بخشی از مقاله
چكيده:
در اين پژوهش كتاب دين و زندگي دوره پيش دانشگاهي بر اساس مولفه هاي پنج گانه تربيت شهروندي - فردي، اجتماعي، سياسي، اقتصادي و فرهنگي - مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته است . روش پژوهش توصيفي و از نوع تحليل محتوا و رويكرد پژوهش كاربردي است. جامعة آماري پژوهش، كتاب درسي دين و زندگي دروه پيش دانشگاهي مي باشد.
معيار توصيف، توجه به مؤلفه هاي تربيت شهروندي و واحد تحليل در قسمت متن، پرسش، آيه ها و فعاليتها، و ساير جملات موجود، بر اساس شاخص هايي كه در آن مورد اشاره قرار گرفته به واحدهاي تقسيم شده و بعد شمارش شده است ابزار تحقيق سياهه تحليل محتوا است كه روايي و پايايي آن توسط اساتيد مجرب بدست آمده است. نتايج حاصل از تحليل محتوا نشان مي دهد كه در محتواي كتاب دين و زندگي پيش دانشگاهي، به آموزش مؤلفه فرهنگي با ١٢,٣٢ درصد بيشترين ميزان توجه و به آموزش مولفه اقتصادي با ٣٨,٤ درصد كمترين توجه شده است.
مقدمه
مفهوم شهروندي اگر چه داراي يك تاريخ طولاني است يعني تاريخي به قدمت شكل گيري جوامع بشري دارد، اما هنوز هم مبهم ومساله دار است ، يونگ استدلال مي كند كه شهروندي در حقيقت مجموعه ايي از ارتباطات عمدي بين مردمي است كه مي خواهند از حالت طبيعي يعني حالتي كه زندگي به صورت منزوي، فقيرانه وحيواني جريان دارد، اجتناب ورزند، از اين رو شهروندي، نوعي قرارداد اجتماعي است كه هدف اصلي آن ارتقاء رفاه وامنيت در سطح جامعه است وضرورتا به اين امر مي پردازد كه افراد يك جامعه چگونه بايد رفتار كنند تا به اين هدف برسند.
بنابر اين اگر جامعه به شهروندان مفيد وموثر نياز دارد ،پس بايد مطمئن شود كه اين شهروندان از طريق فرصتهايي براي اكتساب مهارتها، توانايي ها واطلاعات ضروري تربيت مي شوند. به عقيده وزيري وجهاني، تربيت شهروندي تدارك فرصتهايي براي اشتغال دانش آموزان در تجارب معنادار يادگيري است به گونه ايي كه به تسهيل رشد آنها به عنوان افراد متعهد وفعال اجتماعي وسياسي بينجامد، بر اين اساس تربيت شهروندي نگاه ويژه ايي به يادگيري دانش و توانش ونگرش هايي دارد كه فرد را در تعامل موثر ومطلوب با افراد ديگر و دولت ياري مي رساند
از ميان تمام موسسات دخيل در تربيت شهروندان، مدارس و برنامه هاي درسي آنها نقش تعيين كننده اي دارند، به عبارتي مدارس نقش مستقيمي در تدارك فرصت هاي كسب دانش، توسعه بينش و تمايل و ارتقاي مهارتها و عملكرد هاي لازم جهت يك شهروند خوب بودن دارند
تحقيقات زيادي نشان ميدهد كه امروزه دانش آموزان در برخي از مهارتهاي شهروندي با ضعف روبه رو هستند، بنابر اين ضروري به نظر ميرسد كه آموزش وپرورش با پرداختن به مهارتهاي شهروندي توانمنديهايي را در افراد افزايش دهد.
كتابهاي درسي و محتواي آنها به عنوان وسيله آموزشي فراگير، زمينه ساز تحقق اهداف كلي و آموزشي هستند بنا به اهميتي كه باورها و گرايشهاي ديني در زندگي انسانها دارند، هدف اين بود كه به تحليل محتواي كتاب دين و زندگي دوره پيش دانشگاهي، به عنوان كتابي كه در نظام آموزشي ما به مسائل ديني مي پردازد.
با توجه به جايگاه و اهميت كتاب دين وزندگي در مجموعه دروس دبيرستاني و نيز با توجه به اهداف تعيين شده براي اين درس و ضرورت ارزشيابي و بازنگري محتواي كتاب مورد نظر، به ويژه از زمان انتشار آن ها تاكنون كه به شيوه ي تحليلي مورد بررسي قرار نگرفته اند ، پژوهش حاضر در نظر دارد تا با روش تحليل محتوا به بررسي و مطالعه كتب مورد نظر بپردازد.
