بخشی از مقاله
چکیده
سبک زندگیاجتماعیِ ایرانیان در دوره هاي مختلف سیاسی، گوناگون بوده است. همچنان که شیوه هاي برقراري نظم و امنیت در جامعه ي ایرانی در طول تاریخ، صورتهاي مختلفی به خود گرفته: از شکل ساده ي نظارت و بازرسی در دوران پیش از اسلام تا رسمیت یافتن دیوان هایی مانند دیوانب» رید« و دیوان» شراف« و مشاغلی چون ش»حنگی« در دوران سامانیان و »وزارت اطلاعات و امنیت« و »نیروي انتظامی« در دوران معاصر. این پژوهش، جهت تبیین سازوکارهاي برقراري نظم وامنیت داخلی در دوره ي حکومت غزنویان با روش تحلیل محتوا و توصیف و طبقه بندي و شیوه ي سندکاوي به بررسی متن »تاریخ بیهقی« نوشته ي »ابوالفضل بیهقی385-470 - « ه.ق. - پرداخته است. رویکرد اصلی پژوهشگر، سبک شناسانه است یعنی به مفاهیم و واژگان تکرار شونده، عنایت بیشتري شده. هدف اصلی، نمایش راههاي تأمین اقتدارداخلی و ضعف و قوت آن در برهه اي تاریخی و در پوشش یک میراث ادبی سترگ می باشد.
واژه هاي کلیدي: سبک زندگی، نظم، امنیت، تاریخ بیهقی، سبک شناسی.
مقدمه
-1-1 مسئلهي تحقیق
بیشک »نظم« و »امنیت« یکی از مؤلفههاي اساسی اجتماعی در هر جامعهاست که بدون تحقق آن خوشبختی شهروندان امکانپذیر نیست. درواقع سامان یافتن همهي کارهاي اجتماعی، اقتصادي، فرهنگی و ... به گونهاي در گرو برقراري آن است. پایهریزي تمدنها و تحقق آرمانشهر انسانی بدون برقراري نظم و امنیت ممکن نمیشود؛»ویل دورانت« در »تاریخ تمدن« یادآور شده است: » ظهور تمدن هنگامی امکانپذیر است که هرج و مرج و ناامنی پایان پذیرفته باشد؛ چه فقط هنگام از بین رفتن ترس است که کنجکاوي و احتیاج به ابداع و اختراع بهکار میافتد و انسان خود را تسلیم غریزه اي میکند که او را بهشکل طبیعی به راه کسب علم و معرفت و تهیهي وسایل بهبود زندگی سوق دهد. - «ویل دورانت، 1378، - 5در این مورد، حضرت علی - ع - فرمودهاند:»بدترین جا براي سکونت، جایی است که ساکنان آن امنیت نداشته باشند. - «حسینیدشتی، 1379، - 523
بنابراین توجه به این مسئله، ضروري است که براي ایجاد نظم و امنیت چهباید کرد؟ بهعبارت دیگر چگونه میتوان برقرارینظم و امنیت را از مرحلهي نظریه به مرحلهي عمل رساند و جامعهاي بهوجودآورد که در آن افراد در تعامل با دیگران احساس امنیت کنند؟براي پاسخگویی به چنین پرسشهایی، اندیشمندان حوزههاي گوناگون، پاسخهاي بسیار دادهاند که هر کدام ناظر به بخشی از امنیت در گسترهي جامعه است ولی از آنجا که این راهکارها ناشی از دانش محدود به زمان و مکان بشر است هیچوقت، همهجانبه و فراگیر نیست و گاه، تمسک به آموزههاي گذشتگان و متون ارجمندي که ناقل تجربههاي تاریخی اقوام است، مانع از پیمودن مسیرهاي نادرست اجتماعی میشود. پس بررسی متون ادبی بهویژه از گونهي مستند آن در راستاي یافتن پاسخ این پرسش ها علیرغم محدودیت هاي ذاتی آن، سودمند است.نگارنده با این هدف کلیمتنِ، »تاریخ بیهقی« را با رویکردي سبک شناسانه بررسی میکند تا به این پرسش پاسخ گوید که: مهم ترین سازوکارهاي برقراري نظم و امنیت داخلی در دورهاي خاص از تاریخ ایران - عصر غزنویان - چه بودهاست؟
-2-1پیشینهي تحقیق
»تاریخ بیهقی« از جهات گوناگون مورد تحقیق و پژوهش نویسندگان و محققان قرار گرفته که بیشتر این مقالات و کتابها در زمینه ي زیبایی ادبی، ارزش تاریخی و اطلاعات جغرافیایی آن است. از جمله ي آنهامیتوان به آثار زیر اشاره کرد:
