بخشی از مقاله
چکیده
مطالعهی حاضر به واکاوی مبانی رهبری در سازماندهی فارغالتحصیلان مراکز آموزش عالی کشاورزی پرداخته است. در این مطالعه که به شیوه اسنادی صورت گرفته است، ضمن تشریح فلسفه، اهداف و مهارتهای رهبری در حوزهی فارغالتحصیلان کشاورزی به بازتعریف وظایف رهبری - طیف تعاملی، چگونگی تعامل و هدف یا غایت - پرداخته شده است و در پایان نیز تشکیل و تقویت تشکلها و انجمنهای فارغالتحصیلان کشاورزی به عنوان گزیدار جدیدی معرفی شده است تا دولتها به این واسطه بتوانند به تقویت مهارتهای رهبری و مشارکت فارغالتحصیلان کشاورزی کمک کنند. این امر میتواند به افزایش توانمندی فارغالتحصیلان را برای عهدهدار شدن فعالیتهای کشاورزی کمک کرده و زمینهی خودیاری و همیاری را برای اشتغال این قشر فراهم آورد.
مقدمه
بخش کشاورزی در اقتصاد اغلب کشورها نقش بسزایی را ایفا میکند و بهگونهای که در برخی از کشورها نسبت تولید بخش کشاورزی به تولید ناخالص داخلی به صورت مستقیم بیش از 20 درصد و به صورت غیرمستقیم نیز به 40 درصد میرسد. این بخش همچنین به لحاظ اشتغالزایی نیز بسیار با اهمیت میباشد و در برخی از کشورها میزان اشتغال در این بخش بین 50 تا 70 درصد متغیر است - 2، . - 5 از سویی دیگر دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی از جمله سازمانهایی هستند که نقش و رسالت بسیار متنوع و پیچیدهای در رشد و توسعهی اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی هر جامعهای بر عهده دارند. بر این اساس ارتقای کمی و کیفی آنها به دلیل تأثیر بر پرورش نیروهای متخصص و تأثیرگذار بر جامعه اهمیت و ضرورت فراونی دارد . - 3 - بیش از شش دهه است که بسیاری از نظریهپردازان در کشورهای مختلف دنیا کلید رسیدن به توسعهی کشاورزی را در دارا بودن نیروی انسانی ماهر و فعال در بخش کشاورزی میدانند که دارای قدرت خلاقیت و کارآفرینی، انگیزه پیشرفت باشد 10 - ، . - 16 اما با این وجود میبینیم که هنوز بسیاری از کشورهای دنیا در بکارگیری نیروهای انسانی - بهویژه نیروی انسانی آگاه با شیوههای علمی و نوین کشاورزی، فارغالتحصیل از مؤسسات آموزش عالی کشاورزی - در بخش کشاورزی با چالشهای عمدهای نظیر بیکاری، عدم توانایی در کارآفرینی، عدم توانایی در انجام کارهای گروهی، عدم تمایل به کسب آگاهی بیشتر در رشتهها و تخصصهای کشاورزی، ناکامی در بالفعل کردن آموختههای تحصیلات عالی در میدان عمل، ضعف روحیه و امید به آینده کشاورزی و غیره روبرو هستند.
