بخشی از مقاله
تأثیر رضایت شغلی برفرسودگی شغلی معلمان (مطالعه موردي: شهرستان مرودشت)
چکیده
نیروي انسانی هر سازمان به عنوان مهمترین منبع در رسیدن به هدف هاي سازمانی نقش مهمی را ایفا نموده و نیروي محرکه سازمان
محسوب می شود. فرسودگی شغلی به صورت احساس خستگی هیجانی، مسخ شخصیت و کاهش کفایت فردي تعریف می شود.
معلمان به دلیل ماهیت شغل خود بیشتر مستعد فرسودگی شغلی هستند. از آنجا که رضایت شغلی متغیر مهمی می باشد و می تواند بر میزان و زمان فرسودگی شغلی اثرگذار باشد در این مطالعه تأثیر رضایت شغلی بر فرسودگی شغلی را مورد مطالعه قرار دادیم. روش پژوهش کتابخانه اي و میدانی می باشد. ابزار پژوهش شامل دو پرسشنامه فرسودگی شغلی ماسلاچ (MBI) و پرسشنامه رضایت شغلی اسمیت و همکاران (JDI) بود. تجزیه و تحلیل آماري پژوهش با استفاده از نرم افزار AMOS 20 صورت گرفت. نتایج نشان داد که رضایت شغلی بر فرسودگی شغلی تأثیر منفی و معناداري دارد. رضایت شغلی بر دو بعد خستگی عاطفی و مسخ شخصیت
تأثیر منفی دارد. رضایت شغلی بر بعد عملکرد شخصی از ابعاد سه گانه فرسودگی شغلی تأثیر مثبت داشت.
کلیدواژه: رضایت شغلی، فرسودگی شغلی، خستگی عاطفی، مسخ شخصیت
مقدمه
نیروي انسانی هر سازمان به عنوان مهمترین منبع در رسیدن به هدف هاي سازمانی نقش مهمی را ایفا نموده و نیروي محرکه سازمان محسوب می شود. نگرش کلی انسان ها نسبت به شغلشان عینیت بخش پدیده اي رفتاري است که از آن به عنوان خشنودي شغلی و
رضایت شغلی تعبیر می شود و نتیجه اي است از باورهاي مثبت و منفی فرد نسبت به ابعاد کارش.
محیط کاري شامل عوامل فیزیکی، اجتماعی و روانی است که هر کدام در وضعیت سلامتی نقشی مهم دارد و می تواند دیگر حیطه
هاي زندگی را تحت تأثیر قرار دهد (احمدي، .(1384هر فرد دست کم یک سوم از زندگی و اوقات شبانه روز خود را در محیط کار
صرف می کند (احمدي و عابدي، (1388 و فشارهاي روانی ناشی از شغل از جمله استرس، می تواند سبب عوارض جسمی، روانی و
رفتاري براي فرد شده، سلامت وي را به مخاطره انداخته، اهداف سازمانی را تهدید کرده و به کاهش عملکرد فرد منجر شود.
به اعتقاد بسیاري از صاحب نظران علم مدیریت و روان شناسان سازمانی، رضایت شغلی نقش بسزایی در بهبود و پیشرفت سازمان،
بهداشت و سلامت نیروي کار ایفا می نماید و از این حیث مسأله رضایت شغلی از مسائل بنیادي هر سازمان به شمار می رود.
به منظور چگونگی ارتباط متغیرهاي رضایت شغلی و فرسودگی شغلی از تئوري بهداشت-انگیزش فردریک هرزبرگ استفاده می شود.
هرزبرگ اولین طبقه نیازها را عوامل بهداشتی نامید زیرا این نیازها محیط انسان را توصیف می کنند و کار اصلی آنها ممانعت از نارضایتی شغلی است. وي دومین طبقه نیازها را انگیزاننده نامید زیرا این نیازها موجبات انگیزش افراد را براي عملکرد بهتر فراهم می سازند.
از تئوري هرزبرگ در رابطه با ارتباط رضایت شغلی و فرسودگی شغلی معلمان چنین استفاده می شود که معلمان دو دسته نیاز دارند که یکی نیازهاي بهداشتی و دیگري نیازهاي انگیزشی است. ارضاي نیازهاي بهداشتی سبب انگیزش و رضایت شغلی در معلمان نمی شود چرا که معلمان ارضاي نیازهاي بهداشتی را از جمله وظایف سازمانی قلمداد می کنند. آنچه که به عقیده هرزبرگ سبب انگیزش
و رضایت شغلی می شود ارضاي نیازهاي انگیزشی می باشد که باعث رشد و کمال فردي شده و توانایی فرد را در کار افزایش می
دهند. در صورت عدم ارضاي این نیازها به مرور زمان باعث نارضایتی معلمان شده و این امر به نوبه خو باعث دل زدگی نسبت به
کار، احساس ناکارامدي و خستگی عاطفی می شود که اینها از علائم فرسودگی شغلی قلمداد می شوند.
