بخشی از مقاله
چکیده
دیدگاه تاب آوری در شهرها طیف وسیعی را در بر می گیرد. این طیف وسیع شامل موضوعی و عملیاتی را در برمیگیرد. در زمینه پدافند غیرعامل، تاب آوری شهری اهمیت زیادی دارد چراکه زمینه اصلی دیدگاه تاب اوری ، توانایی برای مقابله با تغییرات پیش بینی نشده است. شهرها و ابعاد مختلف انها از جمله فرم مصنوع، کاربری ها، فعالیت ها و زیرساختهای شهری نقش مهمی درظرفیت سازی برای تاب آوری دارند.
بخش بزرگی از ادبیات تاب آوری در دهه های گذشته به صورت خاص کاهش آسیب پذیری پرداخته است - پلینگ 2002 ،2003، 2011 هیمز 2009 میلر، اوبشار و همکاران 2010، ویل و کامپانلا . - 2005 تعاریف و کاربردهای اولیه تاب آوری در شهرها که برای اولین بار در دهه های 90 میلادی ظاهر شدند براین بعد تاکید داشتند. به همین جهت بحث تاب آوری اهمیت زیادی در پدافند غیر عامل مدیریت بحران و کاهش ریسک های ناشی از عوامل طبیعی و انسانی دارد.
شهر نشینی و عوامل و مداخلات انسانی به عنوان یکی از مهمترین عوامل توسعه خطرپذیری هستند. بسیاری از بحران هایی که اکنون محیط های مصنوع درگیر آن هستند، مانند تغیرات اقلیمی، سیل، زلزله، خشکسالی و بحران های مصنوع مانند نشت نیروگاهها اتمی، جنگ، مهاجرت های اجباری و تروریسم، ناشی از بحث افزایش خطر پذیری وریسک است. مهمترین عوامل افزایش ریسک ناشی از در معرض خطر گرفتن روزافزون جمعیت، مهاجرت های بی رویه و حساب نشده و توسعه در برابر عوامل خطرزا است. از سوی دیگر جهانی سازی و افزایش مهاجرت و فقر شهری به دلیل توسعه نابرابر و دسترسی ناهمگون به زیرساخت ها و خدمات ، اهمیت تاب آوری و کاهش عدالت فضایی و نا برابری های اجتماعی-اقتصادی را افزایش می دهد.
یکی از ابعاد سودمند طرح بحث تاب آوری مقابله با بحران های انسان ساخت و مصنوع به عنوان ایجاد آمادگی برای ظرفیت سازی ازطریق غیرفعال و بدون مداخله و برخورد مستقیم است. تاکید تاب آوری بر خودسازماندهی و ارتقا دانش در کنار سایر ویژگی های آن، سهم زیادی در این مهم دارد. مثال هایی که از تلاش های بسیاری ازکشورهای جهان برای استقلال منابع غذایی وکاری از جمله مزارع درون شهری انجام می شود در راستای همین اهداف است. برای مقابله با تنش های ناشی از بحران های انرژی به ویژه سوخت های فسیلی در شرایط بحران های سیاسی و تروریستی است.
بحث پدافند غیر عامل در کشورهای توسعه یافته بر چند محور عمده شامل مبارزه با تروریسم و جنگ های احتمالی داخلی و خارجی، بحران انرژی وسوخت های فسیلی است. از سوی دیگر، بسیاری از معضلاتی که مشکلات امنیتی در کشورها ایجاد می کنند، عامل ثانویه عوامل و پدیده های فراتری هستند، از جمله این ها میتوان به ،مهاجرت و پناهندگی های گسترده ووتبعات اجتماعی فرهنگی سیاسی ناشی از انها ، تغییرات اقلیمی و بحران های ناشی از انها ، از خشکسالی و بیابان زایی گرفته تا توفانها ی سیل های مخرب که گروههای زیادی را بی خانمان و بدون منبع ارتزاق می کند در بر می گیرد. افزایش فقر ناشی از این عوامل بار سنگینی بر دولت ها به دلیل افزایش سکونت گاههای غیر رسمی، فعالیت های زیرزمینی، جرم و جنایت و تنش های سیاسی و نارضایتی و نا امنی و جنگ های داخلی و اختلافات قبیله ای و قومی را دامن میزند.
بخش مهمی از دانش و تجربیات تولید شده در مقیاس جهانی ، به بحث کمبود انرژی های فسیلی که با تنش در خاورمیانه بر انها دامن زده میشود و پاسخگویی به انها از طریق توسعه مزارع شهری و تولید غذا در درون مناطق و محلات شهری اختصاص دارد. بحث بحران انرژی و دسترسی به منابع تولید نیرو به ویژه سوخت های فسیلی که به شدت تحت تاثیر جریان های سیاسی هستند، و افزایش استقلال و خود بسندگی شهرها و محلات، بعد دیگری از پدافند غیرعامل را در عرصه جهانی پررنگ کرده است. رابطه تاب آوری و پدافند غیر عامل، ابعاد متعدد دیگری هم دارد که بسته به شرایط کشوری مانند ایران، باید بررسی شوند.