از طرف دیگر عدم رونق اقتصاد کشاورزی، گسترش بیرویهی رشتههای کشاورزی، عرضهی فراوان فارغالتحصیلان، اشباع بخش دولتی و سیاست کاهش نیرو و عدم توان جذب بخش خصوصی باعث شده است تا با بحران شدید بیکاری فارغالتحصیلان کشاورزی روبرو شویم. در نتیجه چگونگی برخورد با تقاضای روزافزون برای فارغالتحصیلان باکفایت نظام آموزش عالی کشاورزی در شرایط اقتصادی دشوار ملی، به چالشی اساسی تبدیل شده است . - 9 - همچنین، به دلیل اهمیت آموزش عالی کشاورزی و تأثیر آن بر تمام ابعاد رشد و توسعهی انسانی و اقتصادی، بحث در زمینهی مسائل و مشکلات مربوط به دانشکدههای کشاورزی به ویژه فارغالتحصیلان آنها اهمیتی اساسی دارد. مرور منابع گوناگون در این زمینه نشان میدهد، رویکردی که اکثر کشورها برای مقابله با این مسائل در پیش میگیرند شامل دو نوع استراتژی اشتغال است. در استراتژی اول دولت برای فارغالتحصیلان کشاورزی کارآفرینی میکند و فارغالتحصیلان این رشتهها در مؤسسات دولتی جذب میشوند 1 - ، . - 6 استراتژی دوم که کشورها برای ایجاد اشتغال در بخش کشاورزی در پیش میگیرند، گسترش بخش خصوصی برای جذب فارغالتحصیلان کشاورزی است. اما بررسیها مختلف در این زمینه نشان داده است که هیچکدام از این دو استراتژی در ایران موفقیت چندانی را نداشته است و بیشتر فارغالتحصیلان کشاورزی - بیش از 35 درصد - در بخشهای غیرکشاورزی مشغول به کار شدهاند . - 2 - در این هنگام شاید اهمیت کارهای مشارکتی فارغالتحصیلان کشاورزی در راستای کارآفرینی - که میتواند کمک جدی به حل معضلات عنوان شده در بالا برای فارغالتحصیلان باشد - میتواند به عنوان یک راهکار مهم و حتی به عنوان استراتژی سوم برای کشور مطرح باشد. اما پرواضح است که موفقیت در کارهای گروهی بدون مهیا بودن تواناییهای مشارکت، کارهای داوطلبانه، مسؤولیتپذیری، روحیهی تعاون و غیره امکانپذیر نخواهد بود. لذا به نظر میرسد که تقویت تواناییهای رهبری در فارغالتحصیلان کشاورزی برای یکسو کردن تمام توان این فارغالتحصیلان برای دستیابی به اهداف گروهی انجمن فارغالتحصیلی و در سطح کلان نیز برای دستیابی به اهداف توسعهی کشاورزی در کشور ضروری به نظر میرسد.
زیرا که »رهبری« به عنوان یکی از عوامل کلیدی در بهبود کیفیت آموزش عالی - بویژه در مورد فارغالتحصیلان کشاورزی - است . - 3 - از این منظر تقویت توان رهبری دانشآموختگان نظام آموزش عالی به عنوان یکی از مهمترین شاخصهای کیفیت آموزش عالی میباشند . - 4 - در این راستا، با توجه به مسائل و مشکلات گستردهی بخش کشاورزی نظیر؛ بیکاری فارغالتحصیلان کشاورزی، افزایش شدید عرضهی فارغالتحصیلان کشاورزی، عدم رونق بخش خصوصی برای جذب آنها و نیز ایجاد نگرش منفی نسبت به رشتههای کشاورزی و غیره - 2 - ، نیاز است تا اهداف و نیازهای این فارغالتحصیلان با نیازها و خواستههای توسعه و پویایی کشاورزی در کشور همجهت شود. »رهبری« فارغ التحصیلان در این عرصه به عنوان موتور محرکه میتواند، مورد توجه واقع شود و در واقع ایجاد و تقویت مهارتهای رهبری در این قشر میتواند زمینهساز بهبود مسائل و مشکلات فوقالذکر شود. از سویی دیگر ایجاد، تشویق و تقویت انجمنهای فارغ التحصیلان نیز میتواند باعث تقویت مهارتهای رهبری در آنان میگردد. لذا مطالعهی حاضر بر آن است تا با مدنظر قرار دان مسائل و مشکلات فارغالتحصیلان کشاورزی به واکاوی و بازتعریف مبانی رهبری در سازماندهی فارغالتحصیلان مراکز آموزش عالی کشاورزی بپردازد.
روششناسی پژوهش
پژوهش حاضر به روش مروری و با بهرهگیری از مطالعات پیشین - با استفاده از بررسیهای اسنادی و کتابخانهای است که حاصل مطالعه و بررسی منابع مختلف و مرتبط میباشد - در جهت بازتعریف مبانی رهبری در سازماندهی فارغالتحصیلان کشاورزی در راستای اهداف توسعه کشاورزی انجام شده است.
