بخشی از مقاله
چکیده
آنچه امروزه همراه با توسعه مطرح میشود مفهوم پایداری است که تحت عنوان توسعه پایدار به کاربرده میشود. شهرها مکان اصلی اجرای توسعه پایدار هستند. از مقولههایی که در توسعه پایدار در نظر گرفته شده است، استفاده و کاربرد انرژیهای نو میباشد. نیاز حیاتی دولتها و مردم در قرن بیستویکم به انرژی، به لحاظ ارتباط تنگاتنگی است که انرژی در زندگی شهری دارد؛ دولتهای متقاضی و دولتهای تولید کننده انرژی دائماً نگران هستند. و از همین روست که انرژی و به ویژه انرژیهای نو در سیاستهای ملی و بینالمللی نقش تعیین کنندهای پیدا نمود است و الگوهایی از رقابت، همکاری، کشمکش، تجاوز، تعامل، همگرایی و واگرایی را در عرصه بینالمللی و روابط بین کشورها و دولتها شکل داده است.امروزه امنیت ملی با تأمین انرژی پیوند محکمی خورده است.
از این رو موضوع اصلی ژئوپلیتیک در قرن بیستویکم، ناامنی انرژی خواهد بودبا. توجّه به اهمیّت انرژی در صنعت، تولید برق و ... نقش این ذخایر در شهرها، حیاتی و مهم است. این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی جایگاه انرژیهای نو در قرن 21 در توسعه پایدار شهری پرداخته است. نتایج نشان میدهد که تا سال 2030 میلادی این نوع انرژیها نقش بارز و اساسی در اقتصاد و امنیت ملی کشورها پیدا خواهند کرد. در حال حاضر شهرهای مهمی مانند توکیو، لندن و ... از این انرژیها برای مصارف زندگی شهری بهره می-برند. بنابراین برای توسعه پایدار شهری، دولتها ناگزیر از استفاده از این انرژیها خواهند بود. نتایج نشان میدهند که با توجه به ویژگیها و مشخصات انرژیهای نو، این انرژیها کمترین اثرات را بر محیط زیست انسان به ویژه بر روی شهرها دارند و کشورهایی مانند ژاپن، آمریکا و آلمان اقداماتی برای استفاده از انرژیهای نو انجام دادهاند.
کلمات کلیدی : انرژیهای نو، قرن بیست ویکم، شهر، توسعه پایدار شهری
-1 مقدمه
امروزه توسعهی پایدار شهرها، از جمله دغدغههای اصلی حاکمان جوامع میباشد. در واقع »شهر، بخشی از یک کشور و جزیرهای درون آن است؛ شهرها با توجه به مراکز تجاری، حومههای ثروتمند، محلههای فقیرنشین، حلبی آبادها و محلههای ممنوعهشان، دارای جغرافیای سیاسی مخصوص به خود هستند.از بعضی جهات، مشترکات شهرها با یکدیگر بیش از مشترکات آنها با روستاهای اطرافشان است. در جهانی که روز به روز به فناوری اطلاعات وابستهتر میشود، میتوان جهان آینده را جهانی تصور کرد که در آن، شهرهای جهانی سرشار از اطلاعات به چنان گفتگوی نزدیکی خواهند پرداخت که برای مناطق فاقد اطلاعات اطراف آنها، ناشناخته است. - «مویر، - 239 : 1379
در حال حاضر، شهرها به عنوان عمدهترین نوع محیطهای انسان ساخت، با وجودی که حداکثر 2 درصد از مساحت کره زمین را اشغال کردهاند، متمرکزترین نقاط توسعه، متراکمترین عرصههای استفاده بشر از زمین و فشردهترین فضاهای تجلی نیازهای بشری هستند.در عین حال، کانونهای شهری از حیث انگارههای توسعه پایدار، بحرانیترین نقاط کره زمین نیز به شمار میروند. - صالحی، - 292 : 1387 بنابراین توجه به امور شهرها در عصر جهانی شدن در گرو مدیریت قوی و کارامد است. در آرمانهای توسعه پایدار در سال 2015 که از سوی سازمان ملل تدوین یافته است در بند 7 این سند - با عنوان : تضمین دسترسی به انرژی پایدار و مدرن با صرفه و قابل اتکاء برای همه - در ارتباط با انرژیهای نو آمده است :