اهميت و ضرورت تحقيق
كاركرد اصلي شهروندي اداره جامعه » دو، در گرو شناخت موثر و مفيد آنها مي باشد .به عبارتي مطابق با اصول رعايت حقوق ديگران و تعهد به انجام امور در جهت حفظ نهادهاي مشتركي است ، - فالكس،١٣٨١ - كه اين حقوق را برقرار و پايدار نگه مي دار اگر چه آموزش هاي مدني يا شهروندي به شكل هاي مختلف در بيشتر كشورها متداول بوده، اما امروزه اغلب مردم براي انجام فعاليتهاي اجتماعي خود آموزش هاي لازم را نديدهاند كه اين باعث بروز مشكلاتي در جامعه ميشود .لذا ضرورت آموزش شهرونديخصوصاً در كشورهاي در حال توسعهكاملاً احساس ميشود؛ و اين ضرورت توسط نهاد آموزش و پرورش كه نقش اساسي در تربيت شهروندان جامعه دارد، برآورده ميشود .
با توجه به تغييرات ايجاد شده در جوامع امروزي تحت تأثير صنعتي شدن، شهرنشيني و ارتباطات و جهاني شدن، بايد به نقش بي بديل آموزش شهروندي در جوامع اذعان داشت.بي شك تربيت شهروندان خوب يكي از مهمترين نگرانيهاي اكثر نظامهاي تعليم و تربيت در بسياري از كشورهاي دنيا است و در صدر اقدامات و فعاليتهاي انجمن تعليم و تربيت اكثر آنها قرار گرفته است، به طوري كه در گزارش مطالعه تربيت شهروندي آمده است؛ كه تمامي جوامع معاصر داراي اين نگراني هستند كه چگونه نوجوانان و جوانان خود را براي زندگي شهري و شهروندي در اين ، آماده كنند و راه و رسم مشاركت در مسايل اجتماعي را به آنها بياموزند
امروزه تداوم حيات و پيشرفت جوامع درگرو وجود شهرونداني فعال، مشاركتجو، آگاه، كنشگر و در يك جمله، انسا نهايي عامل ميباشد .با آگاه شدن افراد بويژه دانش آموزان نسبت به حقوق خويش و به تبع آن استيفاي آن حقوق، بالطبع افراد با مسئوليتهاي خود نيز در قبال جامعه و يكديگر آشنا مي شوند و بدين وسيله نظم اجتماعيروند رو به رشدتري به خود گرفته و جامعه به جامعه اي پويا و فعال تبديل مي شود .علاوه بر آن، حل مسايل جامعه و ايجاد تغيير در آنها، تنها از طريق مشاركت فعال اعضاي جامعه عملي است .بدون آگاهي دانشآموزان از حقوق شهروندي خود در ابعاد مدني، سياسي و اجتماعي، پشتوانه نظري براي مشاركت فعال در امور جمعي به وجود نخواهد آمد و شهروندان نخواهند توانست خواسته هاي خود را به حاكميت سياسي به درستي ابلاغ نمايند.
در ايران نيز اين مسئله مورد توجه برنامه ريزان و سياستگذاران آموزش و پروش و كتا بهاي درسي قرار گرفته است. از آنجايي كه آموزش و پرورش فرآيندي است كه براي تغيير و تعديل رفتارفراگيران تلاش مي كند و براي تحقق هد فهاي مشخص به فعاليت مي پردازد، در اين عرصه عوامل گوناگوني اثرگذار است كه نقش اساسي بر عهده برنامه درسي است .
كتاب درسي، يكي از مهمترين مراجع و منابع يادگيري دانش آموزان در نظام هاي آموزشي محسوب ميشود.در اين ميان درس دين و زندگي دوره پيش دانشگاهي با هدف جامعه پذيري يا آماده كردن فرد براي زندگي اجتماعي به عنوان مهمترين هدف آموزش تدوين شده اند. كتب دين و زندگي به دنبال تقويت صلاحيت هاي فردي، اجتماعي، اقتصادي، سياسي، فرهنگي فراگيران و در يك كلام تربيت شهرونداني خوب و آگاه نسبت به حقوق و تكاليف نقش خود در جامعه هستند.
هدف از تدريس اين دروس جامعه پذيركردن دانش آموزان،آموزش ارزش ها و هنجارهاي اجتماعي و آموزش مهار تهاي زندگي جهت برقراري روابط مطلوب با ديگران - شهروند خوب - مي باشد. با آشنايي دانش آموزان با حقوق و وظايف شهروندي،زمينه و بستر مناسب براي تربيت شهروند خوب، برقراري نظم و امنيت در جامعه، افزايش ميزان مشاركت مدني افراد، رعايت حقوق شهروندان و ارتقا فضيلت جامعه شهري فراهم ميشود و علاوه برآن دانش آموزان ضمن بالا بردن سطح فرهنگ و رعايت حقوق شهروندي، شخصيت ممتازي نيز براي خود فراهم آورده است.
