بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر بررسی رابطه بین ادراک شایستگی و هوش عاطفی در دانش آموزان پسر دبیرستان دوره اول می باشد. روش پژوهش توصیفی و جامعه آماری شامل کلیه دانش آموزان دوره اول مدارس شهر بابل بود. روش نمونه گیری این پژوهش بصورت تصادفی و تعداد 35 نفر از پایه هفتم،35 نفر از پایه هشتم و 35 نفر از پایه نهم انتخاب شدند. جهت جمع آوری داده ها از پرسشنامه ادراک شایستگی کودکان - هارتر، - 1982 و پرسشنامه - هوش هیجانی برادبری - استفاده شده است.
تحلیل داده ها با استفاده از روش های آمار توصیفی و روش همبستگی پیرسون انجام شد. نتایج بدست آمده از این مطالعه نشان داد که بین ادراک شایستگی و هوش هیجانی پسران دانش آموز متوسطه اول رابطه معناداری وجود دارد - . - p<001 توجه به مقوله هوش هیجانی در جهت بهبود عملکرد رفتاری و ارتباط بین فردی نیازمند توجه خاص می باشد. اطلاعات این پژوهش لزوم زمینه ساز برنامه ریزی آموزشی برای بهبود هوش هیجانی گروه نیازمند است تا با گذراندن دوران کارگاهی سطح هوش هیجانی دانش آموزان افزایش یافته و بدین نحو شاهد ارتقاء در حیطه سلامت و روان و ارتباطات میان فردی سالم آن ها باشیم.
مقدمه
انسانها در خلال تعامل با محیط به واسطهی موفقیتهای ناشی از یادگیری، شایستگی خود را بدست میآورند. در واقع شایستگی جهت و انتخاب و پایداری رفتارهای فرد با محیط را نشان می دهد. فعالیتهایی که منجر به شایستگی میشوند به صورت درونی برانگیخته میشوند. ادراک شایستگی داوری کلی فرد و ارزش گذاری در مورد خود است و به فرآیند آگاهی فرد از ویژگیهای شخصی خود، چگونگی پیوند با دیگران و نظر شخصی فرد نسبت به ظرفیت و تواناییهای او اشاره دارد. ادراک شایستگی با ارزش های عوامل اجتماعی کننده مثل والدین، همسالان و معلمان در ارتباط است که پاسخ این عوامل اجتماعی کننده –در شرایط خاص یادگیری- منجر به اجتماعی شدن کودکان و ادراک شایستگی اجتماعی میشود.
هوش عاطفی به معنای توانایی شناخت احساسات و عواطف خود و دیگران جهت مدیریت دیگران است.پرخاشگری یک نوع مکانیسم روانی است که در آن فرد به طور نا خود آگاه فشار ناشی از محرومیت ها و ناکامی های خود را به صورت واکنش های حمله ، رفتار های کینه توزانه نشان می دهد. بدیهی است که خشونت نوجوانان یکی از بزرگترین مشکلاتی است که دانشمندان در هزاره جدید با آن مواجه می شوند - چیلتون، . - 1999 برخی از متخصصان، هوش را توانایی حل مساله می دانند. عده ای دیگر، آن را توانایی انطباق و یادگیری بر اساس تجارب روزمره می دانند.
عده ای نیز معتقدند، در تعریف هوش فقط به جنبه های شناختی توجه شده است و سایر ابعاد هوش خلاقیت و هوش عملی و میان فردی نادیده گرفته شده است - سانتراک،. - 1385 پژوهش های متعددی بر نقش هیجان ها در تعامل های اجتماعی،شناخت خود و دیگری، منش فردی و لیاقت های اجتماعی تاکید دارند. یکی از انواع هوش ، هوش عاطفی است. هوش عاطفی به معنای توانایی فرد برای اداره احساسات و عواطفش،همدلی با سایر افراد و برخورد مناسب در روابط عاطفی است - هریسون،. - 1997
سه جزء اول هوش عاطفی - خود آگاهی ، خود تنظیمی و خود انگیزشی - به مدیریت فرد بر خود اشاره دارد . ولی همدلی با وجود این که یکی از اجزای هوش عاطفی تلقی می شود به چگونگی ارتباط افراد با دیگران می پردازد . خشونت پدیده ای جدید نیست . تا آن جا که تاریخ نشان می دهد افراد به دلایل گوناگون از جمله به دلیل تضاد منافع با یکدیگر ، درگیری های خشونت آمیز داشته اند و در حال حاضر نیز شاهد انواع مختلف هستیم .آنچه برای ما در تعلیم و تربیت نگران کننده است وجود و گسترش خشونت در مدارس است - مرادی، مجله همشهری - . خود آگاهی به معنای داشتن درکی عمیق از عواطف ، احساسات ، قوتها ، ضعفها ، نیازها و انگیزه های خود است.
