بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر، تعیین اثر شش هفته تمرین طناب زنی بر کورتیزول، تستوسترون و نسبت تستوسترون به کورتیزول سرم دانش آموزان پسر مقطع متوسطه دوم بود. 20 نفر از دانش آموزان پسر مقطع متوسطه دوم شیراز به صورت هدفمند در دسترس انتخاب و به طور تصادفی به دو گروه تمرین طناب زنی و کنترل - هر گروه 10 نفر - تقسیم شدند. گروه تمرین در یک برنامه 6 هفتهاي تمرین طناب زنی شامل 5 جلسه در هفته و هر جلسه 20 دقیقه به شکل افزایش پیشرونده در نسبت کار به استراحت شرکت کردند. قبل و بعد از شش هفته، نمونه خونی استراحتی از هر دو گروه اخذ گردید، و مقادیر کورتیزول، تستوسترون و نیز نسبت تستوسترون به کورتیزول اندازه گیري و محاسبه شد.
از روش آماري تحلیل واریانس بین-درون آزمودنیها جهت مقایسه تغییرات متغیرها بین دو گروه استفاده شد. کورتیزول در گروه طناب زنی در مقایسه با گروه کنترل به طور معنادار افزایش یافت . - P<0.05 - تستوسترون و نسبت تستوسترون به کورتیزول در گروه طناب زنی در مقایسه با گروه کنترل به طور معنادار کاهش یافتند . - P<0.05 - احتمالا شش هفته تمرین طناب زنی منجر به ایجاد شرایط کاتابولیک در دانش آموزان پسر مقطع متوسطه دوم شده که ممکن است منجر به پیشگیري از اضافه وزن در آنها شود.
مقدمه
حرکت نقش اساسی در زندگی انسان دارد. امروزه اهمیت ورزش و فعالیت بدنی به خوبی نمایان شده است. با پیشرفت تکنولوژي و ماشینی شدن زندگی بشر، شاهد فقر حرکتی مردم و در نتیجه تهدید سلامتی در بین اقشار جامعه هستیم. به طوري که دانش آموزان با تنها یک یا دو ساعت کلاس تربیت بدنی نمیتوانند از مزایاي فعالیتهاي بدنی بهره مند گردند. ضمن اینکه در بسیاري از مدارس به جهت کمبود فضاي آموزشی نیز از همین یک یا دو ساعت ذکر شده استفاده مناسبی نمیشود. اما باتوجه به تعداد زیاد دانش آموزان و امکانات کم مدرسه نمیتوان هر نوع فعالیتی را که به امکانات و منابع مالی زیادي نیاز دارد به اجرا گذاشت.
در واقع برنامه تمرینی بسیار محدود میشود. یکی از ورزشهاي بسیار مفید که میتوان با هزینهاي کم به اجرا گذاشت، طناب زنی است. براساس تعریف فدراسیون ورزشهاي همگانی، طناب زنی عبارت است از یک فعالیت بدنی کامل و مفرح که به صورت انفرادي، دونفره و گروهی با استفاده از طنابهاي کوتاه و بلند به صورت یک، دو و چند طنابی انجام میگیرد. این ورزش از گذشتههاي دور به عنوان یک بازي و تفریح بین سنین مختلف رواج داشت و ورزشکاران رشتههاي دیگر نیز جهت چابکی، استقامت، هماهنگی عصب و عضله، تعادل و در نهایت آمادگی جسمانی از این رشته استفاده میکردند
براساس تحقیقات انجام گرفته در آمریکا، 10 دقیقه طناب زنی برابر است با 30 دقیقه دویدن با سرعت متوسط 5/7 مایل در ساعت. اگر فردي با وزن 150 پوند، 120 بار در هر دقیقه طناب بزند بدن او در هر دقیقه 12 کالري انرژي میسوزاند
