بخشی از مقاله
چکیده
در این پژوهش به بررسی تاثیر هوش معنوی به عنوان یک متغیر پیش بین بر اخلاق کار اسلامی کارکنان پرداخته شده است . پژوهش حاضر به روش توصیفی- پیمایشی انجام شده است . جامعه آماری کارشناسان با بیش از 5 سال سابقه کار و حداقل تحصیلات کارشناسی یک شرکت خودرو سازی تعیین شد. از 400 نفر جامعه آماری، پرسشنامه به طور تصادفی ساده میان 220 نفر از ایشان توزیع گردید.
برای بررسی رابطه علی میان متغیرهای مستقل - هوش معنوی - و وابسته - اخلاق کار اسلامی - از مدل معادلات ساختاری و برای بررسی وضعیت نمونه موردبررسی از لحاظ متغیرها از آزمون میانگین یک جامعه آماری t - تک نمونه ای - استفاده شد.
نتایج نشان می دهد که اخلاق کار اسلامی کارکنان تحت تاثیر هوش معنوی با ضریب معناداری0.60 قرار دارد و وضعیت نمونه موردبررسی از لحاظ هر دو متغیر هوش معنوی و اخلاق کار اسلامی در سطح بالاتر از میانگین - - 3 است. نتیجه پژوهش نشان دهنده نقش قابل توجه هوش معنوی در اخلاق کار اسلامی کارکنان است و توصیه می شود سازمانها تدابیری برای ارتقاء معنویت کارکنان بیندیشند و با برگزاری دوره های آموزشی در جهت تقویت هوش معنوی و نهادینه سازی اخلاق کار اسلامی در کارکنان خویش تلاش نمایند.
-1مقدمه
امروزه یکی از اساسی ترین چالشهای پیش روی سازمانها در سراسر جهان، عدم پایبندی برخی کارکنان به اصول اخلاقی در کار است. چرا که نادیده گرفتن اصول اخلاقی توسط کارکنان سبب خساراتی برای سازمان و جامعه می شود که شاید جبران ناپذیر باشد. برخی از کارشناسان اعتقاد دارند که منشا، بسیاری از مشکلات اقتصادی جوامع، از میان رفتن اخلاق کار است
پای بندی کارکنان به اصول اخلاقی کار که در دین مبین اسلام بسیار به اهمیت و فضیلت آن پرداخته شده است موض وعی حیاتی برای سازمانها است . کار در اسلام فضیلت شمرده می شود و یکی از اساسی ترین ارکان عبادت یک مسلمان کسب روزی حلال است، پیامبر گرامی اسلام - ص - می فرمایند: عبادت هفتاد جزء دارد که مهم ترین آن کسب حلال است
همانگونه که از سخن پیامبراکرم - ص - بر می آید، اخلاق کار اسلامی یک جهت گیری به سمت کار و رویکردهای شغلی به عنوان یک ارزش در زندگی بشر است - رخمن،2 - 2010 این جهت گیری مشارکت معتقدان به آن را در محیط کار شکل داده، تحت تاثیر قرار می دهد و تاکید دارد که کار در میان نیازهای شخصی، یک ارزش است
اخلاق کار اسلامی مجموعه ای از اصول اخلاقی است که خوب را از بد متمایز می سازد - رخمن، - 2010 و از مفاهیم تلاش، رقابت، صراحت و رفتار و مسئولیت اخلاقی ساخته شده است
قرآن کریم به صداقت و عدالت در تجارت و توزیع عادلانه ثروت در جامعه تاکید دارد ، تنبلی را نهی می کند و مسلمانان را به تلاش در جهت کسب روزی حلال ترغیب می کند . از آنجا که اخلاق کار، نگرش فرد را درخصوص جنبه های گوناگون کار از جمله تمایل به فعالیت و مشارکت، پاداشهای مادی و غیرمادی و پیشرفت شغلی منعکس می کند
بسیار حائز اهمیت است که اخلاق کار اسلامی در کارکنان سازمانهای ایرانی اسلامی نهادینه شود، چرا که سرچشمه نگرش فرد است و نگرش نیز شکل دهنده رفتار است و اگر بخواهیم رفتارهایی همچون خد متگزاری به ارباب رجوع، درستکاری و وظیفه شناسی را در سازمان شاهد باشیم و سوء استفاده از قدرت و پی گیری منافع فردی در سازمانها ریشه کن شود، می بایست نگرش اسلامی نسبت به اخلاق کار را در کارکنان ایجاد نماییم .
