مقاله تاثیرات قرآن در منظر شهر اسلامی

بخشی از مقاله

چکیدهاز نظر برخی محققان، سخن گفتن از »سنت«، سخن از اصول لایتغیري است که ریشه در آسمان دارد؛ »سنت« رسم یا عادت نیست؛ شیوه متداول و مقطعی یک دوره گذرا هم نیست. بلکه باقی و پایدار است. تمدن اسلامی ایران نمونه برجسته یک تمدن سنتی است که شامل اصول لایتغیري در حوزه مکان و زمان مشخص است .اگر اسلام انعکاس حقایق پیدا و ناپیداي جهان هستی می باشد؛ هنر اسلامی، هنري است که پرده از رازهاي مقدس جهان قدس و عظمت برمیدارد. ایران در طول تاریخ اسلام همواره یکی از مراکز اصلی هنر اسلامی بوده است و معماري ایرانی، از جمله غنی ترین زمینه هاي تجلی آن. »توحید« بنیادي ترین اصول سنت اسلامی است و معماري ایرانی دوره اسلامی کوشیده است تمامی وجوه ویژگی هاي خود را براي نیل به وحدت تلفیق کند. باتوجه به این دیدگاه هنر اسلامی بطور مستقیم و غیر مستقیم متأثر از سنت است. در واقع، هنر دینی اسلام همان سنت اسلامی، و سنت اسلامی همان هنر اسلامی است؛ که برگرفته از مفاهیم و تعاریف قرآن و در بعضی موارد احادیث قدسی، و ائمه ي معصوم - ع - است؛ که در این میان قرآن و احادیث قدسی بطور مستقیم کلام خدا را بیان می کند. با توجه به مطالب گفته شده به بررسی نگرش -1:کانسپتی، و -2فرمال و متکی بر تأثیرات مستقیم از قرآن می پردازیم.1 مقدمههنر جلوه يجمال است و جمال و تجمل یعنی زیبایی و زیباسازي، محبوب خدا و فرهنگ اسلام ی است. خداوند متعال معمار بزرگ هستی پیوسته مظاهر وجود را زینت داده و گستره ي خاك را با سبزه ها و گل ها، رودها و صخره ها و چشم انداز دلنواز دشت ها آرایش داده است - صارمی، صارمی،. - 105:1390 هنر، به معناي سنتی آن در حوزه تمدن اسلامی، همان صناعات و پیشه ها در جامعه ي مسلمان بوده است؛ و احکام فقهی آنها را باید در مبحث مکاسب محرمه جست. این مبحث متکی بر احادیثی در خصوص نقاشی، مجسمه، لباس، بنا، موسیقی و حدود آنهاست - داداشی، - 15: 1383 که همه ي عناصر مذکور از عناصر منظر نیز بشمار می آیند. هنرهاي سنتی ایران، در عین تنوع در صورت، از یک معنا سخن می گویند و به مفاهیمی مشترك دلالت دارند؛ و اینها آمیزه اي است از باورهاي ایرانی اسلامی. یکی از این مفاهیم و معانی، و شاید مهم ترین آنها، سلسله مراتبی بودن حقیقت است، - طهوري، . - 4: 1384 سلسله مراتب در رسیدن قدرت و رحمت خداوندي به اشیاء و موجودات و انسانها که در آیه ي 35 سوره ي نور چنین تبلور میابد:"خداوند، نور آسمانها و زمین است. و مثل نورش همانند چراغدانی است که در آن چراغی - پر فروغ - باشد، آن چراغ در حبابی قرار گیرد، حبابی - شفاف و درخشنده - همچون ستاره اي فروزان چراغی که برافروخته میشود از - روغن - درخت پربرکت زیتون که نه شرقی است و نه غربی؛ روغنش - آنچنان صاف و خالص است که - نزدیک است بدون تماس با آتش شعله ور شود؛ نوري است بر فراز نوري؛ و خدا هرکس را بخواهد با نور خود هدایت میکند و خدا براي مردم مثلها میزند و خداوند به هر چیزي داناست."نور در آیات دیگر سور بدین گونه تعبیشدهر است؛رسول اللّه - مائده، آیه - 15، ائمه و اولیاء - تغابن، آیه - 8، ایمان و سعادت - بقره، - 257، هدایت و بصیرت - فاطر، آیات19 و . - 20 سایه نیز نعمتی است که در قرآن با عبارات "نعمتی بهشتی" آمده است...