بخشی از مقاله
چکیده
همواره ارتباط بین رضایتمندی فرد از محله خود و شناخت هویت خویش مورد سوال روانشناسان و طراحان محیطی بوده است. پیوسته زیر سوال بودن بافت شهرهای جدید در نادیدهگیری شکل گرفتن هویت و هم-چنین عملکرد خوب فضاهای باز محلههای قدیمی در برقراری تماس افراد و تعامل اجتماعی مطرح بوده است. رابطه مطلوب اجتماعی بین ساکنین به عنوان یکی از مولفههای رضایتمندی مسکونی، تعلق اشخاص به مکان و شکلگیری هویت مکان را در بین آنها دربر دارد، و بیانگر آن است که حس هویت فردی از محله خودعمدتاً با جنبه های اجتماعی از رضایتمندی افراد در تعامل است. پس رضایتمندی مسکونی در واقع به شدت به تعلق شخص به فضای زندگی وابسته است و به طور کلی به کیفیت تشخیص هویت مکان مرتبط می شود. هدف از این تحقیق این تجزیه و تحلیل رابطه بین تشخیص هویت و رضایتمندی از محیط مسکونی است. علاوه بر آن پیرامون شکلگیری هویت و تعریف آن در ذهن افراد مختصر توصیفی ارائه شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که تشخیص هویت مکان به طول مدت اقامت و به موضوعاتی که باعث ایجاد رضایتمندی در ساکنین می شود وابسته است.
-1 مقدمه
در ابتدا هنگام بحث پیرامون بحران هویت در مجتمعهای مسکونی ، مردمی که تا چندی پیش در دل محله مسکونی زندگی میکردند، عناصر کالبدی و عملکردی محله برای آنها قابل تشخیص و واجد هویت بود و برای رسیدن به خانه خود در میان کوچههای محله میگذشتند که باعث تعامل اجتماعی میان آنها و همسایگانشان میشد، این بحران هویت حال با زندگی در مجتمعهای مسکونی بلندمرتبه به شدت احساس می شود. این یک نوع دوگانگی میان تصویر ذهنی آنها از یک محله مسکونی با عینیتهای جدید پیرامونشان و مشاهدات روزمره آنهاست، که منجر به نشناختن هویت مجتمع مسکونی یا هویت جدید در دستگاه ذهنیشان میشود. از پیامدهای بحران هویت این است که فرد خود را بیریشه میبیند که دلیل آن در مخدوش شدن هویت مکان است. به تبع آن فرد دیگر خود را متعلق به مکان خاصی نمیداند. در گذشته برخی از محلههای سنتی که در احراز هویت فرد بسیار موثر بودند از ویژگی فضای انسانی و توجه به مقیاس انسانی برخوردار بودند. و با ویژگی تداوم عرصهها و بافتها در انسانیتر کردن فضا نقش داشتهاند. مقیاس مطلوب و مناسب محلات فضایی را به وجود میآورده، که فرد قلمرو آن را در کمترین زمان ممکن طی میکرده و محیطی آشنا را هر روز تجربه میکرده و به آن تعلق خاطر مییافته است و در حفظ آن و هویتیابی برای خویش میکوشید امروزه پس از شکست ایدههای مدرنیستی در حیطه شهرسازی و نا کارآمدی الگوی شبکه شهری شطرنجی در محلات و بیتوجهی به فضاهای باز در بین ساختمانهای مسکونی که باعث کاهش روابط و تعاملات اجتماعی شده است به وجود آوردن مجتمعهای مسکونی در قالب واحدهای همسایگی امری راهگشا در این زمینه است. مجتمع مسکونی که در عین پیوند با فضای شهری، فضاهای باز نیمه عمومی و خصوصی را فراهم آورده است و به شکلگیری روابط اجتماعی مطلوب و برقراری هویت مکان میانجامد.
از دیگر دستاوردهای هویت این است که به شخص این امکان را میدهد که در فضایی که آن را با هویت می پندارد، مطمئنتر و با آرامش بیشتر حرکت کند و همچنین احساس امنیت و اعتماد به نفس در استفاده از فضا را به دنبال دارد. از بعد اجتماعی-روانی هم هویت مکان به این دلیل بروز مینماید که مکانها چارچوب مهمی را فراهم میآورند که هویت در آن شکل گرفته، حفظ شده و تحول میپذیرد در این مقاله پس از بررسی ابعاد رضایتمندی از محیط مسکونی و تعریفی از هویت مکان و نحوه شکلگیری آن با روشی تحلیلی به شناسایی حالتهای تعامل بین رضایتمندی مسکونی و تشخیص هویت مکان پرداخته شده است. در آخر انتظار میرود که طول مدت اقامت در یک محله روی هویت مکان تأثیر داشته باشد.
