بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف تحلیل محتوای کتاب های درسی تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی بر مبنای مولفه آموزش شهروندی که یکی ازمولفه های آموزش جهانی است انجام گرفت . در این پژوهش کتاب های درسی تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی مورد تحلیل قرار گرفت تا مشخص شود که تا چه حد در راستای مولفه آموزش شهروندی حرکت کردند.روش مورد استفاده در تحلیل محتوای پژوهش آنتروپی شانون و نیز تحلیل کیفی بوده و واحد تحلیل نیز صفحات - متن، پرسش ها، تمرین ها و تصاویر - در مجموع 232 صفحه از کتاب تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی را شامل می شدند و جامعه آماری کتاب های درسی تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی شامل سه جلد کتاب در سال تحصیلی 1389-1390 با عنوان تعلیمات اجتماعی بودونتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد که مؤلفه آموزش شهروندی در222صفحه از این کتب وباضریب اهمیت - 0/227 - مورد توجه قرار گرفته است.
کلید واژه ها: آموزش جهانی ، آموزش شهروندی ،تحلیل محتوا،کتب درسی تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی .
-1 مقدمه
در آغاز قرن بیستم و یکم دیدگاه اکثر مربیان بزرگ تعلیم و تربیت بر این باور استوار است که دیگر وظایف مدارس تنها به آماده کردن کودکان و جوانان برای زندگی آینده در جامعه محدود نیست بلکه هدف اصلی آموزش و پرورش تجربه و تمرین عرصه های مختلف زندگی در مدرسه به عنوان یک جامعه کوچک است. جامعه ای که در آن تقویت تفکر انتقادی و خلاق به جای روحیه همنوایی تقویت همکاری ها، فعالیت ها و تعاملات گروهی به جای رقابت های انفرادی و یادگیری های سطحی و گذرا، تقویت اعتماد به نفس به جای خود پنداره منفی و آموزش یادگیری به جای یاد دادن مورد توجه قرار می گیرد. این رویکرد نشان دهنده اهمیت به سزای آموزش های شهروندی برای اقشار مختلف مردم جامعه در سطوح مختلف و به ویژه دانشآموزان مدارس می باشد. - برخورداری م، جمشیدیان ع ر.. - 1387
برنامه های آموزش شهروندی باید فرصت های لازم برای عمل را در اختیار دانشآموزان قرار دهد به آنان کمک شود تا با رشد انگیزه های خود به عمل بپردازند و یک سبک زندگی سالم را در طی سالهایی که در مدرسه هستند تجربه کنند و درونی سازند. هدف از تربیت شهروندی این است که دانش و آگاهی و عمل دانشآموزان و دریافت مفاهیم و شایستگی های زندگی شهروندی آنان تقویت شود. هم چنین آموزش شهروندی باید نیازهای افراد و جامعه و نتایج عملکردها برای پاسخگویی به این نیازها را برآورده سازد. تعلیم و تربیت دارای چنین ظرفیتی هست و می تواند تفاهم بین افراد و گروههای گوناگون اجتماعی و فرهنگی و احترام متقابل همگانی را در آنان درونی سازد مشروط بر آن که با برنامه ای منسجم و از آغاز تا پایان آموزش همگانی به آن بپردازد بنابراین با توجه به برنامه های تربیت شهروندی باید مواد درسی متناسب با این نوع تربیت تدوین و در مدارس اجرا شود.
به طور کلی باید گفت برای رسیدن به غایات مورد نظر شهروندی لازم است نوع برنامه ریزی آموزشی و درسی برای چنین تربیتی مشتمل بر روش ها، اهداف و محتوایی هماهنگ و همخوان با آن باشد در غیر این صورت انتظار برآورده شدن اهداف آموزش های شهروندی انتظاری بیهوده و نابه جا است. - برخورداری م، جمشیدیان ع ر. - .1387در ایران نیز این مسئله مورد توجه برنامه ریزان و سیاست گذاران آموزش و پرورش و کتاب های درسی قرار گرفته است بنا به مصوبات شورای عالی آموزش و پرورش برای دوره های تحصیلی راهنمایی و توسط نظری اهدافی در ابعاد متفاوت در نظر گرفته شده است که در میان درس های متفاوتی که هر دانشآموز باید به عنوان واحدهای درسی بگذارند، درس تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی و درس های مطالعات اجتماعی و جامعه شناسی دوره متوسطه با هدف جامعه پذیری یا آماده کردن فرد برای زندگی اجتماعی به عنوان مهم ترین هدف آموزشی تدوین شده اند. - علی مردان م ع. - 1383لذا شایسته است دانشآموزان ایرانی هشت مهارت زیر را که بر پایه روش زندگی ایرانی ترسیم شده است برای زندگی شهروندی در جامعه جهانی بیاموزند:
-1 شناخت زندگی فردی، اجتماعی، خانوادگی، فرهنگی، ملی و دینی در کشور.