از طرفی یکی از مهمترین روشها براي ارزیابی فشار و شدت تمرین و میزان اثرگذاري آن بر افراد، اندازهگیري متغیرهاي بیوشیمیایی است که در این راستا متغیرهاي بیوشیمیایی را میتوان به سه دسته کلی آنزیمها، هورمونها و متابولیتها تقسیم نمود
هورمونها تقریباً برتمام جنبههاي فیزیولوژیک موثرند و دراصل به عنوان بخش مکمل سیستم عصبی مرکزي1 عمل میکنند. تنظیم رشد وتکامل، تولید مثل، تعادل آب و الکترولیتها، حفظ تعادل اسید و باز و حفظ ارگانیسم در زمان مواجهه با فشارهاي جسمانی و روانی از اعمال مهم سیتم هورمونی میباشند - گرین و بسکتر، 1991؛ ویلیام، . - 1994 در یک تقسیم بندي هورمونها به عنوان هورمونهاي آنابولیک و کاتابولیک تقسیم میشوند. بر این مبنا اگرهورمونهاي کاتابولیک متعاقب تمرین افزایش یابند، نشانه فشار بالاي فعالیت بوده و یا اگر تعادل بین هورمونهاي آنابولیک و کاتابولیک برقرار باشد ورزشکار در وضعیت آمادگی خوبی به سر میبرد
در این رابطه هورمون تستوسترون و کورتیزول به عنوان هورمونهاي آنابولیک و کاتابولیک بیش از سایر هورمونها مورد توجه قرار گرفته و نسبت این هورمونها به یکدیگر شاخص بسیار سودمندي براي تعیین وضعیت آمادگی فرد و فشار فعالیت و تمرین میباشد
ابمینسکی و استوپنیکی، . - 1997 پژوهشهاي مختلفی تاثیر تمرینات ورزشی بر کورتیزول و تستوسترون و نیز نسبت بین هورمونهاي آنابولیک به کاتابولیک را نشان میدهند. ساتو و همکاران - 2014 - گزارش کردند که تمرین مقاومتی فزاینده میتواند کاهش مرتبط با سن در هورمونهاي استروئیدي از جمله دي هیدرواپی اندرسترون را در مردان سالمند به حالت اول بازگرداند.
در پژوهش توسلی و همکاران - 2013 - ، 20 مرد جوان 17 تا 19 ساله به طور تصادفی در دو گروه مداخله و کنترل قرار گرفتند. تمرین شامل پروتوکل تمرین مقاومتی دایرهاي بود که با %60 حداکثر تکرار بیشینه، 3 جلسه در هفته براي 12 هفته اجرا شد.
نتایج نشان داد کورتیزول به طور معنی داري در گروه تمرین کاهش یافت. ساتو و همکاران - 2013 - گزارش کردند که سطوح دي هیدرواپی اندرسترون، 5 آلفا دي هیدرو تستوسترون و 5 آلفا ردوکتاز به طور معنی داري در عضله اسکلتی گروه تمرین بالاتر بود. تمرین شامل 6 هفته ورزش در رت هاي دیابتی بود. جانسون و یونستال - 2013 - گزارش کردند که دي هیدرواپی اندرسترون سولفات و نسبت دي هیدرواپی اندرسترون سولفات به کورتیزول به طور معنی داري در بازیکنان هاکی آماتور نسبت به ورزشکاران هاکی حرفه اي بالاتر بود ولی در مورد کورتیزول اینگونه نبود.
در پژوهش هیرونتراکول و همکاران - 2010 - سطوح استراحتی تستوسترون تام، تستوسترون آزاد و نیز کورتیزول تفاوت معنی داري بین دو گروه تمرین استقامتی و کنترل نداشتند. آنها نتیجه گرفتند که 12 هفته تمرین با شدت متوسط و تکرار پائین اثري بر تستوسترون و کورتیزول افراد غیر فعال ندارد. اگرچه تاثیر تمرینات طناب زنی بر هورمونهاي مذکور کمتر مورد بررسی قرار گرفته است، اما تاثیر تمرینات طناب زنی بر دیگر شاخصهاي جسمانی و فیزیولوژیک مورد بررسی پژوهشگران مختلف قرار گرفته است.