تا زمانی که این مهم حاصل نشود، زمان مفید مدیران به کنترل کارکنان می گذرد، مسلم است که این روش کارآمد نیست و هزینه های بسیاری به سازمان و جامعه تحمیل می نماید. بررسی های کارشناسان مسائل اقتصادی و اجتماعی نشان می دهد که اخلاق و فرهنگ کار در ایران در مقایسه با جوامع صنعتی در سطح پایین تری قرار دارد و ضرورت دارد فقدان فرهنگ و اخلاق کار مناسب و عوامل موثر بر آن از طرف اندیشمندان جامعه مورد مطالعه قرار گیرد
اخلاق کار اسلامی در برگیرنده ارزشهایی است که پایبندی به آنها رشد و تعالی را برای سازمان به همراه دارد . اصول اخلاق کار اسلامی بر همکاری و مشارکت در کارها برای پرهیز از خطاها تاکید می کند در کارها با آنان مش ورت کن - آل عمران - 159/ و کارهایشان به صورت مشورت بین آنهاست - شورا - 38/، اسلام کار را فضیلت می داند و آنچه که در اخلاق کار اسلامی حائز اهمیت فراوان است قصد و نیت فرد از کارکردن است و نه نتیجه ای که حاصل می شود و زمانی که نیت فرد کسب روزی حلال باشد به طور قطع هیچ گونه رفتارانحرافی را در محیط کار شاهد نخواهیم بود و این راه حل چالش امروزی سازمانها است چرا که دین مبین اسلام آموزه های فراوانی در خصوص اخلاق کار دارد و سازمانها می توانند با نهادینه نمودن اخلاق کار اسلامی در کارکنان خود از وقوع هر گونه رفتار انحرافی در سازمان ممانعت نمایند .
این راهکاری بس ارزنده تر از به کارگیری روش های متعدد کنترل است که علاوه بر هزینه و زمان بر بودن، همواره احتمال خطا نیز وجود خواهد داشت . بنابراین بسیار حائز اهمیت است که متغیرهایی که بر اخلاق کار اسلامی کارکنان تاثیرگذار هستند، شناسایی شوند.از آنجا که هوش معنوی خردی است که به ما توانایی تمیز و انتخاب می دهد و منجر به بهره گیری از منابع معنوی در جهت حل مسائل زندگی می شود، می توان انتظار داشت بهره مندی از هوش معنوی بر پای بندی بر اصول اسلامی اخلاق کار که خوب و بد را از هم متمایز می نماید، تاثیرگذار باشد.
هوش معنوی مجموعه ای از ظرفیتهای ذهنی است که سبب می شود فرد با شناسایی بعد متعالی خود و دیگران و توانایی معنابخشیدن به زندگی به گونه ای هدفمند برای رشد و تعالی خویش و دیگران گام بردارد، انسان از طریق هوش معنوی با درون خود ارتباطی عمیق برقرار می کند و به صلح و آرامش درونی دست می یابد
هوش معنوی فراتر از بهره هوشی و هوش هیجانی می تواند ظرفیت ما را برای دارا بودن چشم انداز، معنا، ارزش، رویاها، شهود و اعتقادات توسعه دهد
اهمیت هوش معنوی در این است که این هوش، هوش استدلالی و هیجانی فرد را نیز مدیریت کرده و به فرد کمک می کند که بهترین استفاده را از بهره هوشی و هوش هیجانی خویش داشته باشد - ابراهیمی و همکاران، . - 1391 بنابراین بهره مندی کارکنان سازمان از هوش معنوی یکی از عوامل موفقیت سازمانی خواهد بود . اگر کارکنان از هوش معنوی بالایی برخوردار باشند ایفاگر نقش الگوی صلح و آرامش درونی در سازمان خواهند بود و با رعایت داوطلبانه اصول اخلاقی و بهره برداری بهتر از توانمندیها و استعدادها یشان در جهت رشد و بالندگی فردی و سازمانی تلاش خواهند کرد. بنابراین انتظار می رود که کارکنان با هوش معنوی بالاتر به طور داوطلبانه اصول اخلاق اسلامی را که درست را از نادرست متمایز می سازد، در همه جوانب زندگی از جمله در کار که در اسلام عبادت محسوب می شود، رعایت نمایند.
