بخشی از مقاله
چکیده
توسعه دانش بنیان شهری - KBUD - * ، مفهوم نسبتا جدیدی است که اشاره به شهرها ومحیط هایی دارد که شرایط مناسب اجتماعی، اقتصادی،فضایی و محیطی برای فعاالن در حوزه ها ی مختلف دانش را فراهم می کند، تاکید در توسعه دانش بنیان بر خصیصه ها و ویژگی های محیطی و محلی است که با بهره گیری از این بارزه ها بر مزیت رقابتی متکی بر دانش محیطی است می توان بر این اساس کیفیت زندگی شهروندان ارتقا یابد.
حس مکان و مولفه های تشکیل دهنده آن نیز از مهمترین شاخص های ارتقا کیفیت زندگی است که با بهره گیری از آن می توان به توسعه دانش بنیان و صنایع خالق در شهر دست یافت. این مقاله سعی بر آن دارد با تشریح مفهوم حس مکان وبررسی تاثیرگذاری آن بر توسعه دانش بنیان به ارائه چهارچوبی مفهومی در این زمینه دست یابد.
بدین منظور ابتدا واکاوی حس مکان و مولفه های آن صورت گرفته و میزان تاثیرگذاری آن در توسعه دانش بنیان مورد بررسی قرار گرفته است. یافته های پژوهش حاکی از این مطلب است که ارائه مدل مفهومی که جایگاه حس مکان در توسعه شهرهای دانش بنیان را در قالب مولفه های چهارگانه حس مکان - مولفه های کالبدی، ادراکی، اجتماعی، عملکردی - و تاثیر آن بر مولفه های دانش بنیان - اقتصادی، نهادی، فرهنگی-اجتماعی ، محیط شهری - نمود می یابد.
-1 مقدمه
مفهوم مکان و حس مکان امروزه از مهمترین مسائلپیش رو در فضاهای شهری بوده و چالش بسیاری از متخصصان شهری می باشد . حس مکان را می توان درک افراد از محیط هایی دانست که نسبت به محیط، شناختی نسبی یا کافی دارند. وجود حس مکان در فضاهای شهری در واقع موجب شکل گیری رابطه های خاص بین فرد و محیط می گردد .مفهوم حس مکان در مقیاس های گونا گونی مورد بحث و ارزیابی قرار می گیرد؛ از سطح خانه شروع شده و به مقیاس هایی بزرگتر در حد محله منتهی می گردد .در این میان می توان به این امر اشاره نمود که فضاهای شهری از جمله مهمترین بخش های شهرند که وجود حس مکان شهروندان نسبت به آنها از جمله مهمترین و ارزشمندترین معیارهای ارزیابی این فضاها به شمار می رود.
احساس تعلق مفهومی است که در مرحله توصیف، به ابعاد وعوامل تشکیل دهنده آن قابل تجزیه است، اما در مرحله ادراک درکی کلی از محبت و عاطفه نسبت به مکان است که شاید حتی برای شخص قابل وصف و بیان نباشد. حس مکان از کیفیت فضا وچگونگی طراحی تاثیر می پذیرد که یک ویژگی بارز ومشخص، یک حس اجتماع قوی، یک بستر وزمینه برای شیوه های زندگی سالم و یک کیفیت باالی زندگی را عرضه می کند. حس مکان مجموعه ای از حکایت ها و روایت های فردی و جمعی است که تو أم با مکان رخ می دهند.
شهر دانش بنیان نیز بر دانش محلی تاکید دارد و از خصیصه ها و ویژگی ها ی محیطی و منحصر به فرد زمینه استفاده می کند ، حس مکان نیز بر این ویژگی تاکید دارد که موجب ارتقاء کیفیت زندگی می شود.