چن و همکاران - 2012 - نشان دادهاند که 12 هفته تمرینات اینتروال طناب زنی، باعث بهبود معناداري در استقامت قلبی-تنفسی، توان عضلانی، انعطاف پذیري، و استقامت عضلانی در کودکان عقب مانده ذهنی میشود. این درحالی بود که تاثیري بر شاخص توده بدنی گزارش نشد.
چن و همکاران - 2011 - در مطالعه ي دیگري، تاثیر تمرینات با طناب را بر کودکان نابینا بررسی کرده و نشان داده اند که تمرینات با طناب، با افزایش معناداري در شاخصهاي انعطاف پذیري و استقامت قلبی -تنفسی همراه است؛ در حالی که این تمرینات بر نمایه توده بدنی - BMI - و استقامت عضلات شکم بی تاثیر بود. اورهان و همکاران - 2008 - نیز تاثیر تمرینات با طناب را در بسکتبالیستهاي جوان بررسی نموده و اعلام کردهاند که ضربان قلب استراحتی، توان هوازي، اوج توان بی هوازي، متوسط توان بی هوازي، درصد چربی بدن، پرش عمودي، پرش طول، انعطاف پذیري، نیروي عضلانی و چابکی؛ با تمرینات طناب زنی بهبود مییابند، در حالی که در شاخص سرعت تغییر معنی داري ایجاد نمیکنند.
قربانیان و همکاران - 2013 - نیز اثر تمرینات با طناب را در نوجوانان مطالعه کرده و نشان داده اند که این تمرینات، با کاهش شاخصهایی مانند درصد چربی بدن و BMI همراه هستند. همچنین، تمرینات با طناب جایگزین مناسبی براي تمرینات پلایومتریک معرفی شده و نشان داده شده است که تمرینات با طناب، تأثیر بهتري بر قدرت و توان بی هوازي زنان و مردان دارند - مسترسون و براون، . - 1993 اورهان - 2013 - در پژوهش دیگري تأثیر تمرینات با طناب را در بسکتبالیستهاي جوان بررسی کرده و نشان داده است که این تمرینات بر زمان عکس العمل آزمودنیها تأثیر معنی داري ندارد، اما بهبود ضربان قلب استراحتی و توان بی هوازي را به همراه دارد.
با این حال با توجه به اهمیت نشانگرهاي هورمونی براي وضعیت تندرستی و آمادگی بدنی فرد و از آنجا که تاثیر طناب زنی بر غلظت هورمونهاي پلاسمایی دانش آموزان، کمتر مورد بررسی قرار گرفته است و با توجه به اینکه تمرینات طناب زنی جزء برنامه تربیت بدنی مدارس است، لذا هدف از پژوهش حاضر، تعیین تاثیر شش هفته تمرین طناب زنی بر غلظت پلاسمایی هورمونهاي کورتیزول و تستوسترون و وضعیت آنابولیک به کاتابولیک دانش آموزان پسر مقطع متوسطه شیراز بود.
روش شناسی
20 نفر از دانش آموزان پسر مقطع متوسطه دوم شیراز که آمادگی خود را براي شرکت در تحقیق اعلام کردند به صورت هدفمند در دسترس به عنوان نمونه انتخاب و به طور تصادفی به دو گروه تمرین طناب زنی و کنترل - هر گروه 10 نفر - تقسیم شدند. بر اساس معاینه و تائید پزشک، تمام آزمودنیها از سلامت جسمانی کامل برخوردار بودند.
پژوهشگر با همگنسازي آزمودنیها - به جز موارد وراثتی - احتمال تأثیرپذیري متغیر وابسته از متغیرهاي مخل را تا حد امکان کاهش داد. بعد از توضیح کامل روند پژوهش، رضایت نامه کتبی از والدین آنها و خودشان اخذ شد. معیار انتخاب آزمودنیها غیر ورزشکار بودن، عدم مصرف دارو در زمان پژوهش و نداشتن سابقه بیماري مزمن در 6 ماه گذشته بود. یک هفته قبل از اجراي پژوهش، در جلسه توجیهی آزمودنیها و والدین آنها با پروتکل تمرین آشنا شدند.
