مقاله سواد رسانه ای : نظریه ها ، سطوح و مزایا

بخشی از مقاله

سواد رسانه ای: نظریه ها، سطوح و مزایا

چکیده

امروزه رسانه ها عنصر جدایی ناپذیر زندگی انسان ها شده اند.آن ها با احاطه بر تولید و توزیع اطلاعات و حضور فراگیر در میان جوامع، مخاطبان را در معرض حجم وسیع اطلاعات قرار می دهند برای اینکه بتوان مخاطبانی داشت که در کنار بهره گیری آگاهانه و فعالانه از این رسانه ها بتوانند خود را در برابر چالش ها و پیامدهای مخرب آن ها در زندگی محافظت کنند باید سواد جدیدی ایجاد کرد که از آن با نام سواد رسانه ای یاد می شود. هدف از نگارش این مقاله بررسی سواد رسانه ای: نظریه ها، سطوح و مزایا می باشدکه بدین منظور از روش مطالعه کتابخانه ای، بررسی مقالات و جستجو در اینترنت جهت بررسی موضوع استفاده شد. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که سواد رسانه ای به ما قدرت کنترل بیشتری نسبت به تعابیر پیام ها می بخشد و ما را توانمند می سازد تا ضمن آن که متفکرانی منتقد باشیم خود نیز به مولدین خلاق پیام ها تبدیل شویم. رشد آگاهی در میان مردم از طریق رسانه های جمعی، ارائه برنامه ها و افراد منتقد، ارائه آمار از بهترین های رسانه ها در جهان برای ارزیابی و بازشناسی شاخص های نقد رسانه ای، استفاده از تحلیل گران و کارشناسان برای آموزش، فرهنگ سازی و تعامل رسانه ای مناسب با مخاطبان در جذب سریع بازخورد رسانه ای در میان مردم و ترتیب اثردهی به نظریات اقشار مختلف بر اساس منطق، همه و همه کمک شایانی به ارتقای سواد رسانه ای در جامعه خواهد کرد.
واژگان کلیدی: سواد رسانه ای، نظریه ها، سطوح، مزایا

1

مقدمه

در عصر حاضر که انقلاب اطلاعات و ارتباطات، مرزهای جغرافیایی را در نوردیده و تحولاتی شگرف را در عرصه جهانی خلق کرده است، رسانه ها می توانند چون ابزاری مفید به انسان معاصر کمک کند تا با استفاده از آخرین پدیده های علمی، زندگی دلخواه، آرمانی و پربار داشته باشد؛ ضمن آنکه اگر ابزار مزبور غلط و یا با سوء نیت به کار گرفته شود می تواند چون نیرویی ویران کننده و مصیبت بار عمل کند. برای اینکه بتوان در برابر رسانه ها متکثر موجود مخاطبانی داشت که بتوانند در کنار بهره گیری آگاهانه و فعالانه از این رسانه ها خود را در برابر چالش ها و پیامدهای مخرب آن ها در زندگی محافظت کنند باید سواد جدیدی ایجاد کرد که از آن با نام سواد رسانه ای یاد می شود.

اصطلاح سواد رسانه ای را برای اولین بار در جهان، »مارشال مک لوهان« در سال 1965 میلادی به کار برد. جستجو به دنبال کلید واژه » سواد رسانه ای« به زبان فارسی، در منابع اطلاعاتی در دسترس، ما را به عقب تر از سال 1380 نمی رساند. به نظر می رسد ورود موضوع سواد رسانه ای به کشور ما ابتدا از طریق ترجمه متون غربی به زبان فارسی و سپس در پی احساس نیاز پژوهشگران ارتباطات و اصحاب رسانه در قالب نگارش مقالات و یادداشت ها و گزارش های مطبوعاتی در حدود یک دهه پیش صورت گرفته است.

»یونس شکرخواه« از جمله نخستین پژوهشگران ارتباطات است که با نگارش مقالاتی از سال 1380 تاکنون به عنوان یکی از پیشتازان سواد رسانه ای در ایران شناخته می شود. همچنین» صدیقه ببران « مدیر گروه ارتباطات دانشکده روانشناسی و علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز با ترجمه آثاری در حوزه سواد رسانه ای از سال 1382 تاکنون و برگزاری کارگاه های با موضوع سواد رسانه ای نام خود را در زمره اولین های سواد رسانه ای ایران قرار داده است.