-7-1 تا 2030 میلادی تضمین دسترسی جهانی به خدمات انرژی مقرون به صرفه، قابل اتکاء و نوین؛ -7-2 افزایش اساسی سهم انرژی تجدیدپذیر در آمیزه انرژی جهانی تا 2030 میلادی؛ -7-3 دو برابر کردن میزان جهانی بهینه شدن بهرهوری انرژی تا 2030 میلادی؛-7آ- تا 2030 میلادی افزایش همکاری جهانی برای تسهیل دسترسی به تحقیقات و فناوری مربوط به انرژی پاک، از جمله انرژی تجدیدپذیر، بهرهوری انرژی و فناوریهای پیشرفته و پاکتر از سوخت فسیلی و افزایش سرمایه گذاری در زیرساخت انرژی و فناوری-های انرژی پاک؛ -7 ب- تا 2030 میلادی گسترش زیرساخت و ارتقاء فناوری برای تأمین خدمات انرژی مدرن و پایدار برای همه در کشورهای درحالتوسعه، بخصوص کشورهای کمتر توسعه یافته و کشورهای مجمعالجزایری کوچک. - www.un.org.ir/resources
به دلیل آسیبهای جدی که محیط زیست انسان و به ویژه شهرها از انرژیهای فسیلی دیدهاند، دولتها در سازمان ملل و در کنفرانسهای مختلف به این مسأله پرداختهاند. مقیاس جهانی آسیبهای اکولوژیکی نشان میدهد که تمایز بین کشورهای غنی و در حال توسعه باعث به وجود آمدن یک بحران در بیوسفر زمین شده است. شمال، مدلی را برای رشد جهانی آغاز نموده است. این مدل شامل الگوهای مصرفی میشود که ادامهی آنها مشکل است و جنوب هم به ظاهر در حال تبعیت از همین الگو میباشد. امروزه انرژیهای فسیلی در زندگی بشر اهمیت فوقالعادهای دارند. ادامهی زندگی بدون انرژی بسیار مشکل است.
صنعت، کشاورزی، خدمات، گرمایش سرمایش، تولید غذا، محیط خانوادگی، حملونقل، نظامیگری، فعالیتهای پزشکی و درمانی، پژوهشهای علمی و غیر از آن، همگی به انرژی وابسته هستند. به لحاظ ارتباط تنگاتنگ انرژی با زندگی روزمره مردم و جوامع و نیز حیات کشورها و دولتها است که دولتهای متقاضی و دولتهای تولید کننده را دائماً نگران کرده است و از همین روست که انرژی در سیاستهای ملی و بینالمللی نقش تعیین کنندهای پیدا نمود است و الگوهایی از رقابت، همکاری، کشمکش، تجاوز، تعامل، همگرایی و واگرایی را در عرصه بین-المللی و روابط بین کشورها و دولتها شکل داده است. اهمیت انرژی بدان حد است که دولتهای مصرف کننده، مکانهای تولید انرژی، و دولتهای تولید کننده، مکانهای مصرف انرژی و هر دو مسیرهای انتقال و تکنولوژیهای مربوط به انرژی را جزو اهداف ملی امنیت ملی خود محسوب میکنند. - حافظنیا، - 152 : 1385
-2 روش تحقیق
این مقاله براساس هدف بینادی و به لحاظ ماهیت و روش به روش توصیفی- تحلیلی صورت گرفته و با استفاده از منابع کتابخانهای و سایتهای اینترنتی، درصدد بررسی جایگاه انرژیهای نو در توسعه پایدار شهری میباشد. بحث درباره انرژیهای نو بسیار است؛ آنچه که در این پژوهش مورد مداقه قرار گرفته است بررسی جایگاه این انرژیها و ویژگیهای آنها در زندگی شهری است. از این رو برخی از انرژیهای نو که در حال حاضر در دنیا مورد استفاده قرار میگیرند بررسی شدهاند.
-3 یافتههای تحقیق
-3-1 شهر و توسعه پایدار شهری
»شهر از دید افلاطون، پدیدهای طبیعی است نه ساختگی؛ یعنی داشتن یا نداشتن نظام سیاسی، امری دلبخواه نیست، بلکه زندگی بشر، بدون آن ناممکن است. شهر ریشه طبیعی دارد، همانند موجودات دیگر، پس امری تکوینی است. افلاطون هدف اصلی جامعه رااقتصاد نمیداند و میگوید منشا و انگیزه، هر چند که اقتصادی است اما روح جامعه ،"عدل" است و عدل امری انسانی است.« - صرافی و اسماعیلزاده، - 139 : 1384 اگر بخواهیم تعریفی از شهر در یک جامعه سیاسی داشته باشیم باید به تعریف " بوکچین" و "هیل" بسنده کنیم که به باور آنها شهر تبلوری از نابرابری در روابط قدرتند که با ظهور حکومت یعنی روابط فرماندهی- فرمانبری همخوانی دارند. شهروندی1 در شهر نیز به معنای "شهروند2 " یک کشور بودن با در نظر گرفتن حقوق و وظایفی که دارد، یا حالت یک شهروند با حقوق و وظایف، تابعیت، شهرنشینی و شهرگرایی است. - همان: - 137
