بخشی از مقاله
چکیده
مدیریت مشارکتی از ویژگی های بارز نظامهای آموزشی در دهه اخیر به شمار میرود. این مهم به ویژه در کشورهای پیشرفته جهان دگرگونی های مهمی در روش های اداره مراکز آموزشی بوجود آورده است. برای اداره کردن مدرسه، مفیدترین الگو آن است که از روشها و باورهای مشارکتی و گروهی دست اندرکاران و صاحب نظران استفاده شود. یکی از ضروریات بکارگیری مدیریت مشارکتی در مدارس پیچیدگی مسائل آموزش و پرورش است که ایجاب میکند تا افراد با دانش، تخصص و نگرشهای مختلف با هم همکاری کنند و بسترهای مناسب را برای شکوفایی نسل آینده و حرکت آنان در جهت رشد فردی و اجتماعی فراهم سازند. در مقاله حاضر ابتدا به تعریف مفهوم، تاریخچه، لوازم، دیدگاههای فلسفی مختلف و فواید مدیریت مشارکتی پرداخته شده و سپس به مشارکت در مدیریت آموزشی، موانع اجرایی مدیریت مشارکتی در مدارس ایران اشاره شده است و پیشنهاداتی با توجه به یافتههای موجود به مدیران ارشد ارائه گردیده است.
مقدمه
تحولات پرشتاب دنیای کنونی که فناوریهای تولید و روشهای ارائه خدمات را پیوسته دستخوش دگرگونی نموده است. توسل به خردجمعی در اتخاذ و اجرای تصمیمات راهبردی از گزینههای مهم است که باید در چارچوب نظام مشارکت برای حفظ بقا و توسعه سازمانها معمول گردد. - طوسی، 1383، ص - 13 امروزه آموزش و پرورش به عنوان یکی از خرده سیستمهای جامعه نقش مهمی در فرایند توسعه دارد، از این رو توجه و بهبود عملکرد چنین نهادی که خود توسعه آفرین است و موتور محرکه همه ابعاد توسعه تغییر و تحول در ساختار، برنامهها، اهداف و روشها در همه نهادهای اجتماعی میباشد ضرورتی اجتنابناپذیر است. همانگونه که فیلیپ کومبز می گوید ریشه اصلی همه مشکلات و بحرانهای تعلیم و تربیت در مدیریت آموزشی است. اگر مدیریت آموزشی اصلاح گردد و تغییر و تحولی اساسی در آن ایجاد شود، مسائل و مشکلات دیگر نظام آموزشی نیز اصلاح خواهد شد. یکی از راههای تغییر و تحول در مدیریت آموزشی و اصلاح آن کار مدیریت مشارکتی است. در سازمان گستردهای به نام آموزش و پرورش، مشکلات برنامه ریزی، سازماندهی، هماهنگی، ارزشیابی و... نیاز به مدیریت مشارکتی را دوچندان میکند. البته آموزش و پرورش بنا بر رسالت خود فرهنگ ساز مشارکت نیز هست، لذا توجه به مشارکت و مدیریت مشارکتی را اول باید از درون خود آغاز کند و سرانجام آن را در جامعه و نهادهای آن گسترش دهد. - تصدیقی، 1381، ص - 3 و اما پویایی و تحول در آموزش و پرورش ما منوط به سیاست گذاری، برنامه ریزی، تصمیم گیری و سازماندهی دقیق در ساختار مدارس میباشد. - صدری، - 1381 برای داشتن چنین مدارسی باید عوامل موثر بر مشارکت و راه های رسیدن به آن بررسی شود و راهکارهای مناسب در برنامه ریزی آموزشی مدنظر قرار گیرند. لذا نظام آموزش و پرورش باید با مشارکت دادن معلمان و مدیران در تصمیم گیریها و استفاده از اظهارنظرهای آنان در حل مسائل از پژوهشگران و مشاوران و محققان در زمینه تقویت علمی و گسترش و تغییر و نوآوری در مدارس کمک بگیرد.
