ها و توان های محیط شهری اصفهان در زمینه گردشگری،بررسی ضعف ها و کاستی ها و نهایتاً ارایه راهکارهایی در این زمینه می باشد. در مجموع باید گفت: اصفهان با داشتن ظرفیت های بالای گردشگری و امکانات مناسب، قابلیت توسعه ی فراوان گردشگری را دارد. عمده ترین مشکلات گردشگران در شهر اصفهان ترافیک ، عدم دسترسی به پارکینگ، عدم دسترسی به اقامتگاه ارزان و مناسب و عدم آشنایی کافی از امکانات رفاهی، اقامتی و جاذبه های توریستی شهر و مسئله آلودگی هوا ناشی از ترافیک و صنعت در این شهر است. از طرفی به نظر مسئولین عمده موانع در برابر توسعه گردشگری در اصفهان، عدم همکاری بین سازمانها و ارگان های زیربط،، عدم وجود تبلیغات مناسب و کافی، کمبود اقامتگاه های مناسب و کافی برای گردشگران ،عدم وجود برنامه های مورد نیاز توسعه گردشگری در سازمانهای مربوطه می باشد.
واژگان کلیدی: توریسم، پتانسیل توریستی، توسعه گردشگری، شهر اصفهان
1
-1 مقدمه
توریسم به عنوان صنعت نو ظهور عصر جدید به یکی از ارکان اصلی اقتصاد تجاری جهان تبدیل شده است که امروزه از آن به عنوان صنعت بدون دود که هم علت و هم پیامدی در روند جهانی شدن است یاد می شود( Mow .)forth & Munt,2003:8 بسیاری از کشورها این صنعت پویا را به عنوان منبع اصلی درآمد، اشتغال زایی، رشد بخش خصوصی و توسعه ساختار زیربنایی می دانند(.(Gee,1997:19 مهم ترین یا قوی ترین عنصر در بعد عرضه گردشگری، جاذبه های مقصد است . جاذبه ها منبع انرژی زا و قدرت دهنده به سیستم گردشگری اند و نیروهای کششی یا جذب کننده گردشگران محسوب می شوند. جاذبه ها دو کارکرد مهم دارنداولاً: برای گردشگران نقش انگیزشی ایفا می کنند،ثانیاً جاذبه ها باعث ایجاد رضایت خاطر بازدیدکنندگان می گردد و در واقع پاداش سفر آنها تلقی می شود( (Gunn,40:2002اصولاً. بدون وجود جاذبه های مختلف طبیعی، علمی و فرهنگی ایجاد تقاضا برای مقصد و جذب گردشگران دشوار است( .( Doswell.31:199 جاذبه های گردشگری در کشور ایران در ابعاد مختلف قابل بررسی است در بعد آثار تاریخی برآوردها نشان می دهد نزدیک به یک میلیون اثر تاریخی در کشور وجود دارد که متأسفانه از بین آنها تنها 4500 اثر به ثبت رسیده است و این امر نشان می دهد که در گوشه گوشه کشور آثار تاریخی قابل دیدن وجود دارد (نصیری زاده و توتونچی،.(34:1382در بعد طبیعی در سرتاسر کشور ایران جزء ده کشور اول جهان از لحاظ جاذبه های گردشگری و جزء پنج کشور اول جهان از نظر تنوع گردشگری است(.(WTO,2000:11 در این میان استان اصفهان به عنوان یکی از قطب های مهم گردشگری کشور از بستر و پتانسیل های متنوع و گسترده گردشگری برخوردار است و شهر اصفهان به عنوان مرکزاستان به عنوان یکی از پرجاذبه ترین شهرهای گردشگری نزد مردم ایران و مردم جهان مطرح است تا جایی که شهر اصفهان را به عنوان یکی از هفت شهر گردشگری جهان به حساب می آورند(کاظمی و همکاران،.(97:1389 بنابراین شهر اصفهان دارای پتانسیل های قوی توریستی است. با این حال به نظر می رسد که از این همه پتانسیل توریستی آنچنان که باید و شاید در راستای رشد و اعتلای زمینه های فرهنگی و اجتماعی و بویژه اقتصادی استفاده نشده است. آنچه روشن است اینکه کنشها و واکنشهای برخاسته از جهانگردی ممکن است که مثبت و یا منفی باشد. در صورت وجود طرحهای جامع جهانگردی و هدایت مدیریت عالمانه طرحها می توان از جنبه های منفی آثار گردشگری کاست و آثار مثبت را تقویت نمود.