همچنین در تعریف شهر "ژان برون"و "پیر دوفونتن" در برابر قصبه و بخش که اکثریت ساکنان آن خارج از منطقه شهری فعالیت میکنند، شهر را مکانی میدانند که اکثریت جمعیت آن، قسمت اعظم وقت خود را در داخل منطقه شهری صرف میکنند. از طرف دیگر واگنر شهر را نقطه تمرکز امور بازرگانی میداند. - فرید،:1382 - 32 توسعه شهر باید با توجه به معیارهای علمی و استاندارد بینالمللی صورت گیرد. چرا که رشد بیقواره شهرها چگونگی استفاده مردم ازمنابع و امکانات را محدود میسازد و نحوه استفاده صحیح و درست از آنها را دچار نقصان میکند؛ که این امر خود توسعه پایدار شهری را دچار وقفه میکند. چنان که از تعریف توسعه نیز مشخص است: »در سال 1986 متخصصان توسعه در همایش "موضوعات اخلاقی در توسعه" در کلمبوی سریلانکا به این توافق دست یافتند که تعریفی کامل از توسعه، باید شش بعد اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، الگوی زندگی کامل و زیست محیطی را مد نظر قرار دهد - «هودر، - 199:1386
بنابراین منظور از توسعه پایدار 3 تحقق اراده مردم یک مکان یا سرزمین برای استفاده بهینه از امکانات موجود میباشد و از آنجایی که هدف از مطالعه جغرافیا، برنامهریزی و مدیریت محیط میباشد؛ نتایج مطالعات جغرافیایی به توسعه پایدار میانجامد. قابل ذکر است که » یکی از جامعترین مفاهیم در همه زمانها، توسعه پایدار است. این مفهوم عنصر اصلی راهکار 214 است، سند چهل فصلی که در سال 1992 در نشست سران جهان در ریودوژانیرو - برزیل - مورد پذیرش همگان قرار گرفت. و اهداف توسعه پایدار را این گونه بیان کردند: تأمین نیازهای اساسی، بهبود استانداردهای زندگی برای همه، حفاظت از اکوسیستمهای طبیعی و مدیریت بهتر آنها. توسعه پایدار در همه سطوح سازمان فضایی - محلی، ملی، منطقهای و جهانی - مورد نظر است، ولی در سطوح محلی بویژه شهرها، توجه بیشتری را به جود جلب کرده است. - «موسیکاظمی و بدری، - 94:1383
بنابراین »مفهوم اصلی توسعه پایدار شهری اینچنین است : شکلی از توسعه امروزی که توان توسعه مدام شهرها و جوامع شهری نسلهای آینده را تضمین کند. از نظر کالبدی، توسعه پایدار شهری یعنی تغییراتی که در کاربری زمین و سطوح تراکم برای رفع نیازهای ساکنان شهر در زمینه مسکن، حملونقل، اوقات فراغت و غذا، به عمل میآید تا در طول زمان شهر را از نظر زیست محیطی قابل سکونت و زندگی میکند. - « کاظمی و بدری ، - 100:1383 از این رو یک برنامه شهری در چارچوب یک توسعه پایدار باید 3 خصوصیت اساسی داشته باشد : .1 توجه به محیط زیست؛ .2 توجه به وجوه اقتصادی؛ .3 توجه به محیط در عرصههای محلی و جهانی. - شیعه، - 118 : 1387
-3-2 استفاده از انرژیهای نو
با توجه به تهدیدات زیستمحیطی که سوختهای فسیلی دارند؛ کشورهای پیشرفته دنیا درصدد استفاده از انرژیهای دیگری به جای این سوختها میباشند، و اقداماتی نیز در این زمینه انجام دادهاند. انرژی باد، آب و خورشیدی و استفاده از گیاهان روغنی مانند ارزن، آفتاب گردان، منداب برای تولید سوخت خودروهای دیزلی، در حال حاضر در کشورهای عضو اتحادیه اروپا که برای آنها تقاضا دارند، شروع گردیده است و تقاضا برای آنها بیشتر از عرضه است و از این رو میتوان نتیجه گرفت، تهیه سوخت از گیاهان روغنی مورد استقبال فراوان قرار گرفته است. در این میان مقرر گردیده است تا سال 2030 میلادی بین 8 تا 10 درصد سوخت خودروها از این طریق تأمین شود.
به علاوه تحقیقاتی در زمینه سلولهای هیدروژنی نیز همچنان ادامه دارد.با توجه به اینکه اصولاً موضوع انرژی مقولهای سیاسی بوده و از طرف دیگر میان شرکتهای تولید کننده اشکال مختلف انرژی رقابتهای فراوان وجود دارد، در خصوص سلولهای هیدروژنی اظهارنظرهای متفاوتی صورت گرفته است. - بهرامسلطانی، » - 165 :1387مهمترین منابع انرژی جایگزین، نیروی آب و انرژی هستهای است که تقریباً 12 درصد از مصرف انرژی جهان را تأمین مینمایند.بحث انرژیهای جایگزین از نظر زیست-