مقدمه
دیدگاه تاب آوری در شهرها طیف وسیعی را در بر می گیرد. این طیف وسیع مباحث موضوعی و عملیات متنوعی را در برمیگیرد. در زمینه پدافند غیرعامل، تاب آوری شهری اهمیت زیادی دارد چراکه زمینه اصلی دیدگاه تاب اوری، توانایی برای مقابله با تغییرات پیش بینی نشده است. شهرها و ابعاد مختلف انها از جمله فرم مصنوع، کاربری ها، فعالیت ها و زیرساختهای شهری نقش مهمی درظرفیت سازی برای تاب آوری دارند.
بسیاری از کشور، نواحی و شهرها تاب آوری را بخشی از بیانیه چشم اندازکشوری - استرالیا - 2011 یا یکی از اهداف کلان و در زمره اولویتها در طرح های شهری خود قرار داده اند - نیویورک، بانکوک، کرایسچرچ، دوربان، مکزیکوسیتی، شانگهای،... - مطالعه فرایند مدیریت فرم شهری در رابطه با ظرفیت های انعطاف پذیری آنها اولویت مهم در صحنه جهانی دارد. گروهها سازمانها، جنبش ها و سازمان های مردم نهاد زیادی هستند که خود راوقف تاب آوری آن کرده اند. برخی گروهها مانند "گروه شهرهای تاب آور" 2012 در سازمان ملل UNISDR برحفظ و تداوم "کارکردها ساختارها، نظام و هویت "تاکید می کنند.
بحث تاب آوری در پدافند غیر عامل مدیریت بحران برای کاهش ریسک های ناشی از عوامل طبیعی و انسانی اهمیت زیادی دارد. شهر نشینی و عوامل و مداخلات انسانی خودبه عنوان یکی از مهمترین عوامل توسعه خطرپذیری هستند. بسیاری از بحران هایی که اکنون محیط های مصنوع درگیر آن هستند، مانند تغیرات اقلیمی، سیل، زلزله، خشکسالی و بحران های مصنوع مانند نشت نیروگاهها اتمی، جنگ، مهاجرت های اجباری و تروریسم، ناشی از بحث افزایش خطر پذیری وریسک می باشند.
مهمترین عوامل افزایش ریسک ناشی از در معرض خطر گرفتن روزافزون جمعیت، مهاجرت های بی رویه و حساب نشده و توسعه در مجاورت و روی عوامل خطرزا است. از سوی دیگر جهانی سازی و افزایش مهاجرت و فقر شهری به دلیل توسعه نابرابر و دسترسی ناهمگون به زیرساخت ها و خدمات، اهمیت تاب آوری و کاهش عدالت فضایی و نا برابری های اجتماعی-اقتصادی را افزایش داده است. رابطه تاب آوری و پدافند غیر عامل، ابعاد متعدد دیگری هم دارد که بسته به شرایط کشوری مانند ایران، باید بررسی شوند.
تعریف تاب آوری
تاب آوری مفهومی جدید و برآیند پیچیدگی نظامات طبیعی و اجتماعی است که می تواند برای ساماندهی تغییرات و نیازهای پیش بینی نشده درشهرها به کار آید. مفهوم تاب آوری راه زیادی را از مهندسی تا روانشناسی و جامعه شناسی تا نظریه سیستم ها و نظام های بوم شناختی -اجتماعی پیموده وامروزه وارد حوزه های زیادی از مدیریت کلان تا مدیریت بحران در شهرها وارد شده است هرچند هنوز در عرصه شهرسازی و به ویژه طراحی شهری مفهومی کاملا جدید است که نیاز به تدقیق و تعریف دارد.
تابآوری از دیدگاه دیسیپلینهای مختلف تعاریف مختلفی دارد و یکی از مصایب این بحث در ایران عدم معرفی صحیح این تعاریف و تاکید بر تعاریف و کاربردهای قدیمی تر تاب آوری در عرصه های حرفه ای و علمی است. در ادامه این تعاریف که برگرفته از حوزه های مختلف هستند معرفی می شوند:
-1 با تأکید بر مقاومت: میزان فشار، تغییر، آسیب و تخریبی که یک سیستم قادر است جذب کند بدون آنکه از حالت تعادل خارج شود. در این مورد بیشترکاهش آسیبپذیری بر اثر فشارها مد نظر است.کاربردها: مهندسی، مدیریت بحران
-2با تأکید بر انعطافپذیری: تابآوری توانایی یک سیستم برای جذب آشفتگیها و اختلالات و جذب با حفظ کارکردها و ساختار اصلی بدون انتقال به یک هویت یا وضعیت جدید است". در این تعریف سیستم پس از فشارها همچنان یکپارچگی و هویت خود را حفظ کرده و حتی مقاومتر میشود. کاربردها: روانشناسی، مدیریت و تجارت، نظامهای اکولوژیک و اجتماعی، حوزههای آبخیز، انواع محیطهای زیستی طبیعی و ... استفاده از تابآوری در تلاش برای پاسخ و تحلیل مسایل جاری جهانی کاربرد گستردهیی است.