روش تحقیق
این پژوهش از نوع تحقیقات کاربردی، توصیفی – تحلیلی است. روش گردآوری داده ها و اطلاعات در این پژوهش، روش کتابخانه ای و روش میدانی( پرسشنامه) است. پرسشنامه ها در بین متخصصان گردشگری، کارشناسان و مسئولان سازمان ها و ادارات مربوطه در شهر اصفهان (شهرداری، سازمان میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی، استانداری) و گردشگران شهر اصفهان توزیع شد. بر اساس فرمول کوکران تعداد نمونه مورد نظر برای گردشگران322 مورد و برای گروه کارشناسان و مسئولان ارگان های مرتبط با گردشگری شهر اصفهان، بدلیل حجم کم جامعه مورد نظر40 نفر در نظر گرفته شده است.
2
موقعیت جغرافیایی و توپوگرافی شهر اصفهان
استان اصفهان با مساحت 107015 کیلومتر 15 درصد از سطح کشور را به خود اختصاص داده است. بر اساس آخرین تقسیمات این استان دارای 21 شهرستان و 92 شهر به مرکزیت شهر اصفهان می باشد. شهر تاریخی اصفهان، مرکز استان اصفهان با طول جغرافیایی 51درجه و 39دقیقه و 40 ثانیه شرقی و عرض جغرافیایی 32 درجه و 38دقیقه و 30 ثانیه شمالی قرار دارد(آمار نامه شهر اصفهان،.(1388 ارتفاع این شهر واحه ای از سطح دریا،1580متر می باشد.اصفهان اولین شهر کشور از نظر توانمندیهای گردشگری، دومین شهر صنعتی ایران و سومین مادرشهر کشور از نظر جمعیت به شمارمی آید. از نظر جغرافیایی در محدوده ایران مرکزی، در ناحیه بیابانی و نیمه بیابانی قرار گرفته است .شهر اصفهان دارای دو محور طبیعی و فرهنگی است که اساس استخوانبندی شهر را تشکیل میدهد . زاینده رود درجهت غربی- شرقی به عنوان محور طبیعی و چهارباغ در جهت شمالی - جنوبی، به عنوان محوری فرهنگی و مصنوعی محسوب می شوند. (زنگی آبادی و رخشانی نسب،.(105:1388 توسعه این شهر طی قرون متمادی به سمت جنوب غربی بوده، زیرا در این منطقه، آب فراوان تر و آلودگی نیز کمتر است .اصفهان در دشتی وسیع بین دامنه های شرقی زاگرس و رشته مرکزی قرار دارد(غازی،.(12:1377 دشت اصفهاننسبتاًصاف با شیبی حدود 3درجه و به طرف شمال شرقی ایجاد گردیده است (سلطانی، .(90:1388 این دشت از حاصلخیزترین دشت های فلات مرکزی ایران محسوب می شود، به طوری که در شمالی ترین قسمت آن، شهر اصفهان و در جنوبی ترین قسمت آن ، شهر سیرجان واقع شده است. پایین ترین نقطه این منطقه در تالاب گاوخونی است که 900 متر از سطح دریا ارتفاع دارد وبالاترین منطقه آن در شمال غربی اصفهان به 2150 متر می رسد و کوه صفه در جنوب شهر اصفهان با ارتفاع 2240 متر قرار دارد(شفقی،.(7:1381 ارتفاع شهر اصفهان از سطح عمومی دریاها در نقاط مختلف آن متفاوت است. به طوری که در سواحل رودخانه زاینده رود 1550 متر و در مناطق مرتفع تا 1650 متر می رسد و بافت های قدیمی شهر اصفهان به طور متوسط 1585 متر از سطح دریاها ارتفاع دارند. مرتفع ترین نقطه شهر ، کوی امیر حمزه، هزار جریب و کوی سپاهان به 1650 متر و کم ارتفاع ترین نقطه شهر در جنوب شرقی یعنی در خیابان آبشار، حوالی پل شهرستان با 1550متر قرار دارد. در پست ترین نقطه، رودخانه زاینده رود، بزرگ ترین رودخانه فلات مرکزی ایران از غرب به شرق جریان دارد( موسوی،.