از دیدگاه اسلام انسان موجودی اجتماعی و تعلیم پذیر است که تعالی، رشد و شکوفایی اخلاقی وی در بستر جامعه صورت می گیرد . همانگونه که اکثر اندیشمندان تربیتی عقیده دارند مهمترین بعد تربیت، تربیت معنوی است و پرورش این بعد پایه و اساسی بر همه ابعاد دیگر است. این ویژگی جوهره اساسی رفتار و منش فرد دیندار را تشکیل می دهد و به عنوان مهمترین عامل در ایجاد تمایز تربیت دینی از دیگر حوزه های تربیتی مطرح می گردد.
محور اصلی در تربیت معنوی خدا است و منظور از خدا محوری، جهت گیری همه اعمال و رفتارهای انسان در راستای ملاک ها و معیارهای الهی است . این نوع تربیت که شامل پرورش بعد معنوی انسان و فراهم نمودن زمینه ارتباط انسان با خداوند و در نهایت پرورش انسان برای رسیدن به قرب الهی است، بسیار مورد تاکید انبیا و ائمه اطهار - ع - بوده است و آن بزرگواران در تمام صحنه های زندگی بیشترین اهمیت را به پرورش بعد معنوی انسان می دادند
طبق مطالعات صورت گرفته هوش معنوی قابل آموزش و ارتقاء است. بدین ترتیب سازمانها با ایجاد محیط کاری مساعد جهت رشد و بالندگی کارکنان و آموزش ایشان می توانند زمینه ارتقاء هوش معنوی را در ایشان فراهم آورند.
آنگونه که اشاره شد نهادینه نمودن اخلاق کار اسلامی در سازمانها امری ضروری است، با این وجود تاکنون پژوهشی در خصوص شناسایی متغیرهای پیش بین اخلاق کار اسلامی کارکنان صورت نگرفته است
مطالعات انجام شده در حوزه اخلاق کار اسلامی به بررسی تاثیر آن بر متغیرهایی همچون رضایت شغلی و نیت ترک کار کارکنان پرداخته اند و در واقع پای بندی کارکنان به اصول اخلاق کار اسلامی را بدیهی فرض نموده اند، اما آنچه که امروزه در سازمانها به عنوان یک چالش اساسی مطرح است عدم پای بندی برخی از کارکنان به اصول اخلاق کار اسلامی است که برای سازمان و جامعه زیان آور است، مساله این پژوهش این است که نقش هوش معنوی کارکنان را به عنوان یک متغیر پیش بین در اخلاق کار اسلامی ایشان بررسی نماید.
-2ادبیات نظری پژوهش
2؛1هوش معنوی
هوش معنوی هوشی است که با کمک آن فرد به عمیق ترین معانی، ارزش ها، اهداف و بالاترین انگیزش های خود دست می یابد . هوش معنوی در واقع هوش اخلاقی فرد است که به وی توانایی درونی برای تشخیص درست از خطا را می دهد . هوش معنوی هوشی است که حلال مسائل معنایی و ارزشی است، هوشی است که زمینه ساز خوب بودن، حقیقت، زیبایی ، دگرخواهی در زندگی بوده، موجب غنی تر شدن می گردد.