کارشناسان مهم ترین هدف سواد رسانه ای را رشد و گسترش تفکر انتقادی و دادن قدرت کنترل به افراد در استفاده از برنامه های رسانه می دانند و فهم و تفسیر صحیح پیام های رسانه و تجزیه و تحلیل آن ها و آماده سازی افراد برای زندگی در جوامع دموکراتیک را در اولویت بعدی( دوم و سوم) می دانند و کمترین نتیجه سواد را در یادگیری درباره تاریخ رسانه می دانند. به طور کلی هدف سواد رسانه ای این است که به مردم کمک کند تا به جای آنکه مصرف کنندگانی فرهیخته باشند، شهروندانی فرهیخته باشند.(بصیریان و جهرمی، [3].(36:1385 از آنجا که سواد رسانه ای گسترده و فراگیر است و شامل همه رسانه های جمعی می شود، بنابراین سواد رسانه ای برای افزایش

آگاهی و مهارت در جامعه سرشار از پیشرفت تکنولوژی امری ضروری به نظر می رسد.
بیان مسأله

با پیدایش و گسترش انقلاب تکنولوژی در دهه 1980، جهان به مرحله جدیدی گام نهاد، که در آن رسانه ها ضمن تکامل و تنوع به یکی از اجزای اصلی جوامع بشری تبدیل شده اند. برای اینکه بتوان در برابر رسانه های متعدد ، مخاطبینی داشت که در کنار بهره برداری آگاهانه و فعالانه از این رسانه ها، خود را در مقابل چالش ها حفظ نمایند، باید سواد جدیدی ایجاد کرد، پس نیازمند ارائه تعریف گسترده تری از سواد و افزایش فضای مفهومی آن هستیم؛ کهمعمولاً به معنای توانایی خواندن و نوشتن صرف نیست بلکه بهره مندی از تفکر منتقدانه در برخورد با رسانه هاست که از آن به عنوان "سواد رسانه ای "یاد می شود این آموزش(آموزش سواد رسانه ای) روش و چارچوب جدیدی فراهم می کند که برا ی زندگی شهروندی قرن 21 ضروری است.

دکتر محسنیان راد می گوید: سواد رسانه ای سوادی است که در حالت انبوه شدن پیام ها در سپهر ارتباطی مخاطب قرار می گیرد؛ اینکه مخاطب چگونه به آسانی پیام های مورد نیاز خود را پیدا کند، به عبارتی توانایی تشخیص پیام هاست و این که مخاطب بداند رسانه های مورد نظر، کدام پیام را باهدف خبررسانی منتشرمی کنند یا قصد پروپاگاندا(تبلیغات سیاسی)دارند.(محسنیان راد، [13].(1384

2

سواد رسانه ای عبارت است از توانایی تعبیر و ایجاد مفاهیم شخصی از صدها و شاید هزاران نمادآوایی و دیداری ای که همه روزه از طریق تلویزیون، رادیو، رایانه، روزنامه و مجله و البته پیام های بازرگانی دریافت می کنیم.(تامن، :1380 [6].(11 سواد رسانه ای به معنای تحقیق، تحلیل، آموزش آگاهی از تأثرات رسانه ها از جمله رادیو، تلوزیون، فیلم و سینما، موسیقی،

نشریات ادواری، اینترنت، بر افراد و جوامع است.(بصیریان و جهرمی، 1385،ص[3].(33 فرد با سواد رسانه ای، دارای ویژگی ها و توانایی هایی است از جمله اینکه او قادر است:
1. نوع، دامنه و میزان اطلاعات مورد نیاز خود را تعیین نماید.
2. به اطلاعات مورد نیاز به طور مؤثر و کارا دسترسی پیدا نماید.(پیدا کردن اطلاعات مورد نیاز)
3. اطلاعات و منابع رسانه ای را به طور نقادانه مورد ارزشیابی قرار دهدو اطلاعات انتخاب شده را با دانش پیشین تلفیق کند.
4. اطلاعات را به طور مؤثر برای رسیدن به اهداف خاص استفاده نماید.
5. مسائل اجتماعی، اقتصادی و حقوقی پیرامون استفاده و دسترسی به رسانه را از نظر اخلاقی و قانونی بداند.

از مجموع آنچه گفته شده می توان نتیجه گرفت که سواد رسانه ای مجموعه مهارت هایی است که به مخاطب امکان می دهد تا علاوه بر درستی و خلق انواع پیام های ارتباطی به بازشناسی مالکیت ،ثروت، انگیزه ها و ارزش های نهفته در پیام ها دست یابد و با رویکردی انتقادی به تنظیم رژیم مصرف انواع پیام های ارتباطی ( ازتی شرت تا تلوزیون وازبیلبورد تا اینترنت)بپردازد.