(48:1386ارتفاعاتی که این شهر را احاطه کرده اند عبارتند از: در غرب، کوههای سید محمد، محمودآباد و آتشگاه، در شرق، توده کوهستانی کم ارتفاعی که مهمترین کوههای آن حمام، سین بندی و کوه جنوبی گورت است و در جنوب آن کوه صفه و شاه کوه، واقع گردیده اند(هنرفر،.(9:1372
ویژگی های طبیعی در رابطه با جذب توریسم
اقلیم: گردشگری فعالیتی داوطلبانه و فردی است که شرکت در آن بیشتر به آب و هوای مناسب بستگی دارد . مسافرتهای گروهی و دسته جمعی با شرایط آب و هوایی پیوند می خورد.یکی از اطلاعات مورد نیاز گردشگران برای سفر، شرایط اقلیمی مقصد می باشد و اکثر گردشگران برای انتخاب مقصد گردشگری، ملاحضات اقلیمی را مورد توجه قرار می دهند. اقلیم از یدگاه برنامه ریزی گردشگری بسیار اهمیت دارد و گردشگران معمولاً در جستجوی اقلیم مطلوب یا اقلیم آسایش هستند که در آن ، فرد هیچ گونه احساس نارضایتی و عدم آسایش حرارتی و اقلیمی ندارد و این عامل نقش مهمی را در تصمیم گیری برای مقصد گردشگری دارا می باشد(
3
.(Matzarakis,2001:21 تغیرات هوا از ویژگی توپوگرافی استان پیروی می نماید. درجه حرارت در استان اصفهان از مغرب به مشرق افزایش یافته و ریزش های جوی از غرب به شرق کاهش می یابد. منشأ عمده ی بارندگی استان اصفهان از توده های هوای باران زایی است که از مدیترانه ، اطلس شمالی و دریای سیاه به منطقه می رسد (زیرک باش،.(41:1388 میانگین پارامترهای آب و هوایی از جمله دما، بارش، رطوبت نسبی، فشار، سمت و سرعت باد در بلند مدت تعیین کننده رژیم آب و هوایی منطقه می باشد. بدین منظور برخی پارامترهای جوی مشخص کننده رژیم آب و هوایی شهر در دوره زمانی سی ساله ( 1355 -1387 ) در جدول (1) آورده شده است. با توجه به جداول زیر نوع اقلیم این شهر در طبقه بندی اقلیمی دمارتن، اقلیم خشک و مقدار طبقه بندی اقلیمی شهر اصفهان با استفاده از اقلیم نمای آمبرژه، نشان می دهد که شهر اصفهان دارای اقلیم خشک و سرد می باشند.
جدول(:(1 متوسط پارامترهای اقلیمی شهر اصفهان
ماه حرارت مطلق (درجه متوسط حرارت (درجه سانتیگراد) رطوبت نسبی(%)
سانتیگراد)
معدل حداکثر معدل متوسط حداکثر حداقل معدل معدل
حداقل روزانه مطلق مطلق حداکثر حداقل
سالانه 24/6 10 17/3 39/8 -9 50 19
فروردین 24/8 10/5 17/7 29 6/6 40 12
اردیبهشت 28/5 13/6 21/1 33/4 10 37 10
خرداد 34/7 18/6 26/7 39 14/4 30 8
تیر 37/7 22/9 30/3 39/8 20/4 30 10
مرداد 35/9 19/1 27/5 37/8 14/6 35 12
شهریور 33/3 17/1 25/2 35/4 15/2 40 14
مهر 29/3 13/2 21/3 33/4 7/2 41 14
آبان 16/8 4/8 10/8 25/6 -1/6 76 38
آذر 11/7 -0/8 5/5 19/2 -9 74 37
دی 12/4 -3/3 4/6 20/6 -7/8 65 22
بهمن 12 0/1 6/1 17/2 -5/6 78 35