ادبیات پژوهش
رضایت شغلی را به عنوان واکنش هاي شناختی، درونی و ارزیابی کننده افراد نسبت به شغل شان تعریف می نمایند (قراباغی، .(1382 فلدمن و آنرنولد (به نقل از فرنج شاوژد-درگ، (1371 رضایت شغلی را مجموعه گرایش هاي مثبت افراد نسبت به شغل دانسته و معتقدند وقتی گفته می شود یک فرد از شغل خود رضایت بالایی دارد در حقیقت منظور این است که وي به طور کلی به میزان زیاد
شغلش را دوست دارد و توانسته است از طریق شغلش نیازهاي خویش را تأمین نماید و در نتیجه احساسات مثبتی به آن دارد.
مطالعات مختلف در زمینه رضایت شغلی نشان می دهد که متغیرهاي زیادي با رضایت شغلی مرتبط است که این متغیرها در چهار
گروه قابل طبقه بندي است: (1 عوامل سازمانی (2 عوامل محیطی (3 ماهیت کار (4 عوامل فردي (گنجی، .(1378
در مورد اهمیت و ضرورت پژوهش می توان گفت که بدون شک نیروي انسانی در هر سازمانی از سرمایه هاي زیربنایی و اساسی آن
سازمان است و هیچ سازمانی به اهداف خود نمی رسد مگر در سایه ي بکارگیري نیروهاي خلاق و فعال و استفاده از افراد یکدل و همراه با اهداف سازمان. اگر افراد از شغل خود راضی باشند در نتیجه فرسودگی شغلی و در نتیجه آن ترك خدمت پایین می آید و
نیروهاي سازمان که سرمایه آن سازمان محسوب می شوند شغل خود را ترك نخواهند کرد.
به طور کلی مطالعه رضایت شغلی سه پیامد می تواند داشته باشد: -1 نتایج مربوط به سازمان که شامل افزایش سازندگی، کاهش نقل وانتقالات کارکنان و جا به جایی آنها، کاهش غیبت و افزایش روابط کاري خوشایند -2 نتایج مربوط به فرد، شامل شادکامی بیشتر،
تحقق خود بیشتر و سلامت روانی و انگیزش بالا -3 نتایج مربوط به جامعه شامل به کارگیري بهتر منابع انسانی، کاهش مشکلات
روان شناختی و افزایش پتانسیل سازندگی و توسعه جامعه (نورانی پور و عبدالجبار، (1390
رضایت شغلی از عوامل مهم افزایش بهره وري، دلسوزي کارکنان نسبت به سازمان، تعلق و دلبستگی آنان به محیط کار و افزایش
کمیت و کیفیت کار برقراري روابط خوب و نسانی در محل کار ایجاد ارتباطات درست بالابردن روحیه و ایجاد علاقه به کار و کاهش
استرس است. کاهش رضایت شغلی، آمار زیاد غیبت ها، پایین بودن بازه کار و جابه جایی و انتقال کارکنان را موجب می شود (سلیمانی و همکاران، .(1391
اسمیت، کندال و هیولین1شش بعد اساسی یعنی ماهیت شغل، پرداخت حقوق و مزایا، فرصت هاي پیشرفت و ترقی، سرپرستان و همکاران در کار و محیط را از مهمترین عوامل مؤثر در احساس افراد نسبت به کارشان می دانند.