-2 روش تحقیق
دستیابی به هدف های علم یا شناخت علمی میسر نخواهد بود مگر زمانی که با روش شناسی - - methodology، درست صورت پذیرد. به عبارت دیگر تحقیق از حیث روش است که اعتبار می یابد نه موضوع تحقیق. پیروی از یک روش علمی در هر تحقیق علمی، می تواند راه نویسنده را برای رسیدن به یک پاسخ صحیح و دستاورد های علمی میسر نماید. لذا دستیابی به اهداف پژوهش و یافتن پاسخی مناسب برای سواالت، فقط از طریق پیروی از یک روش شناسی معتبر امکان پذیر خواهد بود و فقط از این طریق است که یک تحقیق اعتبار علمی می یابد
در این مقاله به منظور دستیابی به تعاریف منسجم از شهردانش بنیان، فضای شهری، مکان، حس مکان و شاخص های منتج از آن از روش تحلیل محتوایی متون استفاده شده است. تحلیل محتوا به اعتقاد بیشتر صاحبنظران روش پژوهشی است که برای بیان مفاهیم یا واژه های معینی در یک متن و یا مجموعه ای از متون استفاده می شود. برخی نیز آن را یک روش تجزیه و تحلیل داده ها می دانند. متن می تواند شامل کتاب، فصل یا فصل هایی از یک کتاب، نوشته ها، مصاحبه، گفتگو، عناوین و مقاالت مطبوعات و اسناد تاریخی باشد. پژوهشگر با استفاده از تحلیل محتوا وجود مفهوم و ارتباط بین واژه ها و یا مفاهیم را تحلیل کرده و درباره پیام های موجود در متن، نویسنده آن، مخاطب و حتی فرهنگ و دوره زمانی اثر نتیجه گیری می نماید.
این نوع پژوهش به توصیف و تفصیر شرایط و روابط موجود می پردازد. در این روش شامل مطالعات کتابخانه ای، اسنادی، و هر منبعی که بصورت چاپی قابل شناسایی می باشد، استفاده و بهره گیری شده است. در پژوهش حاضر تالش شده است تا با شناسایی مولفه ها وشاخص های حس مکان به واکاوی وتحلیل نحوه بکارگیری این شاخص ها در طراحی شهرهای دانش محور پرداخته شود.
-3 پیشینه تحقیق
شمار تحقیقاتی که به طور کامل به حس تعلق به مکان پرداخته باشند، به نسبت اهمیت و تاثیرگذاری متاسافانه درخور توجه نمی باشد. ولی پژوهش هایی با موضوعات مرتبط از جمله : هویت مکان، حس مکان، هویت شهرهای جدید و ... بیشتر به چشم می خورد .در زیر تعدادی از عناوین بیان می گردد:
میرغالمی و آیشم در مقاله خود اذعان میدارد که، امروزه مفهوم مکان و حس مکان یکی از مهمترین مسائلپیش روی شهرسازی معاصر است . درگذشته شهرها از توانایی باالیی برای برقراری تعامل بین انسان و فضا برخوردار بودند . اما امروزه در غالب شهرها فضاهایی ایجاد می شوند که فاقد هویت و معنا بوده وصرفاً تقلیدی از سایر نمونه هاست . تکرار الگوهای بی هویت و غربی در فضاهای شهری موجب به حاشیه رانده شدن اصول مکان سازی و هویت گردیده است
داووده - 1393 - ، بر این باور است که ، از معانی مهم و موثر در ارتباط با انسان و محیط که مورد توجه طراحان بوده است حس مکان و دلبستگی به مکان می باشد. همچنین اینگونه بیان می کند که نتایج حاصل از پژوهش ها نشان می دهد که حس مکان و دلبستگی به مکان از معیارهای ارزیابی محیط های با کیفیت بوده که ویژگی های کالبدی نظیر فرم و روابط اجزا کالبدی با تاکید بر فعالیت های اجتماعی محیط نقش مهم و موثر در شکل گیری این مفاهیم دارا می باشد. این مقاله چارچوبی برای مقایسه مفهوم و جایگاه حس مکان در مقابل دلبستگی به مکان را فراهم می آورد در نهایت مدلی برای نشان دادن چگونگی مقایسه مفهومی این عوامل ارائه می دهد
رفیعیان،مرتضوی، طی پژوهشی که در رابطه با شهرهای دانش بنیان انجام داده اند. بر این باورند که تغییرات سریع اقتصاد جهانی در دو ده گذشته به گونه ای بوده که اهمیت دانش در آن فرونی یافته است . امروزه فعالیت های دانشی و به تبع آن اقتصاد دانش بنیان، سهم مهمی از بازار اقتصادی جهان را به خود اختصاص داده اند .شهرهای امروزی نیر در صورتی که بر پایه دانش و برخوردار از شهروندانی دانشی باشند، به خوبی قادرند در مدار توسعه پایدار به حرکت و رشد پرشتاب خود ادامه دهند و نقش اساسی را در پیشبرد اهداف اقتصاد دانش بنیان به عهده گیرند.
-4 مبانی نظری
-1-4 دانش بنیان
دانش به چهار دسته تقسیم می شود، دانش چیستی ، دانش چرایی، دانش چگونگی، دانش چه کسی ، که ریشه این دسته بندی تاریخی در سال1994 توسط Land vallb Janson ارائه گردیده است.