اسفند 18/3 4/4 11/4 25/6 -2/4 57 16
ماه بارندگی بارندگی (میلیمتر) تعداد روزهای ساعت حداکثر سرعت باد
ماهانه یخبندان آفتابی
حداکثر بارندگی تعداد روزهای سرعت (متر جهت باد
در یک روز همراه با بارندگی بر ثانیه) (درجه)
4
سالانه 84/5 30/7 35 72 3345/2 17 280
فروردین 11 10/8 2 0 280 12 240
اردیبهشت TR1 TR 1 0 310 17 280
خرداد 0 0 0 0 363 12 250
تیر 0 0 0 0 343 9 260
مرداد 0 0 0 0 363 9 70
شهریور TR TR 3 0 318/3 16 220
مهر 0 0 0 0 307 9 230
آبان 12/8 4/4 9 6 187/9 12 200
آذر 6/2 3/2 6 17 194/6 12 210
دی 1 0/8 2 26 243/8 12 240
بهمن 18 4/5 8 19 192/4 15 220
اسفند 35/5 30/7 4 4 242/2 15 260
ادامه جدول(:(1 متوسط پارامترهای اقلیمی شهر اصفهان
بررسی ایام مناسب و آسایش گردشگری
از آنجا که آب و هوا تأثیر به سزایی در گردشگری هر منطقه دارد و آسوده ترین شرایط جوی برای انسان، درجه حرارت بین 18 تا 24 درجه سانتیگراد همراه با رطوبت بین 40 تا 70 درصد می باشد، با توجه به آمار ارائه شده، می توان دریافت که حتی اگر دمای اصفهان از استاندارد درجه حرارت در آسایش اقلیمی فراتر برود، چون به هنگام بالا رفتن درجه حرارت، رطوبت نسبی کاهش می یابد، آسایش بالا رفته و برای گردشگران به هیچ وجه آزار دهنده نخواهد بود . دوره های آسایش طبیعی در سطح استان اصفهان را به دو دوره زمانی بهاری – تابستانی ( از 12 فروردین تا 10 خرداد) و تابستانی – پاییزی ( از 9 مهر تا 8 آبان ) تقسیم می کنند، که با توجه به آن ها می توان برنامه ریزی سفر برای تورهای گردشگری را انجام داد( سازمان ایرانگردی و جهانگردی استان اصفهان،الف .(9-1388
فضای سبز و پارکهای شهر اصفهان
شهر اصفهان تا پایان سال 1388 دارای 38296898 متر مربع فضای سبز بوده که شامل 7/75 درصد از مساحت منطقه را در بر گرفته و با توجه جمعیت آن ، سرانه ی کل 23/9 متر مربع برای هر نفر را فراهم می کند . این فضا شامل 3927767 متر مربع پارک های شهری، 11272711 متر مربع پارکهای محلی و قطعات فضای سبز و
TR (1در جدول فوق نشانگر بارندگی کمتر از0/1 میلیمتر می باشد. مأخذ: اداره کل هواشناسی استان اصفهان سبز
می گردد(آمار نامه شهر اصفهان،.(1388 از میان فضاهای سبز موجود پارک های ساحل زاینده رود تا فضای سبز ناژوان به طور متوسط 60 درصد از گردشگران خارجی و 100 درصد گردشگران داخلی با متوسط ماندگاری 4
5
ساعت و فضای سبز کوه صفه توسط 70 درصد از گردشگران خارجی و 100 درصد گردشگران داخلی مورد بازدید قرار می گیرد(زیرک باش،.(59:1388
مهمترین جاذبه های تاریخی و انسان ساخت اصفهان
شهر اصفهان با جای دادن بناهای تاریخی و هنرهای بی نظیر در دل خود به عنوان "موزه شهر" لقب گرفته است. مساجد قدیمی و کاخهایی با معماری ارزشمند، کاروانسراها، آتشکدهها، باغها و عمارتها، پلهای تاریخی و بازارهای دیدنی از جاذبههای تاریخی اصفهان است که همواره نظر گردشگران را به خود جلب کرده.
