بخشی از مقاله
چکیده
از الزامات عصر حاضر ، ارتقای سواد رسانه ای در دنیای فراگیر از پیام های رسانه ای است . سواد رسانه ای افراد را به دانش و مهارت های الزم برای زیستن در جهان رسانه ای امروز تجهیز می کند . هدف این پژوهش شناسایی جایگاه و ضرورت سواد رسانهای در برنامه درسی است . این پژوهش به روش کیفی - مطالعات اسنادی - از نوع تحلیلی - توصیفی و بررسی اسناد انجام شد. جامعه آماری شامل کلیه متون علمی مرتبط با موضوع پژوهش و نمونه گیری به صورت هدفمند با جستجوی کلید واژه ها در پایگاه های علمی و منابع موجود بود.یافته ها حاکی از آنست که کشورهایی از قبیل انگلستان، کانادا و استرالیا از چندین دهه گذشته برنامه درسی سواد رسانهای را از طریق مختلف در برنامه درسی اجباری خود گنجانده اند. نتایج بدست آمده نشان دادند که کشورهای توسعه یافته از دوره قبل از دبستان تا قبل دانشگاه سواد رسانهای را آموزش می دهند. چنانچه در نظر داشته باشیم که افراد سواد علمی داشته باشند، الزاما باید نظام آموزشی را به طور مناسب تغییر دهیم، اولین ابزار نظام آموزشی نیز برنامه درسی است. لذا تدوین برنامه درسی مبتنی بر سواد رسانه ای ضرورتی اجتناب ناپذیر است.
کلید واژهها: سواد رسانهای ، برنامه درسی، نظام آموزشی، دانشآموزان.
مقدمه
همگرایی رسانه3 یکی از ویژگی های مهم دنیای امروز فناوریهای ارتباطی است. همگرایی درهمآمیختن رسانههای قدیمی - مجالت، روزنامهها، تلویزیون و رادیو - با رسانههای جدید - کامپیوتر و اینترنت - برای رساندن محتوا است. اساس این توسعه دیجیتالی شدن سیستمهای تولید است که محتوا را قادر به سیر در میان مرزهای رسانهای میکند - بشیر، حسن و کوهی، احمد . - 1381 رسانهها روز به روز بیشتر در مرکز تفکر انسانی قرار میگیرند و یکی از مولفههای وجودی ساختار زندگی بشر در کنار سایر مولفهها به شمار میروند. ارتباط نسل کنونی و به خصوص دانشآموزان نوجوان با رسانهها را نمیتوان نادیده گرفت.
ارتباطی که با حفظ کار با رسانههای سنتی، به سمت رسانههای نوین میرود. همچنین همگرایی رسانهها بر استفاده بیشتر و آسانتر از رسانهها تاثیرگذار است و دیگر نمیتوان مرز مشخصی بین رسانههای سنتی و نوین پیدا کرد - تقی زاده، علی اکبر، . - 21 :1383پژوهشهای انجام گرفته در این زمینه نیز موید اهمیت سواد رسانهای در برنامه درسی دانشآموزان میباشد: نتایج پژوهش سینک - 2612 - 4 با عنوان "استقرار سواد رسانهای و اطالعاتی در مرکز آموزش" مشخص ساخت: دانشجویان در حال دور شدن از کتابخانهها و استفاده از گوگل به عنوان مرجعی برای یادگیری و آموزش هستند.
همچنین قرار دادن سواد رسانه ای و اطالعاتی در مرکز اصلی آموزش به منظوز ترویج تفکر انتقادی و یادگیری مستقل در میان دانشآموزان ضروری است. کالور و جاکوبسون - 2612 - 5 در پژوهش خود با عنوان سواد رسانهای و استفاده از آن به عنوان یک روش تشویق شهروندی، نشان دادند که: فناوریها هدف نهایی نیستند. با این وجود استفاده از فناوری جدید، در بین همه افراد جامعه آموزش داده شود و استفاده موثر از این رسانهها نیازمند داشتن سواد رسانهای و اطالعاتی است. پاندگرگ - 2613 - 6 در تحقیقی با عنوان "نقش سواد رسانهای در بهبود سواد اطالعاتی" نشان داد که همبستگی ضعیفی بین سواد رسانهای و سواد اطالعاتی وجود دارد.
و محقق با این نتایج لزوم انجام پژوهش های دیگر را پیشنهاد کرده است. سور 7 و دیگران - 2611 - در پژوهش خود به بررسی نیازهای آموزشی سواد رسانهای در کالسهای درس مدارس ترکیه پرداختند. مصاحبه آنها با معلمان سواد رسانهای، نشان داد که آنها از یک مقیاس برای اندازهگیری سطح سواد رسانهای دانشآموزان استفاده میکنند. همچنین نگرش دانشآموزان را نسبت به سواد رسانهای میسنجند. سلیمانیان، خسروی و حداد - 1382 - در پژوهش خود با عنوان "ارزیابی سواد رسانهای دانشآموزان و دانشجویان تهرانی"، نشان داد : آنها قادر به انتخاب آگاهانه از میان فرستندههای متعدد، عمل مستقل و کنترل در مرحله مصرف نبوده و نیازمند آموزش هستند تا به ابزار تحلیل و ارزیابی تولیدات رسانهای مجهز شوند.
