بخشی از مقاله
چکیده
سلامت به عنوان یک حق ب شری و یک هدف اجتماعی در جهان شناخته شده ا ست. از نظر سازمان بهدا شت جهانی، سلامت »نه تنها نبود بیماری یا معلولیت«، بلکه »حالت بهینه خوب بودن ج سمی، روانی و اجتماعی« تعریف شده و نیز مؤلفههای آموزش سلامت شامل تغذیه و آب آشامیدنی سالم، داشتن ارتباط سالم با دیگران، پیشگیری از ایدز - تولیدمثل، شناسایی افراد، حفاظت از خود در برابر دیگران - میباشد. هدف اصلی این مقاله، تحلیل محتوای کتابهای درسی دوره ابتدایی، بر اساس مولفههای آموزش سلامت بوده است. روش تحلیل محتوای پژوهش حاضر، آنتروپی شانون بوده و واحد تحلیل نیز صفحات - متن، پرسشها، تمرینها و ت صاویر - بودند. شش مؤلفه بهدا شت پو ست، بهدا شت دهان و دندان، ورزش و تحرک بدنی، تغذیه، توجه به بیماریها - ایدز - و مسأله سیگار و مواد مخدر بررسی شد. نمونه آماری این پژوهش، هفت عنوان شامل فارسی - بخوانیم - ، فارسی - بنویسیم - ، علوم، هدیههای آسمانی، هدیههای آسمانی - کتاب کار - ، قرآن و تعلیمات اجتماعی در سال تحصیلی -1394 95 میباشد.
یافتهها: تجزیه و تحلیل دادهها نشان میدهد که به مؤلفه ورزش و تحرک بدنی بیش از سایر مولفهها توجه شده است و کمترین میزان توجه، مربوط به تغذیه و آب آشامیدنی میباشد. ضمن این که هر یک از شاخصهای مولفههای پیش گفت، به صورت متوازن مورد توجه قرار نگرفته بودند و کتب درسی، مولفههای آموزش سلامت را به یک نسبت تحت پوشش قرار نداده بودند.
ب حث و نتی جهگیری: تجرب یات فرد در دوران کودکی تا آخرین لح ظه های عمر با او همراه بوده و بر تفکر، تصمیمگیری و انتخابهای او اثر میگذارند. ویژگی این دوران در آسیبپذیربودن و توانایی بسیار انسان برای یادگیری و فرصت برای پیریزی آینده است کلید واژهها: کتابهای درسی، دوره ابتدایی، آموزش سلامت، تحلیل محتوا.
مقدمه و بیان مسئله
امروزه، سلامت به عنوان یک حق بشری و یک هدف اجتماعی در جهان شناخته شده است. برای سلامتی تعاریف متعددی ارائه شده است که مقبولترین آنها تعریف سازمان بهداشت جهانی است. در اساسنامه سازمان بهداشت جهانی - 4 - WHO سلامت »نه تنها نبود بیماری یا معلولیت«، بلکه »حالت بهینه خوب بودن جسمی، روانی و اجتماعی« تعریف شده است - نوربالا، . - 1390 سلامت جسمی دال بر عمل کردن کامل بدن است و اینکه همه اعضای بدن به اندازه عادی و با عملکرد معمولی باشند - ربابی و همکاران، . - 1381 مفهوم سلامت روانی نیز از نظر WHO چیزی فراتر از نبود اختلالهای روانی و شامل خوب بودن ذهنی، ادراک خودکارآمدی، استقلال و خودمختاری، کفایت و شایستگی، وابستگی میاننسلی و خودشکوفایی توانمندیهای بالقوه فکری و هیجانی است - نوربالا، . - 1390 سلامت اجتماعی از مفاهیم جدیدی است که هنوز اجماع کامل و جهانشمول بر مؤلفهها، ابعاد، محورها و شاخصهای آن به وجود نیامده است. در این ارتباط مفاهیمی چون حمایت اجتماعی، اعتماد اجتماعی، یا مفهوم جامعتر امروزی، سرمایه اجتماعی برای سلامت اجتماعی طرح میشوند - توکل، . - 1393
از طرفی دوران کودکی از سرنوشتسازترین دوران در تعیین مسیر زندگی هریک از افراد جامعه محسوب میشود. فرد در این دوران چه به لحاظ جسمانی و چه به لحاظ روانی و اجتماعی، مراحلی را طی میکند که آثار آن در اغلب مواقع برگشتناپذیر است. تجربیات فرد در دوران کودکی تا آخرین لحظههای عمر با او همراه است و بر تفکر، تصمیمگیری و انتخابهای او اثر میگذارند. ویژگی این دوران در آسیبپذیربودن و توانایی بسیار انسان برای یادگیری و فرصت برای پیریزی آینده است - حاج نقیزاده و همکاران، . - 1391 از سوی دیگر نظام آموزشی مدرسه نقش بسیار مهمی در آموزش سلامت و ارتقای آن در دوران کودکی و بعد از آن ایفا میکند و باعث بهبود شخصیت