-2 حفظ سلامت جسمی، بهداشت فردی و زیست محیطی به منظور افزایش رضایت از زندگی.
-3 رعایت نظم، قانونمداری و عدالت در همه حال و احساس مسئولیت در اموری که انجام آن بر عهده آنان است.
-4 مناسبات سالم اجتماعی، همدلی، همدردی و کمک رسانی، رشد مهارت های زبانی و انواع دیگر ارتباطات، توانایی برقرار کردن ارتباط مؤثر و ثمر بخش با دیگران، بده بستان برابر و عادلانه، دوست داشتن همزبانان، همراهان، هموطنان و سایر انسان ها.
-5 یادگیری مهارت های شغلی که نقش و اهمیت ویژه ای در هویت، شخصیت زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی نوجوانان و جوانان دارد.
-6 سازمان دهی شیوه زندگی بر اساس توانایی ها، استعدادها، اهداف کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت.
-7 مجهز شدن کودکان و نوجونان به توانایی های تفکر واقع بینانه و منطقی، هوشیاری و تفکر انتقادی، خلاقیت در اندیشه و نگرش به امور و توانایی حل مسئله.
-8 حفاظت از سلامت و تعادل دستگاه روانی خود از طریق مقابله با اضطراب و هیجانات کاذب و افراطی، مقابله با افسردگی و بی هیجانی، مقابله با فشارهای روانی، تنیدگی و در هم فرورفتگی، مقابله با خود خواهی، حسد، کینه ورزی و حل تعارض های زیان بخش در زندگی درونی و بیرونی. - لطف آبادی ح. - 1385از آن جاکه درس تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی و درس های مطالعات اجتماعی و جامعه شناسی دوره متوسطه با هدف جامعه پذیری یا آماده کردن فرد برای زندگی اجتماعی به عنوان مهم ترین هدف آموزشی تدوین شده اندمسلم این است که چنان چه آموزش علوم اجتماعی و شهروندی در مدارس با آن بخش از واقعیتهای جهان سیاست که افراد در خارج از مدرسه از طریق بزرگسالان خانواده و گروههای همسن و دیگر نهادهای جامعه پذیری سیاسی در جامعه می آموزند مطابقت و هماهنگی نداشته باشد تدریس چنین دروسی فاقد تأثیرات لازم خواهد بود.
بنابراین باپذیرش اهمیت توجه به ابعاد جهانی در امر تعلیم و تربیت و ضرورت توجه به مسائل و قضایای جهانی در برنامه های درسی سوالهای بسیار متعددی در این زمینه وجود دارد که هنوز پاسخ علمی و مناسبی در مورد آن ها ارائه نشده است .ازاین رو این پژوهش درصدد برآمد به تحلیل محتوای برنامه های درسی تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی بر مبنای مولفه آموزش شهروندی اقدام کند که بتواند تا حدی تصویر حقیقی از کم و کیف وضعیت موجود رابه دست دهد و بینش های لازم را برای برنامه ریزان و دست اندرکاران طراحی برنامه های درسی جهت تدوین برنامه های درسی و پوشش دادن حیطه ها و برنامه های درسی معقول فراهم آورد.
-2پیشینه تحقیقات داخلی
کدیور - 1384 - در پژوهشی با عنوان بررسی ضرورت آموزش شهروندی در جامعه جهانی،با اشاره به این نکته که انسان فرهیخته فردا ناگزیر خواهد بود خود را برای زندگی در دنیای جهان شمول و فراگیر مهیا سازد، توجه به این موارد را در برنامه های آموزش شهروندی ضروری دانسته است: توانایی دیدن مسائل ونحوه ی برخورد با آن ها در مقام شهروند جامعه ی جهانی، همکاری با دیگران و پذیرفتن مسئولیت، توانایی پذیرش و تحمل تفاوت های فرهنگی، تمایل به حل تعارضات خود با دیگران به روشهای مسالمت جویانه، حفظ محیط زیست، تمایل به دفاع از حقوق بشر و مشارکت در فعالیت های سیاسی درسطح محلی، ملی وبین المللی. - کدیور پ. - 1384لطف آبادی - 1385 - در پژوهشی که با عنوان بررسی آموزش شهروند ملی و جهانی، همراه با تحکیم هویت و نظام ارزشی دانش آموزان انجام داده است به این نتیجه دست یافته است که: لازم است به نگرش دانشآموزان به پدیده جهانی شدن و تأثیر جهانی شدن بر نظام ارزشی حساسیت نشان داده و از آن جا که امروزه برنامه ریزی ثمربخش و نوآوری در آموزش و پرورش نمی تواند بدون توجه به تأثیرات جهانی شدن در تعلیم و تربیت صورت گیرد، آموزش و پرورش کشور باید مفهوم شهروندی را باتوجه به مهارت های زندگی در سطح محلی، ملی و نیز در سطح جامعه جهانی مد نظر قرار داده و خود را برای پاسخگویی مناسب به این چالش عظیم جهانی آماده سازد.
