بخشی از مقاله
چکیده
قرآن به عنوان اصلی ترین راهنمای بشر در خصوص سبک صحیح زندگی، الگوی کاملی در جهت تمامی تفکرات اقتصادی، فرهنگی، هنری، اجتماعی و ...می باشد.بنابراین در یک جامعه ی اسلامی هر روند فکری و تاریخی به نحوی به قرآن و دین مبین اسلام مرتبط است و هیچگونه تعارضی بین قرآن و سایر علوم وجود ندارد.بحث هنر نیز از این قاعده مستثنی نیست.البته قدمت برخی از این هنرها به پیش از بعثت حضرت رسول باز می گردد.
اما پس از فراگیر شدن اسلام، تحت نفوذ آن درآمده و با رشد اندیشه های اسلامی گام برداشته و تغییرات کلی و اساسی را پذیرا گشته اند.هرآنچه به دست انسان ساخته می شود، معرف جامعه ای است که در آن رشد یافته و ساختار ذهنی و فرهنگی او را تشکیل داده است.برای مثال: فرش به عنوان یکی از اصیل ترین دستبافته های بشر، دارای نقوش و نمادهایی است که سیری تاریخی درخصوص اعتقادات و نحوه ی ارتباط اقوام با محیط پیرامونش ورق می زند.بسیاری از طرح ها و نقوش فرش ها محصول نگرش آیینی و اعتقادی بافنده ی آن است.امروزه یکی از مهمترین عوامل اشاعه ی هنر اسلامی در سرتاسر جهان، دستبافته های اقوام ترکمن علی الخصوص فرش آنهاست.
در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و شیوه ی گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و الکترونیکی، و با هدف معرفی مولفه های اسلامی و قرآنی موثر بر دستبافته های ترکمن انجام شده است. تا با بررسی متغیرهایی همچون فرم و نقشمایه در این آثار، دریچه ای تازه به اندیشه و فرهنگ این اقوام بگشاید.
واژگان کلیدی:فرش ترکمن، آیات قرآنی، فرهنگ ترکمن، نقوش دستبافته های ترکمن
مقدمه
قالی از یک سو به عنوان زیرانداز یا پوششی مطلوب در شکلهای مختلف برای پاسخگویی به بخشی از نیازهای زیستی مورد استفاده قرار گرفته و از سویی دیگر به دلیل نیازهای عاطفی و روانی و زمینه های زیبایی شناختی و لطافت جویی بشر، به جنبه های هنری آن توجه شده است.همچنین به این دلیل که در عرصه های مختلف زندگی ظهور و بروز داشته، در خلوت زندگی بشر، عبادتگاه و محافل اجتماعی او نفوذ یافته و گاه در جایگاه نمادها قرار گرفته است و به بعد فرهنگی آن نیز توجه شده است.
طرح ها و نقش های موجود در قالی ایرانی، پیوندی ناگسستنی با اعتقادات و فرهنگ مردم این مرز و بوم دارد.این تکه ی بافته شده، نمودی از هنری اصیل است که به وسعت بی کران خلاقیت و تخیل بافنده دست پیدا میکند.مرغ خیال هنرمند به هر سو پر می کشد و اندیشه و احساس او را به سرانگشتان توانمندش گره زده و نقش به نقش بر دار قالی می نشاند.نقش های ترکمنی نمادی از ساده زیستی قومی ایلیاتی و با ایمان، با سنت ها و باورهایی منحصر به فرد است که در قالبی کاملا انتزاعی بروز یافته اند.هر یک از این نقش مایه ها به تنهایی دارای معنی و جلوه ای خاص است که حاصل ارتباط این مردم با محیط طبیعی پیرامونشان می باشد.
برخی از این طرح ها سابقه ای بسیار طولانی داشته و به دوران پیشااسلامی بازمی گردد.اما بسیاری از آنها پس از اسلام بوجود آمده و یا تحت تاثیر آموزه های اسلامی تغییر کرده اند.هدف از این پژوهش بررسی نقوش قالی ترکمن و مقایسه ی آن با آیات و نشانه های قرآن می باشد.تحقیق حاضر، با بیان این فرضیه که نقوش قالی ترکمن از آیات و روایات قرآن کریم در تجلی خود الهام گرفته است، به بررسی متغیر فرم و نقش در این آثار پرداخته، که خود می تواند زمینه ای برای تجزیه و تحلیل گسترده ی آنها باشد.این گفتار با روش توصیفی تحلیلی و گردآوری اطلاعات میدانی و کتابخانه ای و الکترونیکی، در صدد است تا به این پرسش پاسخ دهد که نقوش قالی ترکمن تا چه اندازه از آیات قرآن مجید، الهام گرفته است؟
پیشینه ی تحقیق
رضایی و دیگران در مقاله با عنوان: گرایش به هویت ملی و قومی در ترکمن های ایران میزان گرایش به هویت ملی و هویت قومی ترکمن ها را مطالعه کردند.پنج شهر ترکمن نشین آق قلا، بندر ترکمن، گنبد، کلاله و مراوه تپه،را مورد بررسی قرار داده اند.و با این فرضیه که بین میزان گرایش به هویت ملی و هویت قومی ترکمن رابطه وجود دارد، متغیرهای هویت ملی و قومی را مورد خوانش قرار داده اند. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که ترکمن ها علاوه بر گرایش به هویت قومی، به هویت ملی شان هم گرایش دارند و بین این دو هم بستگی وجود دارد.