فرسودگی شغلی2
فرسودگی شغلی واژه اي براي توصیف دگرگونی هاي منفی نگرش، روحیه و رفتار در رویارویی با فشارهاي روانی مربوط به کار است. این فرسودگی بیشتر در شغل هایی پدید می آید که افراد زمان زیادي از ساعت هاي کاري را در ارتباط نزدیک با سایر مردم می گذرانند. رایج ترین تعریف از فرسودگی شغلی را مازلاك و جکسون ارائه نموده اند. فرسودگی شغلی نشانگانی روانشناختی شامل
خستگی هیجانی، مسخ شخصیت و کاهش کفایت شخصی می باشد (شوفلی و همکاران3، (1994
فرسودگی شغلی یک پاسخ طولانی مدت به عوامل استرس زا و هیجانهاي شدیدي در کار است. فرسودگی شغلی نشانه استرس شغلی
نیست بلکه نتیجه عدم کنترل استرس شغلی است (ادیب و مرادي، .(2008
در رویکرد تعاملی چرنیس منابع فرسودگی شغلی متعدد هستند و حرکت به طرف فرسودگی شغلی شامل مراحل زیر است:
مرحله نخست) فشار روانی: منابع استرس که دلیل بوجود آورنده فرسودگی هستند، بسیار متعدد بوده و می توان انواع استرس ها را
(فردي، بین فردي و سازمانی) به عنوان عوامل موجد استرس نام برد.
مرحله دوم) آشفتگی روانی: این مرحله با مؤلفه هاي روان شناختی (عزت نفس پایین و خستگی عاطفی) مؤلفه هاي جسمانی (سردرد
و خستگی) و مؤلفه هاي رفتاري (اختلالات خانوادگی و انحرافات اجتماعی) همراه است.
مرحله سوم) مقابله دفاعی: این مرحله با اثرات فرایند فرسودگی روانی و کیفیت کمک ارائه شده به مراجعان از راه کمک کننده مربوط
است (موسوي، .(2010
فرسودگی شغلی هم علائم جسمانی و هم علائم روان شناختی و رفتاري دارد. براي مثال شخصی که قبلا عادت داشت زیاد صحبت کند حالا براي مدت زیادي ساکت می ماند و اظهار نظر نمی کند. نشانه هاي فرسودگی شغلی به چهار دسته جسمانی، روانی، اجتماعی و سازمانی تقسیم شده اند: نشانه هاي جسمانی شامل خستگی، اختلال در خواب، اختلال در خوردن و آمادگی براي بیماري است. فشارهاي روانی شامل خشم، تحریک پذیري، افسردگی، بی حوصلگی، عدم اعتماد، انعطاف ناپذیري شناختی، کاهش عزت نفس و نگرش منفی در مورد کار است. نشانه هاي اجتماعی عبارتند از: گسستن ارتباط هاي طولانی مدت، گوشه گیري یا درگیري با اعضاي خانواده یا همکاران و نشانه هاي سازمانی شامل غیبت از کار، روحیه ي ضعیف، درصد بالاي بیکاري، مسائل مربوط به رقابت
و کارایی کمتر می باشد (اشرفی سلطان احمدي و همکاران، .(1389
محیط کاري شامل عوامل فیزیکی، اجتماعی و روانی است که هر کدام در وضعیت سلامتی نقشی مهم دارد و می تواند دیگر حیطه هاي زندگی را تحت تأثیر قرار دهد (احمدي، .(1384هر فرد دست کم یک سوم از زندگی و اوقات شبانه روز خود را در محیط کار
صرف می کند (احمدي و عابدي، (1388 و فشارهاي روانی ناشی از شغل از جمله استرس، می تواند سبب عوارض جسمی، روانی و رفتاري براي فرد شده، سلامت وي را به مخاطره انداخته، اهداف سازمانی را تهدید کرده و به کاهش عملکرد فرد منجر شود.
بین فشارهاي روانی و فرسودگی شغلی ارتباط تنگاتنگی وجود دارد. فشارهاي روانی وقتی رخ می دهند که عدم تعادل بین مطالبات و
خواسته هاي محیطی با توانایی فرد براي پاسخ دادن به آنها وجود داشته باشد. هر چه مطالبات و خواسته هاي محیطی افزایش یابد و
توانایی فرد براي پاسخ دادن به آنها کاهش یابد فشار روانی بیشتري ایجاد می شود و باعث تجربه منفی در فرد و فرسودگی شغلی در اثر فشار مداوم روانی پدید می آید (فاربر، .(2003 دورمان (2003) فرسودگی شغلی را به عنوان ناتوانی در ایفاي مؤثر وظیفه در
محیط شغل که ناشی از در معرض قرار گرفتن فشارهاي گسترده ي کاري می باشد توصیف کرده است (فریدمن و کاس، .(2002
پیشینه پژوهش
مارتینوسن و همکارن (2007) در مطالعه اي بر روي افراد پلیس نروژ دریافتند که عواملی همچون عدم تناسب بین نیازها و منابع
شغلی، فشا خانوادگی و فشار کاري با فرسودگی شغلی و مؤلفه هاي آن ارتباط دارند.