نتایج پژوهش شاهحسینی - - 1382 با هدف بررسی تاثیر آموزش رسانهای بر رمزگشایی پیامهای رسانهای در دانشآموزان نشان داد که دانشآموزان شرکتکننده در دوره آموزشی تفکر انتقادی، در بازگشایی پیامها تبلیغاتی نسبت به گروهی که آموزش ندیدهاند بهتر عمل میکنند.با توجه به مطالب باال و نتایج پژوهشها میتوان گفت، نهاد تعلیم و تربیت وظیفه دارد ضمن پاسخگویی به نیازهای جامعه و مطالبات اجتماعی رسالت تربیتی خود را به درستی انجام دهد. یکی از این نیازها، سواد رسانه ای است که در سند تحول راهبردی آموزش و پرورش - 1398 - نیز بر آن تاکید شده است.
بیان مسئله
ما در یک جهان اشباع شده از رسانه و فوق اشباع از پیامهای رسانهای زندگی میکنیم. زیستن در این فضا، به دانش و مهارتی به نام سواد رسانهای نیاز دارد. سواد رسانهای، ریشهای از علم ارتباطات است که هم نیازمند شناخت و هم هنر است. به تعبیری یك نوع درك متکی بر مهارت که بر اساس آن میتوان انواع رسانه ها و انواع تولیدات آنها را شناخت و از یکدیگر تفکیك و شناسایی کرد. - فریرا1 ، . - 1881همه شهروندان به سواد رسانهای نیاز دارند اما دانشآموزان از مخاطبان اصلی هستند در این میان تاکید بر سواد رسانهای انتقادی با توجه به ویژگیهای کشور ما در ابعاد مختلف از اهمیت باالیی برخوردار است.
صاحب نظران تعلیم و تربیت، پژوهشگران و دستاندکاران سواد رسانهای، دوره نوجوانی را زمانی مناسب برای آموزشهای انتقادی میدانند - میرز،1371؛ هابز1، 2665 پاتر، 2669؛ یونسکو12، 2667 و. - 2611 سواد رسانهای به خصوص با تاکید بر استقالل انتقادی، مانع از آن میشود که دانشآموزانی تربیت شوند که احتماال در بقیه عمر خود یا به صداقت تصاویر و بازنماییهای رسانهای به صورتی کامال بیپایه، ایمان بیاورند و یا به شیوهای به همان اندازه خطرناک، دچار شکاکیتی بدون داشتن قوه تشخیص شوند و رسانهها را منشا و دلیل هرگونه آسیبهای اجتماعی، خشونت و بی اخالقیها بدانند.
در سالهای اخیر اصوال رسانه به معنی عام خود پیچیده تر، گستردهتر و البته سهل الوصولتر شده است. در کشور ما در چند سال گذشته رسانه هم از بعد سخت افزار فناوریهای نوین و هم از بعد میزان استفاده کنندگان و مخاطبان گسترش چشمگیری داشته اما متاسفانه در کنار این بستر ارائه شده، به سواد رسانه ای چندان توجه نشده است. دانش آموزان به ویژه در مقطع متوسطه به سبب شرایط سنی و ویژگیهای دوره نوجوانی از مصرف کنندگان اصلی رسانههای مختلف به شمار میروند و از سویی با همگرایی رسانهها و سهولت در دسترسی به برنامه های مختلف رسانهای مانند شبکههای تلویزیونی ماهوارهای، سایت های اینترنتی، شبکه های اجتماعی، آن ها به نوعی بدون آ گاهی و آموزش های الزم به ویژه در زمینه سواد رسانه ای انتقادی در معرض پیام های رسانهها قرار می گیرند که الزم است با اجرای دوره های سواد رسانهای برای توانمند کردن و ارتقای آ گاهی های الزم در استفاده از رسانه ها تالش شود - شاهحسینی، وحیده، . - 70 :1382
در کشورهای مختلف از طریق سواد رسانهای در مدارس تالش میشود تواناییهای دانشآموزان در زمینه سواد رسانهای ارتقا داده شود و در برخی کشورها نیز، سواد رسانهای به صورت کتاب درسی تدریس میگردد. اما در کشور ما کار عملی خاصی در این خصوص انجام نگردیده است - خانیکی، هادی، 1381؛ نصیری و عقیلی،1381؛ طلوعی، علی، 1381؛ چابکی، رامین و باهنر، ناصر 1382؛ شبیری، حسنیه سادات،. - 1382محتوای آموزشی از کشوری به کشور دیگر و به عبارت بهتر از یک حوزه فرهنگی به حوزه فرهنگی دیگر متفاوت است. این موضوع نشان میدهد نمیتوان به سراغ محتوای آموزشی و شیوه های دیگران رفت و یا با تکیه بر یافتههای پژوهشی سایر کشورها، خود را از پژوهشهای بومی بینیاز دانست. نیاز به آموزش سواد رسانهای درنظام آموزشی کشور ما احساس می شود. البته سواد رسانهای، سطوح مختلف دارد و زمینه انتقادی آن نیازمند فرایند تربیت و آموزش است.
