بخشی از مقاله
چکیده:
هدف: بررسی تطبیقی آیات قرآن با مطالعات روانشناسی در زمینه تاب آوری است. روش تحقیق: بهصورت کتابخانهای و تحلیلی-توصیفی است. مهمترین یافته: در قرآن سه واژه »صبر، حلم و استقامت« نزدیکترین واژه ها به مفهوم تاب آوری است. »تاب آوری« در لغت به معنای »توانایی در بازگشت به حالت اولیه بعد از انحناء« است و »تاب آور« کسی است که در شرایط چالش برانگیز بتواند با تعامل مثبت هیجانی، عاطفی و شناختی، خود را با شرایط سازگار نموده و به تعادل اولیه برسد.
نتایج: از عوامل تاب آوری در قرآن می توان به »:داشتن هدف در زندگی، ایمان، عزت نفس، هوش، خودکارآمدی و خودباوری، مهارت حل مسأله، امیدواری و «... اشاره کرد؛ از پیامدهای تاب آوری در قرآن نیز می توان »پیشرفت اجتماعی، بروز رفتارهای مطلوب، شادکامی، عدم پریشانی و خویشتنداری« را نام برد. هم چنین در ویژگیهای افراد تاب آور، خصوصیاتی از قبیل »خوش بینی و مثبت اندیشی، حس همبستگی، تسلط بر خود؛ عملکرد عقلانی داشتن« در قرآن قابل توجه است.
از نظر لغوی، واژه »استقامت«، با تاب آوری قرابت بیشتری دارد اما در قرآن واژه »صبر« کاربرد و تناسب بیشتری با موضوع تابآوری دارد. هرچند واژه »حلم« در قرآن با مفهوم تاب آوری تناسب زیادی ندارد، اما براساس تعالیم قرآنی »حلم و صبر« مقدمه تاب آوری است یعنی اگر کسی عاری از این دو صفت باشد، هرگز نمی تواند به تاب آوری مطلوب نائل آید. از نگاه قرآن استقامت داشتن، مهم ترین گام برای رسیدن به تاب آوری است؛ بنابراین کسی که استقامت دارد، از صبر و حلم کافی برخوردار است.
در پایان پیشنهاد میشود، پژوهشی تطبیقی با مطالعات بهروز روانشناسی تحت عنوان »موانع تاب آوری از نگاه قرآن« انجام شود.
مقدمه:
در طول تاریخ، انسان همواره با مشکلات و آسیب های فردی و اجتماعی بسیاری روبهرو بوده است و بعضی از انسانها تحت فشار این آسیبها از بین میرفتند یا ناگزیر بودند با استفاده از سرمایهها و ظرفیتهای وجودی خود با آسیبها و خطرات روحی و روانی پیش آمده به مقابله برخیزد و با پیشگیری یا درمان آسیبها به حیات خود ادامه دهند.
تاب آوری و صبر کردن از ضروریات زندگی است؛ زیرا همواره انسان ها گرفتار انواع و اقسام مصیبتهایی هستند که یا برخاسته از گناهان و خطاهای آنان و یا برخاسته از سنت الهی آزمون و ابتلا است. - بقره155/؛ عنکبوت - 2/
روانشناسی در گذشته و در اوایل تکامل خود به عنوان یک علم، بر بیماری بیشتر از سلامت، بر ترس بیشتر از شهامت و بر پرخاشگری و خشم بیشتر از محبت و عشق تکیه داشت و روانشناسان تاکید چندانی بر کمک به مردم برای شادتر بودن، تکامل یافته تر بودن، نوع دوست بودن، امیدوارتر بودن، عاشق تر و خوشبین تر بودن، نداشته اند.
در حوزه روان شناسی تحولی، تاب آوری به عنوان »یک فرآیند پویای مقابله موفق با شرایط ناگوار1« مورد مطالعه قرار گرفته است، با استفاده از تحقیق معلوم شده که مباحث قابل ملاحظه ای در مورد تعریف و عمل گرایی تاب آوری وجود دارد.
در مطالعاتی که در جمعیت های پرخطر انجام شده درصدی از این افراد به مشکلات و آسیب هایی مبتلا می شدند، اما درصد بیشتری نیز سالم می ماندند. محققان برای این افراد که در شرایط ناگوار و پرخطر، پیامدهای نامطلوب را نشان نمی دادند، اصطلاحات گوناگونی مثل »آسیب ناپذیر«، »مقاوم در برابر استرس2 «و »سرسخت3« به کار برده اند .اخیراً نیز اکثر محققان واژه »تاب آور« را برای مواجهه فرد در برابر شرایط پرخطر و ناگوار به کار می برند.