همچنین هدف از پژوهش و چگونگی اجرا براي آنها توضیح داده شد و سپس رضایت نامه کتبی از شرکت کنندگان و والدین اخذ گردید. سپس آزمودنیهاي گروه تمرین برنامه تمرینی خود را به مدت شش هفته انجام دادند. گروه کنترل در این مدت از هیچ برنامه فعالیت بدنی منظم پیروي نکردند و تنها به فعالیتهاي طبیعی و روزمره خود پرداختند. برنامه تمرین طناب زنی شامل 5 جلسه در هفته و هر جلسه 20 دقیقه به شکل زیر بود:
هفته اول: 1 دقیقه فعالیت، 30 ثانیه استراحت با شدت 60 پرش در دقیقه – هر جلسه 20 دقیقه هفته دوم: 1/5 دقیقه فعالیت، 30 ثانیه استراحت با شدت 60 پرش در دقیقه– هر جلسه 20 دقیقه هفته سوم: 2 دقیقه فعالیت، 30 ثانیه استراحت با شدت 60 پرش در دقیقه– هر جلسه 20 دقیقه هفته چهارم: 2/5 دقیقه فعالیت، 30 ثانیه استراحت با شدت 60 پرش در دقیقه– هر جلسه 20 دقیقه هفته پنجم: 3 دقیقه فعالیت، 30 ثانیه استراحت با شدت 60 پرش در دقیقه– هر جلسه 20 دقیقه هفته ششم: 4 دقیقه فعالیت، 30 ثانیه استراحت با شدت 60 پرش در دقیقه– هر جلسه 20 دقیقه قبل و بعد از هر جلسه نیز به مدت 5 دقیقه برنامه گرم کردن و سرد کردن اجرا می شد
24 ساعت قبل از شروع دوره تمرین و 48 ساعت بعد از آخرین جلسه تمرین، نمونه خونی از ورید میانی - باسلیک - آزمودنیهاي دو گروه به میزان 5 سی سی گرفته شد. نمونه گیري از سیاهرگ باسلیک دست راست و پس از 10 ساعت ناشتایی شبانه گرفته شد.
براي به حداقل رساندن تاثیر زمان روز و ریتم شبانه روزي کلیه نمونه گیريها صبح بین ساعت 8 تا 9 انجام شد. براي هر نمونه خونی مقادیر کورتیزول، دي هیدرواپی اندرسترون و نیز نسبت دي هیدرواپی اندرسترون به کورتیزول اندازه گیري و محاسبه شد.
نمونههاي جمع آوري شده داخل لولههاي استریل حاوي K3EDTR ریخته شد. لولههاي هپارینه و EDTR درون یخ قرار گرفت و سپس تا چند دقیقه در دماي محیط باقی ماند. سپس توسط سانتریفیوژ به مدت 10 دقیقه با دور RPM 3500، سرم از پلاسما جدا شد. کلیه نمونههاي خونی به صورت فریز شده در دماي-20 درجه سانتی گراد تا رسیدن به آزمایشگاه نگهداري شدند و در آنجا بلافاصله سنجش آزمایشگاهی آغاز شد.
همچنین همزمان با نمونه گیري خونی، ویژگیهاي آزمودنیها نظیر وزن و شاخص توده بدنی نیز اندازه گیري شد. ابتدا مقادیر هر یک از متغیرهاي مورد مطالعه در هر زمان نمونه گیري، با استفاده از میانگین و انحراف معیار، توصیف شد. در این پژوهش ابتدا جهت بررسی توزیع طبیعی و استفاده از آزمونهاي پارامتریک یا ناپارامتریک، از آزمون کولموگروف - اسمیرنوف استفاده شد. از آنجا که، دادهها داراي توزیع طبیعی بودند