- مسجد جامع: قدیمی ترین بنای تارخی اسلامی اصفهان که نمایشگر بیش از 800 سال استمرار و تحول معماری دینی و هنرهای تزیینی از قرن پنجم تا دوازدهم هجری در ایران است( مدیریت فرهنگ برنامه و بودجه،(46:1371 -کاخ هشت بهشت : این عمارت دو طبقه در دوره شاه سلیمان به سال 1080 هجری در »باغ بلبل« بنا گردیده و
کاشی کاری هایی با تصویر انواع حیوانات بر زیبایی آن افزوده است(هنرفر، .(92:1376 از کلیه کاخهای با صفا و کلاهفرنگیهائی که در دوره صفویان در کنار چهارباغ احداث شده بود فقط کاخ هشت بهشت باقی ماندهاست. سبک معماری این بنا به شیوه اصفهانی است عمارت هشت بهشت - که روزگاری زیباترین کاخ عالم هم نامیده می شد - در سال 1080 هجری و به روزگار شاه سلیمان صفوی در نزدیکی باغ بلبل ساخته شد. باغ وسیعی که عمارت در آن واقع شده جزئی از باغ بزرگ نقش جهان بودهاست که شاه اسماعیل اول احداث کرد و در زمان جانشینان او بخصوص شاه عباس اول به قطعات متعددی تقسیم شد.این بنای دو طبقه با طاقهای زیبا و تزئینات فراوان یکی از نمونههای درخشان معماری عصر صفویه به شمار میرود. این قصر از همان ابتدای احداث »عمارت هشتبهشت» «هشت به هشت« و »هشت در بهشت« نامیده میشدهاست. (پیرنیا،.(270:1383
- میدان نقش جهان: نقش جهان عصاره و چکیده هنر معماری، تزئینات و صنایع دستی هنرمندان و معماران ایرانی در دوره اسلامی می باشد. این میدان بزرگ با وسعتی بالغ بر هشتاد هزار متر مربع در خلال سال های 1000 تا1011 ه. ق در دوران سلطنت شاه عباس اول صفوی، توسط معمارانی چون استاد علی اکبر اصفهانی بنا شد تا شکوه پایتخت جدید صفوی را تکمیل نماید. این میدان دومین میدان بزرگ جهان می باشد.
- کاخ چهلستون: این کاخ در دوره شاه عباس اول صفوی و در میان باغ بزرگ شاهی بنا شده و سپس در دوره سلطنت شاه عباس دوم جهت پذیرایی و تشریفات سلطنتی گسترش یافت. کاخ دارای ایوان ستون دار با بیست ستون به ارتفاع هر کدام 12 متر، تالار آئینه و تالار تخت گاه می باشد. ایوان ستون دار در گذشته با تزئیناتی نظیر آئینه کاری و گچ بری آراسته شده بود که امروزه از میان رفته است.
- مسجد جامع عتیق: این مسجد یکی از بزرگترین و پر رمز و رازترین مساجد جهان می باشد که هسته اصلی آن در قرون اولیه اسلامی بر شالوده بنائی باستانی و در اولین محلات تشکیل دهنده شهر اصفهان در عصر باستان بنا گردید. این مسجد افزون بر 13 سده، تکامل هنر معماری ایران پس از اسلام را در خود جای داده، به گونه ای که ساخت و گسترش آن در دوران دیالمه، سلاجقه، صفوی و قاجار و به شکل مساجد چهار ایوانی انجام پذیرفته است.
- پل خواجو: یکی از شاهکارهای معماری مکتب اصفهان عصر صفوی به شمار می رود و در سال 1060 ه. ق به فرمان شاه عباس دوم صفوی بنا گردیده استو در بخش مرکزی و در دو طرف پل بنایی هشت ضلعی ایجاد شده که بیگلربیگی نامیده می شود و در آن عصر محل استقرار شاه عباس دوم و جانشینانش به هنگام برگزاری مراسم
6
مختلف نظیر نوروز و جشن آب پاشان بوده است. پل خواجو دارای 133 متر طول و 12 متر عرض بوده و تنها پل بر روی بستر زاینده رود می باشد که با کاشی کاری هفت رنگ تزئین شده است.