در پژوهشی که سیسلاك و همکاران (2009) بر روي 476 افسر پلیس انجام دادند، تأثیر استرس شغلی، سبک هاي مقابله و حمایت
اجتماعی مربوط به شغل بر روي فرسودگی شغلی را مورد بررسی قرار دادند. نتایج آنها نشان داد که سبک مقابله هیجان مدار رابطه مثبتی با فرسودگی عاطفی و رابطه منفی با پیشرفت فردي دارد. در حالی که سبک مقابله هیجان مدار و حمایت اجتماعی مربوط به
شغل انجام می شود.
شوفلی و همکاران (1994) نشان دادند که فقدان حمایت مافوقان و همچنین روابط اجتماعی ضعیف با خستگی عاطفی کارکنان رابطه منفی دارد. همچنین، رابطه معکوسی بین فرسودگی شغلی با رضایت شغلی و تعهد سازمانی برقرار است.
در پژوهشی که توسط اسکالی و دیگران (2008) صورت گرفت، ابعاد رضایت شغلی، تعیین وسعت و اهمیت هر یک از اجزاء رضایت شغلی مورد نظر بود و نتایج نشان داد که رضایت شغلی کلی به وسیله ي ترکیبی از اجزاء رضایت شغلی تعیین می شوند که به مشخصه هاي گوناگونی از شغل مانند دستمزد، تضمین، محتواي کار، شرایط کاري، ساعات کار و مشابه آن مربوط می شود. در
واقع رضایت شغلی با ابعاد مختلف شغل ها مربوط می شود و این رضایت کلی توسط مقدار ارزشی که افراد، براي هر یک از این
ابعاد قائل هستند تعیین می گردد.
فابرا و کامیسون (2009) بر روي نمونه ي اسپانیایی پژوهشی انجام دادند و اثر مستقیم و غیرمستقیم تحصیلات بر روي رضایت شغلی
را مورد بررسی قرار دادند. نتایج حاکی از آن بود که مردم با سطح تحصیلی بالاتر رضایت بیشتري از شغلشان دارند، زیرا آنها به احتمال بیشتري مشاغلی که خصوصیات بهتر داشته و رضایت بیشتري را فراهم می کند، به دست می آورند.
نیاکاس دمیترس (2010) پژوهشی با موضوع بررسی رابطه بین فرسودگی شغلی با کیفیت زندگی و عدم وجود بیماري و ناخوشی در مورد 487 پرستار که در مرکز مراقبت هاي پزشکی ملی مشغول به کار بودند، انجام داد. نتایج نشان داد فرسودگی شغلی نه تنها می تواند تأثیرات منفی بر زندگی افراد به جاي بگذارد بلکه می تواند در سلامت آنها نیز مشکلاتی بوجود آورد.
روغنی زاد و همکاران (1392) در پژوهشی با عنوان بررسی شیوع سندرم فرسودگی شغلی و عوامل مرتبط با آن در ندانپزشکان عضو
هیأت علمی دانشکده دندانپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی تهران به این نتیجه رسیدند که اعضاي هیأت علمی دندانپزشک دانشگاه آزاد اسلامی تهران در مقایسه با سایر مشاغل بررسی شده در جامعه ایران، درصد پایین تري از فرسودگی شغلی را دارا می باشند. ولی در
مقایسه با دندانپزشکان سایر کشورها درصد بالاتري از فرسودگی شغلی را نشان می دهند.
اشرفی سلطان احمدي و همکاران (1389) در پژوهشی تحت عنوان رابطه ي تعهد سازمانی با فرسودگی شغلی دبیران مدارس مقطع
راهنمایی شهرستان مهاباد با بررسی 161 نفر از معلمان به این نتیجه رسیدند که بین تعهد سازمانی و فرسودگی شغلی رابطه معنی
داري وجود دارد و همچنین فرسودگی شغلی با متغیرهاي تعهد عاطفی، تعهد مستمر و تعهد هنجاري همبستگی معکوس و معنی
داري دارد.
داوودي و همکاران (1391) در مقاله اي تحت عنوان رابطه فرهنگ سازمانی و انگیزش شغلی با رضایت شغلی معلمان به این نتیجه
رسیدند که متغیرهاي انگیزش شغلی، فرهنگ سازمانی و سن پیش بینی کننده معنی داري براي رضایت شغلی می باشد. مؤلفه هاي انگیزش شغلی در ارتباط با مؤلفه فرهنگ سازمانی متغیر پیش بینی کننده معنی داري براي رضایت شغلی بودند.