-2 مفهوم هویت
در تعریفی از هویت، هویت به معنای تشخیص ، هستی و وجود و آنچه موجب شناسایی شخص باشد، همچون شخصیت یا کیفیت بیانگر ویژگیهای هر فرد یا پدیدهای باشد مفهوم هویت از منظر برخی صاحبنظران قابل توجه است، اریکسون - 1 جامعه شناس - مفهوم هویت را دو بخش میداند: اول یکی شدن با خود، و دوم مشارکت با دیگران. او هویت را مانند دستگاه کنترلی میداند که مجموعهای از هنجارها و ناهنجارها را در فرد برمیانگیزد. استوارت هال 2نیز هویت را یک شناسنامه و عامل شناختهشدن میداند. به نظر چارلز جنکس3 هویت به خودی خود دم دستی نیست و باید تثبیت شود. احمد اشرف4از صاحبنظران اسلامی هویت را معنی هستی و وجود میداند، یعنی چیزی که وسیله شناسایی فرد باشد. یعنی مجموعه ویژگیهای رفتاری و فردی که شخص به عنوان یک گروه اجتماعی شناخته شود و از دیگران متمایز شود. همچنین صدر المتالهین شیرازی5هویت هر موجودی را نحوه خاص وجود او میداند
-3 شکلگیری هویت بر مبنای تصویر ذهنی از فضا
انسان بر مبنای ادراکی که از واقعیت ها یا پدیدههای محیط دارد، یک عینیت را برای خویش تعریف میکند. در حالی که براساس تجربیات فردی و جمعی خود از گذشته و حال دارای تصویر ذهنی از پدیدهای که با آن مواجه میشود نیز هست. مراد از هویت در اینجا انطباق عینیت مزبور با تصویر ذهنی آن و امتداد این انطباق در آینده است از طرف دیگر به هر ترتیب فرد موفق به انطباق نسبی عینیت با تصویر ذهنیاش شود، تشخیص هویت ممکن میگردد. در اینجاست که خود و عینیت مذکور را واجد هویت میداند. تشخیص هویت پدیده را به موجودی آشکار و خودمانی تبدیل میکند. از تنش روانی انسان در مواجه با عینیت میکاهد. به تبع آن، احساس تعلق و ریشهدار بودن در وی رشد مینماید و ایجاد خاطرات و تداعیها به این احساس دامن میزند تصویر ذهنی یک فرد تحت تأثیر توان ادراکی، مهارتهای بازشناسی، شخصیت، ارزشها و فرهنگ وی است. لذا یک تصویر ذهنی تمامی تجربیات محیطی فرد را در بر میگیرد و گاه جنبه نمادین به خود گرفته و جزیی از ناخودآگاهی انسان میشود . تصویر ذهنی حاصل فرآیندی دو جانبه و مستمر بین ناظر و محیط اوست
-4 لزوم شکلگیری هویت اجتماعی
انسان همواره به دنبال ابزاری میگردد که به واسطه آن خود را تبیین کند. بدیهی است که تبیین خویشتن به صورت منتزع از سایرین امکان پذیر نیست، زیرا انسان به عنوان یک موجود اجتماعی مجبور است گروهی عمل کند و به دلیل نیاز به برقراری ارتباط با سایر افراد نمیتواند بدون کمک اطلاعاتی دیگران خود را بیابد و احراز هویت نماید. بر این مبنا دستیابی به هویت شخصی نیز تابع یک فرآیند اجتماعی است - ترک زاده، . - 23:1373 "برای همین است که اجتماع در نحوه تفکر مردم درباره خود و ایجاد هویت شخصی برای آنها نقش اساسی ایفا مینماید" وارد شدن مفهوم اجتماعی در عرصه بحث پیرامون هویت خواه ناخواه مفهوم هویت جمعی را نیز مطرح میسازد. فرد با حضور و رشد یافتن در جمع علاوه بر آنکه دارای هویت شخصی یعنی نام، منزلت اجتماعی و روابط مشخص با دیگران