بیان و ضرورت مسأله: همچنانکه در پیشینه تحقیق ملاحظه خواهید نمود هر چند مطالب ارزشمند و درخوری در مقالات پیشین وجود دارد اما درخصوص تاب آوری از نگاه قرآن و مفاهیم متناظر با آن، پژوهشی صورت نگرفته است؛ لذا پژوهش پیرامون »تاب آوری از نگاه قرآن کریم« ضروری به نظر می رسد؛ با عنایت به تعالیم قرآن کریم به یقین همه انسانها در اموال و جانهای خود، آزمایش میشوند! - آل عمران - 186/ به ویژه مسلمانان که از یهود و مشرکان و ... آزارهای فراوان دیدهاند و میبینند! و اگر استقامت نموده و تقوا پیشه کنند، قطعا مورد رضایت خدا بوده و پیروز تمام صحنههای زندگی خواهند بود.
حال ممکن است انسان علاوه بر مشکلات بیرونی، آزارها و فشارهای درونی مختلفی نیز ببینند که استقامت و تاب آوری یقینا نجات دهنده خواهد بود یا لااقل از میزان فشارهای روحی و روانی وارده خواهد کاست. این تحقیق با هدف بررسی تطبیقی آیات قرآن با مطالعات روانشناسی در زمینه تاب آوری و با روش کتابخانهای، به صورت تحلیلی-توصیفی انجام می شود که به وسیله غو در آیات کریمه قرآن، باید دریابیم که عوامل تاب آوری در قرآن چیست؟
قرآن افراد تاب آور را با چه ویژگیهایی معرفی می کند؟ نیز از نگاه قرآن تاب آوری چه آثار و نتایجی دارد ؟ و ...
این تحقیق علاوه بر پاسخ به سؤالات فوق، در صدد پاسخ به این سؤال است که تحقیقات انجام شده پیرامون تاب آوری در حوزه روان شناسی از قبیل عوامل، آثار تاب آوری و ویژگیهای تاب آوران به چه میزان با آموزه های قرآنی منطبق است؟
-1 معنای لغوی تاب آوری1
تاب آوری در لغت به معنای حالت فنری، ارتجاعی و حالت برگشت پذیری داشتن است این واژه در فرهنگ آکسفورد به معنای »توانایی مردم یا اشیاء به این صورت که بعد از حوادث ناگوار مانند شوک، آسیب و ... به سرعت به احساس بهتری دست یابند« و نیز به معنای »توانایی شیء در بازگشت به حالت اولیه بعد از انحناء، حالت فنری داشتن، کشیده شدن یا فشرده شدن« آمده است.
-2 تعاریف تاب آوری
در تعریف تاب آوری تعاریف مختلفی ذکر کردند که به اهم آنها در اینجا اشاره میکنیم:
یک: فرایند توانایی یا پیامد سازگاری موفقیت آمیز با شرایط تهدید کننده یعنی سازگاری مثبت فرد در واکنش به شرایط ناگوار آسیب ها و تهدیدات است.
دو: توانمندی فرد در برقراری تعادل زیستی - روانی در شرایط خطرناک است.
سه: نوعی ترمیم خود یا پیامد های مثبت هیجانی، عاطفی و شناختی
چهار: فرایند پویای انطباق و سازگاری مثبت با تجارب تلخ و ناگور در زندگی است.
پنج: شرکت فعال و سازنده فرد در محیط پیرامونی خود است و شامل توانمندی فرد در برقراری تعادل زیستی - روانی در مواجه با شرایط خطرناک است.
شش: توانایی عبور از دشواری ها و غلبه بر شرایط خطرناک در زندگی
هفت: نیومن میگوید : تاب آوری تطابق با دشواریها است
هشت: تفاوت های فردی در مقابله و واکنش به موقعیت های دشوار است.
نهم : تاب آوری بازگشت به تعادل اولیه با رسیدن به تعادل سطح بالاتر در شرایط تهدید کننده است و از این رو موجب سازگاری موفق در زندگی می شود.
دهم : تابآوری، -علیرغم قرارداشتن در معرض عوامل خطرآفرین-4 توانایی افراد در سازگاری مؤثر با محیط است. .
در مجموع تعاریف فوق چند نکته قابل مشاهده است