دومین هوش عاطفی خودتنظیمی است، که گولمن - 1995 - آن را مدیریت عواطف و احساسات نیز می نامد. افراد خود تنظیم می توانند نگرانی ، دلتنگی یا آشفتگی را از خود دور کنند و برخورد مناسبی با پیامدهای منفی یا شکست ها داشته باشند . سومین بعد هوش عاطفی گولمن خود انگیزشی است که به معنای تحت کنترل در آوردن احساسات مربوط به جدیت ، اشتیاق و اطمینان در فرد است و باعث دستیابی به موفقیت می شود - گولمن ، 1998 ، ص . - 101 خود انگیزشی در کنار خود تنظیمی باعث می شود که فرد در صورت مواجهه با شکست و ناکامی همچنان امیدوار باقی بماند. چهارمین بعد هوش عاطفی که توسط گولمن - 1995 - مورد بحث قرار می گیرد همدلی است .
همدلی باعث می شود افراد بتوانند تغییر حالات عاطفی و احساسات دیگران را تشخیص داده و نسبت به آن عکس العمل مناسب نشان دهند که منجر به حساسیت و اعتماد به نفس اجتماعی بیشتر می شود - ساسیک و مگریان ، 1999 ، ص . - 373 از آنجائیکه ادراک شایستگی یک ویژگی مادرزادی نیست بلکه از خلال تجارب ادراک شده مکرر و بازخوردهای اجتماعی از افراد مهم مثل والدین و همسالان حاصل شده و میتواند تغییر یافته و یا بهبود یابد.
لذا بررسی عوامل تأثیرگذار در این فرآیند برای آگاهی از کیفیت رشد یا رکود عزت نفس کودکان دبستانی میتواند مفید واقع شود. افراد طی فرآیند رشد به دنبال کسب کفایت و کمال در ارتباط با محیط هستند تا شایستگی بیشتری کسب کنند و کیفیت این تعاملات در میزان کسب استقلال کودکان و اعتماد به نفس در مورد مهارتهایشان، مؤثر واقع میشود که در پی آن احساس رسیدن یا نرسیدن به شایستگی ایجاد میشود - وایت 2، . - 1959 در حالیکه ادراک شایستگی ناشی از خصوصیات شخصی مثل سن، جنس و انگیزه است، با ارزش های عوامل اجتماعی کننده مثل والدین، همسالان و معلمان در ارتباط است و پاسخ این عوامل اجتماعی کننده به فعالیتهای کودکان، درشرایط خاص، منجر به اجتماعی شدن آنها میشود.
در طول دوره پیش نوجوانی، حدود 9 تا 12 سالگی ادراک از خود، دستخوش تغییرات کیفی مهمی میشود: بر خلاف سالهای میانی کودکی، ادراک خود بیشتر حالات واقعگرایانه و انتقاد از خود دارد، در این دوره تغییر جهت به سمت خود ارزیابی مثبت صورت میگیرد و با شکلگیری تفکر انتزاعی، فکر کردن به خود بر اساس محبوبیت، پایگاه اجتماعی و نقش های اجتماعی آغاز میشود - چان3، . - 1988 در همین راستا نتایج پژوهش کارول 4و ولنتینی - 2007 - ، طی پژوهشی با عنوان رابطه ادراک شایستگی با تکالیف دارای پیامد مثبت ومنفی به این نتیجه نائل آمدند که پیامدهای منفی منجر به ادراک شایستگی کم برای انجام تکلیف در کودک میشود اما وقتی که احساس موفقیت نسبت به آن تکلیف کند مشتاقانه در فعالیتها شرکت میکند.