-بهرامی، عزیز، - 1379 - ، »جنبههاي رمان در تاریخ بیهقی«، مجلهي کیهان فرهنگی، شماره ي .164
-احمدي، مهدي، - 1386 - ، »سیماي مردم عادي در تاریخ بیهقی«، مجله ي آموزش زبان و ادب فارسی، شمارهي.83
-انفرادي، سحر، - 1376 - ، »بیهقی و تاریخ نگاري علمی«، روزنامهي قدس، 6 خرداد .1376
البته از منظرهاي مختلف سیاسی نیز بدان پرداخته شده که میتوان به مقالات زیر اشاره کرد:
-خلیلی، حسین، - 1387 - ، »سرمایهي اجتماعی در تاریخ بیهقی«، مجله ي دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد، شمارهي .107
-شعبان زاده، بهمن، - 1392 - ، »تقدیر سیاست و اجتماع در دیباي خسروانی«، مجله ي علوم اجتماعی، شمارهي .70
طبق بررسی نگارنده، بررسی سبک و آداب زندگی با توجه به متن تاریخ بیهقی و بهویژه استخراج سازوکارهاي برقراري نظم و امنیت داخلی اجتماع ایرانی در آن دوران یکی از نکاتی است که کمتر مورد توجه پژوهشگران قرارگرفتهاست درحالیکه بیهقی در جاي جاي کتاب خود به مناسبتهاي گوناگون به سبک زندگی و آداب و رسوم ایرانیان مسلمان و امرا در عصر خود اشاره میکند و حتی گاه داوري خود را نیز ابراز میکند: »گروهی از خردمندان پسند نداشتند - «بیهقی، 1386، - 403
-2 اهمیت تاریخ بیهقی در تبیین فرهنگ ایرانی - اسلامی
تاریخ بیهقی شاهکار نثر قرن پنجم هجري و سرمشق تاریخ نویسی اخلاف او و نمونهي نثر استادانه و گنجینهاي از شواهد ادبی و قراین اوضاع اجتماعی و سیاسی آن دوران است. بیهقی بر لغت و ادب عرب احاطه داشته که شرط لازم منصب دبیري در آن زمان بوده است. سبک بیهقی در نثر، بنا بر جبر زمانه چیزي بین زبان ساده و مرسل و شیوهاي داراي حشو و اطناب و صنعتپردازي و استشهاد و تمثیل است. تاریخ بیهقی، تاریخ فراگیر اجتماعی تودهها و نخبگان دوران غزنویان است. بیهقی بهدلیل شغل دبیري، دسترسی کامل به نامههاي ارسالی و دریافتی دربار، نامههاي مشرفان و منهیان، نامههاي امیران و والیان، شکایت نامههاي عوام، فرامین پادشاه، خلعت دادن و غضب کردنها و فرامین حکومتی و عزل و نصبها داشته که با هنر خوشنویسی ازآنها رونوشت برداشته براي کتابی که قصد نوشتن آن را داشتهاست.
ابوالفضل بیهقی در جاي جاي اثر سترگ خود، راستی نوشته هایش را متضمن میشود: »و من که این تاریخ پیش گرفته ام، التزام این قدر بکردهام تا آنچه نویسم یا از معاینهي من است یا از سماع درست از مردى ثقه. - «بیهقی، 1386، - 17که البته خود تاریخ، گواهی صادق بر گفتههاي این ادیب حقیقت جوي است. بسامد واژهي »خرد« و هم خانوادههایش در تاریخ بیهقی سبب شده که بسیاري از محققان، بیهقی را خردگراي مطلق بدانند درحالی که وي نمیتواند مصداق کامل این موضوع باشد. چرا که دینمداري، خمیرمایه ي اصلی ذهن زبان اوست و خود میگوید: »خردمند آن است که خویش را در قبضهي تسلیم نهد و بر حول و قوت خویش و عدتی که دارد، اعتماد نکند و کارش به ایزد عز ذکره باز گذارد و خیر و شر و نصرت و خطر از وي داند که اگر یک لحظه از قبضهي توکل بیرون آید و کبر و بطر را به خویشتن راه دهد، چیزي بیند که به هیچ خاطري نگذشته اوهام بدان نارسیده و عاجز ماندهآید. - «همان، - 961 بیهقی در جايجاي روایت تاریخی اثر ادبی سترگ خود از اشاره به تکالیف دینی از جمله فریضهي نماز، فروگذارنکردهاست. بر اساس بررسی نگارنده در جلد یک تاریخ