دانشآموزان، نگرش، مهارت و نیز آگاهی آنان میشود - ایزدی و همکاران، . - 1389 آموزش سلامت و بهداشت حق دانشآموزان است تا بدین وسیله آنها به چگونگی مراقبت از خود و در امان ماندن از عوامل بیماریزا، تأمین سلامت خود، آگاهی از آن و مهمتر، کسب فن و مهارت آگاه شوند. این دانش و مهارت باید در دوران تحصیل در دسترس دانشآموزان قرارگیرد. - ایزدی و همکاران، - 1389 مدارس و محتوای دروس، به ویژه کتابهای درسی، بهترین پایگاه عملیاتی کردن این آموزشها هستند. کتاب درسی یکی از مهمترین مراجع و منابع یادگیری دانشآموزان در هر نظام آموزشی است. و در ایران نیز کتابهای درسی یکی از مهمترین نقشها را در برنامههای درسی ایفا میکند. به عبارت دیگر، در ایران، بیشتر فعالیتهای
آموزشی در چارچوب کتاب درسی صورت میگیرد و بیشترین فعالیتها و تجربههای آموزشی دانشآموز و معلم براساس آن سازماندهی میشود - عریضی و عابدی، . - 1382 این واقعیت، باعث شده است که صاحبنظران و پژوهشگران، محتوای آموزشی دورههای تحصیلی را با توجه به نیازهای فراگیران مورد بررسی و تحلیل قرار دهند. این بررسیها و تحلیلها، به برنامهریزان و مؤلفان کتابهای درسی کمک میکند تا هنگام تهیه، تدوین و یا انتخاب کتاب درسی برای دورههای تحصیلی، از جمله درباره کتابهای دوره ابتدایی، تصمیم صحیحی را اتخاذ کنند. نوعی از تحلیل که برای برنامهریزان درسی، مؤلفان و تصمیمگیرندگان در حوزه برنامههای درسی دوره تحصیلی ابتدایی، بسیار مفید و ضروری است، »تحلیل محتوا« است؛ گونهای از تحلیل که کمک میکند تا مفاهیم، اصول، انگیزهها، نیازها، نگرشها و کلیه اجزای مطرحشده در محتوای آموزشی و پرورشی کتابها، مورد بررسی علمی و عملی قرار گیرد و با اهداف برنامههای درسی دوره ابتدایی مقایسه شوند - عریضی و عابدی، . - 1382 در این مقاله، محتوای کتابهای درسی دوره ابتدایی، به لحاظ پرداختن به مولفههای سلامت مورد بررسی و تحلیل قرار گرفتهاند تا مشخص گردد که این کتابها تا چه اندازه به مفهوم سلامت و مولفههای آن پرداختهاند.
پیشینه پژوهش
ربابی و همکاران - 1381 - در پژوهشی با موضوع وضعیت سلامت جسمی دانشآموزان پسر 12-6 ساله شهر سراوان با روش توصیفی- همبستگی، از طریق پرسشنامه و برگه ثبت مشاهدات، نمونه 400 نفری را به روش تصادفی چندمرحله-ای از میان تمام دانشآموزان پسر ابتدایی شهر سراوان انتخاب کردند و از لحاظ وضعیت رشد جسمی - قد و وزن - ، بینایی، شنوایی، دهان و دندان با ابزارهای لازم، مورد معاینه قرار دادند. یافتهها نشان داد که میان وزن و قد دانشآموزان پسر در تمام گروههای سنی 12-6 سال، پایینتر از صدک بیست و پنجم منحنی استاندارد رشد قرار دارد. 22/7 درصد از دانش آموزان مورد بررسی به درجات متفاوتی 0/4 - تا - 0/9 دچار کاهش حدت بینایی در یک یا هر دو چشم بودند. 5/5 درصد آنها با استفاده از آزمون نجوا مشکل شنوایی در یک یا هردو گوش داشتند و در 84 درصد واحدهای مورد پژوهش، پوسیدگی در دندانهای شیری یا دائمی وجود داشت. یافتههای ایشان ارتباط معنیداری بین میانگین وزن و قد گروههای سنی 6، 8 و 9 ساله با تحصیلات و شغل والدین - به ویژه مادران - نشان داد. به طوری که شاخصهای رشد جسمی دانشآموزان در گروههای تحصیلی و شغلی بالاتر خانوادگی، بالاتر بود. همچنین در نتایج آزمون آماری آنالیز واریانس و آزمون تی در این پژوهش، در هیچیک از گروههای سنی اختلاف معنیداری بین میانگین وزن و قد با رتبه تولد و بُعد خانوار مشاهده نشد. یافتههای این پژوهش در مجموع نشان داد وضعیت سلامت جسمی دانشآموزان مورد مطالعه مطلوب نبوده و با توجه به اهمیت تشخیص زودرس و درمان به موقع بیماریها، انجام غربالگریهای مشابه با معاینات صورت گرفته طی این پژوهش، در کودکان سنین مدرسه احساس میشود.