- لطف آبادی ح. - 1385هاشمی و همتی - 1388 - پژوهشی را با عنوان بررسی میزان استفاده از مفاهیم تربیت شهروندی در محتوای کتاب های تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی انجام داده اند. نتایج حاصل از تحقیق از طریق آمار توصیفی و استباطی نشان داده است که میزان استفاده از مفاهیم تربیت شهروندی براساس دیدگاه دبیران در محتوای کتاب های این دو متفاوت و این تفاوت در پایه سوم نسبت به سایر پایه ها بیشتر و حداقل در سطح 0/95معنادار بوده است و به طور کلی بر اساس دیدگاه دبیران کتاب های تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی از نظر میزان آموزش مفاهیم تربیت شهروندی در قالب مؤلفه های شهروندی شامل حقوق، تکالیف، عدالت و مشارکت اجتماعی و سیاسی و سواد سیاسی در سطح متوسط و کم تر از حد انتظار بوده است. - هاشمی ا،همتی - 1388
-3پیشینه تحقیقات خارجی
کرک وود - 2001 - بیان می کند که هانوی 1976 برای رسیدن به فهم دیدگاهی جهانی ابعادی را مطرح می کند که دانش آموز را برای دستیابی به آگاهی از شهروند جهانی آماده می کند. این ابعاد شامل آگاهی دیدگاهی، آگاهی از وضع کره زمین، آگاهی از فرهنگ های مختلف و آگاهی از تغییرات جهانی وبه طور کلی آموزش شهروندی می باشند. برای رسیدن به اولین بعد دانشآموزان باید دیدگاه های سایر مردم را درک نمایند بعد دوم یعنی آگاهی از وضع کره زمین نیازمند درک شرایط جهان و وسائل جهانی مانند رشد جمعیت، کمبود منابع و درگیری های داخلی و خارجی میباشد و لازم است که دانشآموزان از دنیای اطرافشان آگاهی داشته باشند در بعد سوم هانوی معتقد است ارتباط مداوم با فرهنگ های دیگر فاصله های فرهنگی را کم می کند.
برای داشتن آگاهی از تغییرات جهانی فرد باید دنیا را به صورت سیستمی به هم مرتبط از مکانیزم های پیچیده و نتایج غیر قابل پیش بینی بشناسد - کرک وود. - 2001تای - 2003 - در پژوهشی با عنوان جهانی شدن آموزش جهانی برای تربیت شهروندان جهان به تأکید براهمیت بر برنامه های درسی جهان نگر به مطالعه در مورد برنامه های درسی در 52 کشور جهان پرداخت و نتایج این پژوهش نشان می دهد که باتوجه به قضایای مشترک جهانی مواردی که بیشتر مورد توجه بوده است شامل: محیط زیست، توسعه، ارتباطات بین فرهنگی، صلح و حقوق بشر، جمعیت، بهداشت - ایدز - و تبعیض نژادی می باشد.
- تای - 2003مک دونالد - 2003 - در پژوهشی با عنوان رویکردهای سنتی به آموزش شهروندی، جهانی شدن به طرف یک چهارچوب برای آموزش صلح اشاره کرده است که آموزش شهروندی در قلمرو مطالعات اجتماعی باید دانش آموزان را به نقش نگرش، مهارت ها، ارزش ها و حالات رفتاری مناسب مجهز کند تا آنان قادر باشند به صورت فعال و آگاهانه با چالش های قرن 21 مواجه شوند محقق نتیجه گرفته است که در چهارچوب چشم انداز آموزش صلح جهانی باید پنج موضوع اساسی در زمینه ی آموزش شهروندی مورد توجه قرار گیرد. درک هویت، حقوق و برخوردها، مسئولیت ها و تکالیف و تعهدات، مشارکت و فعالیت امور عمومی، ارزشهای اجتماعی. - مک دونالد، - 2003