سایه در دنیا نشانه ي کرنش است و تمام مخلوقات در برابر نورالانوار بر اساس عبادت تکوینی، سایه بر زمین می افکند تا فروتنی خود را نشان دهند - شوان به نقل از پورجعفر و وثیق، - 29:1387 از طرف دیگر برترین مرتبه ي نمود آیات این نور مقوم هستی، در بهشت است که بعضی از مفاهیم و عناصر مربوط به بهشت بدین شرح است: پلی که برگزیدگان با گذر از آن به بهشت می رسند - چینوت پل،پل صراط - ؛ سلسله مراتبی بودن خود بهشت؛درخت زندگی، که در بهشت قرار دارد - هوم سفید، گوکرن، درخت مبارك زیتون، درخت طوبی - ؛ راه هاي ورود به بهشت و نهرهاي آن. این مفاهیم در هنرهاي سنتی ایران به صور مختلف ظاهر شده اند؛ از جمله: به صورت نقش، مثل درخت سرو و سرو خمیدهبته - جقّه - و شمسه؛ در معماري مانند بناي هشت بهشت و سی و سه پل؛ در شهرسازي، مثل چهارباغ - طهوري، . - 4: 1384-2 بهشت و منظر- منظر قرآنی و ایران:قران کریم که خود آیاتی از جلوه هاي جمال خداوند است با تکیه بر تصاویري که انسان از سرسبزي و خرمی طبیعت دارد، بهشت را در جهان آخرت توصیف نموده است و پس از اسلام معماران مسلمان با عنایت به این توصیف ها، باغ هایی را در این جهان فنا پذیر، ساخته اندکه به راستی تمثیاي از بهشت است که در قرآن توصیف شده است - هنرفر به نقل از مجتبی انصاري و دیگران،. - 40: 1386 باد یکی از آیت هاي الهی است که علاوه بر آنکه آهنگ حیات را می نوازد در تلطیف هوا موثر است .باد با گشتن در باغ پیام باغ را به باغ دیگر می برد، پیوند دهنده آب و درخت و همه عناصر باغ در یک آن به هم است و خنکاي باغ را به جایی که از آن محروم است میبرد .باد چون پیامبر برکت در باغ چرخیده و بوي خوش را به انسان و جاي دیگر هدیه میبرد .انسانها با بوهاي خاصی ارتباطی معنوي می سازند که هرگاه همان رایحه به مشامشان میرسد، همان خاطرات را در ذهن و روان خود مرور میکنند .بوي خوش گلهاي باغ یادآوري از باغ عدن است که زمانی از آن رانده شده است - پور جعفر و وثیق،. - 27:1387سهروردي در رساله ي عقل سرخ از درخت طوبی به عنوان درخت عظیمی یاد می کند که هر بهشتی با ورود به بهشت آن را میبیند. در قرآن مجید، از پاي همین درخت چهار جو در چهار سو روان می شود؛ که در آیه 47 سورهمحمد - ص - می فرماید:حکایت بهشتی که به موءمنان وعده داده شده این است که در آن نهرهایی جاري است از آب گوارا و نهرهایی از شیر، بی آنکه طعمش هرگز عوض شود، و نهرهایی از شراب ناب، که نوشندگانش را از لذت سرشار سازد، و نهرهایی از عسل مصفا... - طهوري، . - 11: 1384زیبا ترین توصیف بهشت با بکاربردن ترکیب "جنات تجري من تحتها الانهار"، حاصل شده است که "نقطه عطف تصویر بهشتی" است و به معنی باغ هایی است که دائما از زیر درختان و قصرهاي آن - نه زیر زمین آن - ، جوي هاي آب جاري است که در 41 جاي قرآن ذکر شده است و در 37 مورد آنها ترکیب لغوي "بهشت اخروي با نهرهاي جاري"، به کار رفته است. باغ هاي ایرانی نیز از ترکیب"آب جاري" و "پوشش درخت"، واحه اي در دل طبیعت خشک ایجاد می کند که با توجه به تضاد محیط کویري و باغ، به راستی تمثیلی از مناظر با طراوت باغ هاي بهشتی است - مجتبی انصاري و دیگران،. - 44: 1386 آبشارهاي بهشتی نیز تصویر زیباي دیگري از باغ هاي بهشتی و بهشت است که در آیه 30 و 31 سوره واقعه به آنها اشاره شده است. این تصویر از بهشت، یادآور سایه گسترده درختان با ترنم آبشارهاست که در اکثر باغ هاي ایرانی مشهود است. - همان - از دیرباز فضاي سبز و باغ در کشور ما، از قداست آسمانی بهشت بوده است و بعد از اسلام نیز این معنا با باغ ایرانی تمثیلی از بهشت یکی از عوامل شکل گیري باغ می باشد، اندیشمندانی که به این الگو اعتقاد دارند شکل صوري باغ را نیز محصول این نگرش میدانند - منصوري و نتاج،. - 21 :1388 در اکثر باغ هاي ایرانی جوي آب از