دانش چیستی؟ به واقعیت های موجود در جهان اطراف ما اطالق می شود و دانش چرایی؟ به دانش علمی در مورد اصول و قوانین موجود در طبیعت اشاره می نماید، دانش چگونگی؟ به مجموعه مهارت ها و قابلیت ها اطالق می شود این دانش بوسیله بنگاه در سطح یک فرد و یک نظام اقتصادی در سطح کالن در فرآیند عمل و تجربه توسعه یافته و در آنها حفظ می شود، دانش چه کسی؟ به اطالعات موجود در مورد چه کسی، چه چیزی را می نامند و چه چیزی را می توان انجام دهد، اطالق می شود.
-2-4 شهرهای دانش بنیان
امروزه، روشن گردیده است که دیگر مدل های سنتی توسعه عملی نبوده و مزایای توسعه مبتنی بر دانش برای جوامع بشری مورد تأکید فراوان قرار گرفته است .یکی از مهم ترین مزایای نوین شهرها این است که این شهرها در جهت توسعه مبتنی بر دانش عمل می نمایند. بررسی ادبیات موضوعی شهرهای دانش بنیان نشان می دهد که دیدگاه ها و عقاید متفاوتی در رابطه با این مفهوم و ویژگی های آن وجود دارد .به اعتقاد لیف ادوینسون "شهر دانش بنیان، شهری است که با هدف تقویت و پرورش دانش طراحی شده است .
در برخی از تحقیقات نیز " شهر دانش بنیان به صورت اقتصاد منطقه های ناشی از صادرات با ارزش افزوده باالی حاصل از تحقیق و پژوهش، فناوری و قدرت هوش و ذکاوت تعریف گردیده است ".این گونه از شهرها در مقایسه با سایر شهرهای دارای اقتصاد پیشرفته، بیشتر بر روی آموزش وپرورش و تحقیق و پژوهش سرمایه گذاری می نمایند.
کاریلو معتقد است که شهرهای دانش بنیان تنها مراکز پویایی هستند که در آن ها دانش ایجاد و بکار گرفته می شود .این شهرها به دلیل تمرکز بر سرمایه انسانی، زیرساخت، ارزش ها و کارآفرینی برای ایجاد راه حل ها قادر به مواجهه با چالش های حاصل از مسائل حیاتی کره زمین، مهار نمودن آن ها و ایجاد فرصت های جدید می باشند .تعریف وی از اینگونه شهرها چنین است که" یک شهر دانش بنیان شهری است که در آن شهروندان به من ظهور شناسایی و توسعه سیستم سرمایه به روشی پایدار و متوازن تالشی سیستماتیک میکنند.
فرایند ایجاد یک شهر دانش بنیان، ساده و سریع نمی باشد .زیرا مفهوم شهر دانش بنیان به جنبه های مختلفی از زندگی اشاره دارد . بنابراین الزم است هرگونه تالشی در راستای ایجاد و توسعه شهر دانش بنیان از جانب تمامی بخش های جامعه از جمله دولت محلی، شهروندان، بخش عمومی، سازمان ها، دانشگاه ها و .... فعاالنه پشتیبانی گردد .از آنجا که دولت های محلی در راستای تبدیل شهرهای خود به شهرهای دانش بنیان استراتژی های متفاوتی را دنبال می کنند .الزم است ابتدا نقاط قوت شهر مورد نظر، توانایی جامعه به منظور ایجاد فرهنگ به اشتراک گذاری دانش، خواسته های سیاسی دولت محلی، محیط حقوقی و قانونی هر شهر بررسی و سپس استراتژی منسجم و یکپارچه شهر دانش بنیان تدوین گردد.
شهرهای دانش مدار باید کیفیت باالی زندگی را برای شهروندان شان فراهم کنند که این کیفیت بوسیله های متنوعی نظیر کیفیت محیطی، کیفیت امنیتی، کیفیت دسترسی به خدمات، عدالت و فضای باز سیاسی و مسایلی از این دست تحت تأتیر قرار می گیرد
-1-1-4مشخصات شهرهای دانش مدار
هر شهر توسعه یافته و مدرن دارای ویژگی های زیر است:
-1 کیفیت باالی زندگی
-2 وجود زیرساخت های قابل اعتماد، کارا و با هزینه مناسب برای انتقال شهروندان، کاالها و اطالعات
-3 یک طراحی و معماری شهری که فناوری های جدید را نیر شامل شود.
-4 یک استراتژی آموزشی مرکزی که شامل تمامی امکانات فرهنگی و خدماتی باشد.