تعریف رهبری و فلسفهی آن در حوزهی فارغالتحصیلان کشاورزی
تعاریف بسیار متفاوتی از رهبر ارائه شده است. اما شاید یکی از مهمترین تعاریف این باشد که رهبر فردی است که »میداند آنچه را میخواهد، میداند آن چیز را برای چه میخواهد و نیز برای جلب مشارکت سایر افراد در راستای کمک به او میداند که چگونه با آنها ارتباط برقرار کند. - 8 - « اما تعریف ارائه شده فوق، یک تعریف عمومی است و در این راستا میتوان گفت که رهبر فارغالتحصیلان کشاورزی فردی است در حوزهی کشاورزی - این فرد به این دلیل ترجیحاً باید در حوزهی کشاورزی باشد که یکی از ویژگیهای رهبری تخصص است و از طرف دیگر این تشکلها - تشکلهای فارغالتحصیلان کشاورزی - در راستای اهداف کشاوری فعالیت میکنند - سایر فارغالتحصلان را تحت تأثیر قرار میدهد و این گروه را به شیوهای هدایت میکند که به اهداف مورد نظر خود مثلاً در زمینهی اشتغال دست یابند. فلسفه رهبری آن است که این وضعیت انسانی را برای رسیدن به هدف مشترک فراهم نماید . - 11 - حال در بازتعریف فلسفهی رهبری فارغالتحصیلان کشاورزی باید عنوان کرد که فلسفهی رهبری در این گروه نیز این است که افراد و نیروهای مختلف را از رشتههای مختلف کشاورزی در راستای دستیابی به هدف مشترک هدایت کند. برای مثال برای تشکیل یک کلینیک ارائهی خدمات کشاورزی فارغالتحصیلان از رشتهها و گرایشهای مختلف میتوانند برای دستیابی به هدف گرد هم بیایند.
اهداف رهبری در حوزهی فارغالتحصیلان کشاورزی
اهداف رهبر فارغالتحصیلان کشاورزی را میتوان در قالب دو هدفی که تشکل یا گروه فارغالتحصیلان کشاورزی دنبال میکنند، ارائه داد که در آن هدف کلی فرآیند رهبری فارغالتحصیلان کشاورزی در راستای کمک به تحقق توسعهی کشاورزی و توسعهی ملی است و اهداف اختصاصی عبارتند از:
جهتدهی به فارغالتحصیلان کشاورزی در زمینهی رشتهی تخصصی؛
ایجاد زمینههای کاری و شغلی؛
حفظ ارتباط فارغالتحصیلان با مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی؛
ایجاد فرصت یادگیری در گروههایی نظیر گروههای همیار - Peer-Group - و انتقال تجربیات و
ایجاد انگیزه در فارغالتحصیلان با ارائه و معرفی الگوهای موفق از فارغالتحصیلان کشاورزی.
وظایف رهبری در حوزهی فارغالتحصیلان کشاورزی
به طور کلی وظایف تعیین میکند که رهبر با چه کسی تعامل داشته باشد، چه زمانی تعامل داشته باشد و با چه هدفی تعامل داشته باشد . - 14 - با توجه به این تعریف، میتوان وظایف رهبری را را در حوزهی فارغالحصیلان کشاورزی در سه حوزه تعریف کرد:
بعد اول: وظایف مربوط به طیف تعاملی رهبر فارغالتحصیلان کشاورزی
رهبر از توان رهبری فارغالتحصیلان ممتاز و دارای ویژگیهای رهبری برای ایجاد هماهنگی و یکپارچگی گروه فارغالتحصیلان کشاورزی استفاده میکند.
برقراری ارتباط با سران و پژوهشگران بالادستی برای کمک گرفتن از آنها در راستای حل مشکلات.
ایجاد روابط گروهی منظم و منسجم در میان اعضای گروه فارغالتحصیلان.