تعاریف و مفاهیم مشارکت
واژه مشارکت از لحاظ لغوی به معنای » شرکت دادن، شرکت کردن، با هم شریک شدن، سهیم شدن، انجام کار گروهی و نیز بهره برداری گروهی است.« - جهانیان، 1388، ص - 5 سالمون میگوید: »مشارکت نگرش یا شیوه مدیریت سازمانی است که نیازها و حقوق کارکنان را در مورد دخالت فردی و جمعی کارکنان با مدیریت در حیطهای فراسازمانی به رسمیت میشناسد که معمولاً با تبادل نظر جمعی تحقق میپذیرد.« مک گریگور بر این باور است که: »مشارکت فرایندی است با تفویض اختیار که با معنای اساسی آن تفاوت اندکی دارد. در حقیقت مشارکت موردی خاص از تفویض اختیار است که زیردستانی، با توجه به مسئولیت خود حق کنترل و انتخاب بیشتری به دست میآورند. - سلیمی، 1380، ص - 15-14 مدیریت مشارکتی یعنی درگیر شدن کارکنان در فرایند تصمیم گیری، دعوت از همه افراد به قبول مسئولیت فردی برای افزایش کیفیت خدمات و تولیدات آنان و پاداش رفتار کارکنان از دید آنها لحظه به لحظه ارباب رجوع را ارضا و عملکرد سازمان را بهبود میبخشند. - تایم1، 2001، ص - 125 مدیریت مشارکتی فلسفهای است که ایجاب میکند، تصمیم گیری سازمانی چنان صورت گیرد که اطلاعات و درون دادها و مسئولیت به پایینترین رده مربوط به آن واگذار گردد. - پلونکت و فورنیر2، 1991، ص - 3 مفاهیم مشارکت را از دیدگاههای مختلف به شرح جدول ذیل آمده است. - جهانیان، 1388، ص - 10-9
تاریخچه تئوریک مشارکت
میتوان گفت ایده مدیریت مشارکتی ابتدا توسط نویسندگان امریکایی مطرح شد و برای اولین بار در ژاپن مورد استفاده قرار گرفت و از آنجا به سازمانهای تجاری امریکا و اروپا راه یافت. در حقیقت آرجریس - 1957 - 3، مک گریگور - 1960 - 4 و لیکرت - 1961 - 5 منبع تفکر مدیریت مشارکتی در اقصی نقاط دنیا شدند. پیام اصلی این تحقیقات این بود که مدیریت مشارکتی شامل یک تغییرات از سبک کنترلگرا به مشارکت گرا است. - زارعی، - 1377
لوازم مدیریت مشارکتی
برای پیاده شدن مدیریت مشارکتی در سازمانهای آموزشی باید قبلا مقدمات کار و زمینههای اجرا مهیا گردد.
دیدگاههای فلسفی مشارکت
از دیدگاه فلسفی دست کم چهار نگرش عمده مورد اتفاق نظر دانشمندان علم مدیریت قرار گرفته است. - رهنمود، - 1377 .1 دیدگاه ایدئولوژیک دیدگاههای ایدئولوژیکی عموماً صریح، همگانی و سیاسی هستند و بدین شکل دنبال میشوند که مردمی بودن خوب است.
.2 دیدگاه دموکراتیک این دیدگاه از مشارکت، انتظار کارکنان را به عنوان ابزار توزیع قدرت درون سازمانی جلوهگر میسازد.
.3 دیدگاه ابزاری از دیدگاه ابزاری، مشارکت روشی است برای کاهش واقعی هزینهها، کارشکنیها و همچنین پیامدهای ناشی از نارضایتی در محیط کار.
.4 دیدگاه انسانی دیدگاه انسانی، مشارکت را کمکی برای پرورش انسان میداند و ارزش رشد در کار برای رسیدن به مراحل بالاتری از انسانیت را مورد تاکید قرار میدهد.