رحمانی و کاملدر مقاله با عنوان: نمازلیق های ترکمن، بحثی در باب نمادهای کلیدی آیینی فرهنگ، کاربرد نقوش نمازلیق های ترکمنی را در زمینه ی دفع چشم زخم پیش کشیده اند و بر این امر تاکید داشته اند که هم این نقوش و هم کاربردهای آنها ریشه ی پیشااسلامی داشته است و پس از آمیختن با آموزه های اسلامی، همچنان به حیات خویش ادامه داده اند. غفاری، زهرا در مقاله تحت عنوان بررسی نقوش فرش ترکمن، فصلنامه فرهنگ مردم ایران ، بیان داشته اند که قالی بافی در آغاز در میان ایلات و قبایل صحرانشین که کار اصلی و عمده آنان دامداری بود پدیدار شد.
سپس به تولید نوع خاص گلیم پرداختند که امروز آن در ورنی می نامند. فلات ایران مهد پیدایش قالی بافی بین ایلات و چادرنشینان بود. این قبایل با ذوق و سلیقه خود نقش ها و رنگ های بدیع خلق کرده اند. خصوصیات فرش عشایری را در رنگ و نقوش نامتناهی و هماهنگ دانسته اند. قالی بافان ترکمن با ایجاد گل های مختلف شیوه زندگی، جهان شناسی، رفتار اجتماعی خواسته های قومی را به نمایش می گذارند. مظاهر طبیعت و آنچه در محیط زیست عشایر ترکمن وجود دارد را می توان به عنوان منشاء نقش هایی پنداشت که اینک وجود دارند.
غفاری، زهرا در مقاله تحت عنوان : بررسی نقوش فرش ترکمن، فصلنامه فرهنگ مردم ایران «، بیان داشته اند که قالی بافی در آغاز در میان ایلات و قبایل صحرانشین که کار اصلی و عمده آنان دامداری بود پدیدار شد. سپس به تولید نوع خاص گلیم پرداختند که امروز آن در ورنی می نامند. فلات ایران مهد پیدایش قالی بافی بین ایلات و چادرنشینان بود. این قبایل با ذوق و سلیقه خود نقش ها و رنگ های بدیع خلق کرده اند. خصوصیات فرش عشایری را در رنگ و نقوش نامتناهی و هماهنگ دانسته اند. قالی بافان ترکمن با ایجاد گل های مختلف شیوه زندگی، جهان شناسی، رفتار اجتماعی خواسته های قومی را به نمایش می گذارند. مظاهر طبیعت و آنچه در محیط زیست عشایر ترکمن وجود دارد را می توان به عنوان منشاء نقش هایی پنداشت که اینک وجود دارند.
اقوام ترکمن
به اغوزها - ترک های مسلمان - ترکمن گفته میشود این اقوام متشکل از نژاد ترک و مغول ساکن در بخش شمال شرقی ایران می باشند که به سه گروه عمده ی تکه1، گوگلان2 و یموت3 تقسیم میشوند.محل زندگی اقوام یموت از بندر ترکمن آغاز شده و آق قلا و گنبد و مراوه تپه را دربر میگیرد. آنها که سابقا از اقوام عشایرایران بوده اند، به دلیل معیشت شبانی و کوچندگی و همچنین به دلیل پرورش اسب، تا مدتی تابع نوع معیشت خود بوده و از مکانی به مکان دیگر، کوچ می کردند.
سرانجام در مناطق ترکمنستان و ترکمن صحرا سکنی گزیدند و این امر، موجب بقای هرچه بهترشان شد. در این بین، دولتهای ایران و روسیه، تلاش های زیادی کردند تا آنان را به اطاعت از خود، درآورند.در کنار این درگیری ها، ایشان به تدریج از اواخر قرن دهم میلادی، اسلام را پذیرفتند.کلته،ترکمن ها مردمی ساده دل، مهمان نواز، در دوستی صادق و بلندهمت هستند.آنها سحرخیز و کم خواب بوده و حاضر به ترک مکان خود نیستند.