-کلیسای وانک: این کلیسا از جمله بناهای تاریخی جلفای اصفهان می باشد که بعد از کوچ ارامنه جلفای ارس در قفقاز به اصفهان ایجاد گردید. نام دیگر این کلیسا آمنا پرکیج به مفهوم »نجات دهنده مقدس« می باشد که در سال 1655م تحت نام کلیسای جامع وانک بر شالوده نمازخانه ای قدیمی بنا گردید. این کلیسا شامل چند بخش نظیر نمازخانه، کتابخانه و موزه می باشد. بخش اصلی کلیسا (نمازخانه) که تلفیقی از مکتب معماری و نقاشی اصفهان عصر صفوی و هنر ارامنه را در خود جای داده، به گونه ای بسیار زیبا بنا شده و در آن دیوار نگاره های زیبا، حاوی روایات انجیل مقدس درباره انسان و رستاخیز به تصویر کشیده شده است. موزه این کلیسا یکی از بزرگترین موزه های ارامنه جهان می باشد که در بخش شمالی کلیسا قرار گرفته است.(سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان،.(1389
جاذبه های مهم طبیعی شهر اصفهان
- رودخانه زاینده رود: زاینده رود بطور طبیعی از پای زردکوه بختیاری و هفتتنان و شعب آنها در منطقه شوراب تنگ گزی از توابع استان چهارمحال و بختیاری سرچشمه میگیرد و پس از جذب آبهای جاری بخشهایی از مناطق فریدن و فریدونشهر از استان اصفهان، بهسمت شهر اصفهان و در نهایت مرداب گاوخونی،در طول مسیری حدود 360 کیلومتر، از جنوب غربی به سمت مشرق جریان مییابد (حسینی ابری،1379،1 تا .(5 ساحل و محیط پیرامون زاینده رود از جاذبه های ویژه آن می باشد. پارک هایی که در کناره های این رودخانه شکل گرفته اند، از تفرج گاه های مهم شهر محسوب شده و فضای دلپذیری را برای اوقات فراغت فراهم می سازد(ایرانگردی،ب.(75:1383از جمله پارک های معروف کنار رودخانه ، پارک جنگلی ناژوان است که به منظور حفظ و احیای 1200 هکتار فضای سبز طبیعی منطقه ناژوان به وجود آمده این پارک در محدوده حاشیه زاینده رود در جنوب منطقه 9 و شمال منطقه 13 واقع شده (روابط عمومی شهرداری اصفهان، .(33:1376
- کوه صفه: کوه صفه نام کوهی است ازسلسله جبال زاگرس در منتها الیه جنوب جغرافیایی اصفهان. در کمرگاه این کوه چشمهای وجود دارد که خاچیک نامیده میشود. گفته میشود که خاچیک نام فردی ارمنی است که پیش از انقلاب 1357 در نزدیک چشمه در دامنه کوه دکهای داشتهاست و مواد خوراکی و غیره به کوهنوردان می فروختهاستچند سالی است که شهرداری اصفهان فضای سبز دامنه این کوه را گسترش داده است، کوه صفه یکی از محبوبترین جاذبههای گردشگری اصفهان است و صبح روزهای جمعه میزبان خیل عظیمی از دوستداران طبیعت مخصوصاًجوانان میباشد . همچنین منظره شهر اصفهان از دامنه و بالای این کوه بسیار دیدنی است(شایسته و قاسمی،.(387:1383
- باغ گلها:این باغ با برخورداری از ویژگی های چندگانه ی تفریحی، آموزشی و پژوهشی ، هم سو با پروژه های توسعه خدمات شهری اصفهان ایجاد شده است. سطح کلی باغ با چمن کاری و باغچه های مزین به گل های فصلی، درختان و درختچه های زینتی پوشیده شده است. این مجموعه دارای باغ صخره ای، آبشار، برکه ای به مساحت 3500 متر مربع مربع، باغچه ای با طرح فرش ایرانی که با گیاه در زمینی به مساحت 1860 متر مربع ایجاد شده و نیز باغ گیاهان دارویی و خوراکی با مساحت 1170 متر مربع می باشد که با بهره گیری از 132 گونه گیاه دارویی و خوراکی از دیدنی های اصفهان به شمار می آید. مجموعه ی گونه های دارویی این باغ شامل 26 گونه در 900 متر مربع می باشد. باغ گل سرخ ، مجموعه گلخانه ای به مساحت 700 متر مربع، آمفی تئاتر روباز
7