میرز ونلسون - 1986 - 1، نیز در نتیجه پژوهشی با موضوع تأثیر آموزش راهبردهای شناختی بر ادراک شایستگی دریافتند که افراد با شایستگی اجتماعی بالا از راهبردهای شناختی مثبت در روابط اجتماعی سود میجویند در حالی که افراد دارای شایستگی اجتماعی پایین از راهبردهای منفی سود میجویند. در پژوهش بکمان - 2002 - 2، با موضوع رابطه آموزش راهبردهای شناختی با ادراک شایستگی نشان داد که راهبردهای شناختی به افزایش یادگیری یادگیرندگان می انجامد.
ادراک شایستگی در تعامل با دیگران شکل میگیرد و مشکلات رفتاری کودکان موجب کاهش تعامل مثبت با دیگران و توقف رشد ادراک شایستگی میشود - هارتر، . - 1999 ادراک شایستگی به تاریخچه موفقیتها و شکست های آن کودک بستگی دارد چنانچه کودک دارای ادراک بیارزشی در مورد خود باشد، هیچ تکیهای به توانائیهای خود ندارد و خود را در مقابل تکالیف شکست خورده برداشت میکند. در واقع وقتی که بچها تکلیفی را مشکل درک کنند ممکن است اصلاً به دنبال انجام آن نروندو فرصت رشد توانائی هایشان را از دست بدهند.
در پژوهشی با عنوان اثر بخشی آموزش هوش هیجانی بر پرخاشگری دانش آموزان پسر سال اول دبیرستان شهرستان دیوان دره در استان کردستان نشان داد که آموزش هوش هیجانی می تواند بر کاهش پرخاشگری نقش داشته باشد. آموزش هوش هیجانی بر پرخاشگری فیزیکی ، پرخاشگری کلامی و خشم تاثیر داشت ، اما خصومت را در دانش آموزان کاهش نداد. به همین علت هدف از این پژوهش پاسخگویی به این پرسش است که آیا بین ادراک شایستگی و هوش عاطفی در دانش آموزان پسر دبیرستان دوره اول رابطه ای وجود دارد؟
روش پژوهش
پژوهش حاضر، نوعی پژوهش توصیفی و از حیث ارتباط بین متغیر های تحقیق از نوع همبستگی می باشد در این تحقیق دانش آموزان دوره متوسطه اول به عنوان جامعه آماری در نظر گرفته شدند. همانطور که پیش تر ذکر شد در این پژوهش هدف آن بود که رابطه ادراک شایستگی و هوش عاطفی دانش آموزان بررسی شود . نمونه گیری به روش تصادفی و از هر پایه یک کلاس انتخاب شدند .
ابزار پژوهش
آزمون ادراک شایستگی:
هارتر - 1982 - مقیاس ادراک شایستگی کودکان را به منظور ارزیابی ادراک شایستگی در زمینه های جسمانی، اجتماعی، شناختی و ارزشمندی کلی فرد تهیه کرد. این مقیاس به عنوان یک آزمون خودگزارشی معرفی شده است که عمدتاً سه ناحیهی مجزا را مورد ارزیابی قرار میدهد: ادراک شایستگی اجتماعی در برخورد با همسالان و شایستگی شناختی و شایستگی جسمانی با تمرکز بر بازی و فعالیتهای ورزشی در هوای آزاد. خرده آزمون چهارم متمرکز بر خود ارزشمندی کلی استکه مهارتی مستقل است. دراین پرسشنامه عامل شایستگی شناختیعبارتهای 1 - ، 2، 3، 6، 7، 9، 10، 12، 13، 14، 17، 21، 22، 23، 24، - 25سنجیدهمیشود. عامل شایستگی جسمانی باعبارتهای - 15، 16، 18، 19، 20، 26، 28، 4، - 5و عامل شایستگی اجتماعی با عبارتهای 8 - ، 11، 10، - 14سنجیده میشود.
روایی و پایایی آزمون:
روایی مقیاس با استفاده از تحلیل عوامل اصلی و به دنبال آن چرخش واریماکس و ابلیمن حاصل شد که هر دو روش منجر به استخراج عوامل مشابه گردید - شهیم، . - 1393 نظر به اینکه بین عوامل زیر بنایی همبستگی وجود داشت، چرخش ابلیمن انتخاب شد.