پیشینه

تقی زاده و کیا(( 1393 تحققیقی با عنوان نیازسنجی برنامه آموزش سواد رسانه ای در مدارس انجام دادند و به این نتیجه رسیدند که بومی سازی و ورود آموزش سواد رسانه ای به مدارس، منجر به توانمند سازی دانش آموزان در استفاده بخردانه از رسانه ها، حفظ و تقویت هویت و فرهنگ ایرانی-اسلامی خواهد شد .اجرای آزمایشی دوره های آموزشی، ارزشیابی توصیفی، تدوین محتوا و ارائه به شکل تلفیق با متون درسی در دوره ابتدایی و ارائه کتاب مستقل در دوره متوسطه از دیگر یافته هاست. همچنین محتوا باید به شناخت انواع رسانه ها، تولید، ارزیابی و تحلیل انتقادی متون رسانه ای توجه کند نتایج نشان داد، بهره مندی دانش آموزان از آموزش سواد رسانه ای و مزایای آن، ضروری است.[7] چابکی و باهنر((1392 اسناد سه نهاد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت آموزش و پرورش و سازمان فرهنگی هنری

شهرداری تهران به عنوان سه نهادد فرهنگی و آموزشی مهم و تأثیرگذار کشور در زمینه سواد رسانه ای را مورد بررسی و تحلیل قرار دادند. نتایج مشخص کرد که بیشترین میزان توجه در اسناد آموزش و پرورش، از میان مؤلفه های سواد رسانه ای، تنها معطوف به مؤلفه استفاده و درک انتقادی بوده و برای ارتقای مؤلفه توانایی ارتباطی، هیچ سیاستی تدوین نیافته است؛ در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سیاست های سواد رسانه ای به رسانه های دیجیتال محدود بوده و دیگر رسانه های چاپی و الکترونیکی مورد توجه قرار نگرفته است. نتایج پژوهش های داخلی نشان می دهد که جای خالی پژوهش های مرتبط با اجرا و آزمون دوره های آموزش سواد رسانه ای در کشور خالی است. از سویی ارزیابی های به عمل آمده از سطح و میزان سواد رسانه ای دانش آموزان و دانشجویان لزوم انجام پژوهش های تجربی و آزمایشی را نشان می دهد. از سویی انجام پژوهش در زمینه میزان سواد رسانه ای در دانشگاه های کشور، به حد اشباع رسیده است و نتایج مشابه پژوهش ها به خوبی نشان می دهد که برخی از آن ها از عنصر نوآوری و پرداختن به جنیه های مختلف و به ویژه سواد رسانه ای انتقادی و روش های کیفی بی بهره اند.[8] زنده بودی و همکاران((1391 تحقیقی با عنوان مطالعه نقش سواد رسانه ای دانشجویان در میزان تأثیر پذیری آن ها از

تبلیغات تجاری انجام دادند و به این نتیجه رسیدند که یافته های تحقیق گواه بر نقش مؤثر سواد رسانه ای پاسخگویان در میزان تأثیرپذیری آن ها از تبلیغات است. از سوی دیگر دانشجویان رشته ارتباطات از میانگین سواد رسانه ای بالاتری برخوردارند. [11]

3

حامدی((1391 تحقیقی با عنوان عوامل اجتماعی- فرهنگی مرتبط با سواد رسانه ای دانشجویان دانشگاه آزاد واحد تهران شرق انجام داد و به این نتیجه رسید که سواد رسانه ای با جنسیت، وضعیت تأهل، رشته تحصیلی، سن و همچنین پایگاه اقتصادی- اجتماعی رابطه ندارد، اما بین مقطع تحصیلی، سرمایه فرهنگی، مصرف رسانه ای، اعتماد به رسانه، میزان جذابیت رسانه ها و انگیزه استفاده از رسانه با سواد رسانه ای رابطه وجود دارد.[9] دهقان شاد و محمودی کوکنده (1391) تحقیقی با عنوان بررسی ضرورت آموزش سواد رسانه ای کودکان و نوجوانان از نگاه
متخصصان آموزش و پرورش شهر تهران انجام دادند و به این نتیجه رسیدند که شناخت متخصصان آموزش و پرورش از رسانه ها و کارکرد آن ها موجب درک بهتر آن ها از موضوع سواد رسانه ای خواهد بود. از دیگر نتایج این تحقیق این است که بین آموزش سواد رسانه ای و نبود آموزش آن در مدارس رابطه معناداری وجود دارد یعنی ناآشنایی کودکان و نوجوانان با مقوله سواد رسانه ای به این موضوع بر می گردد که هیچ گونه آموزشی در خصوص سواد رسانه ای در نظام آموزش رسمی کشور وجود ندارد به همین دلیل کودکان و نوجوانان ما نمی توانند استفاده درست و درکی از اهداف پیدا و پنهان رسانه ها داشته باشند .ارتباط بین آموزش سواد رسانه ای و استفاده هدفمند کودکان و نوجوانان از رسانه ها از دیگر نتایج این تحقیق است. همچنین در این پژوهش مشخص شد که آموزش سواد رسانه ای نقش به سزایی در توسعه اجتماعی و مشارکت مدنی افراد جامعه خواهد داشت.[10] پاندگرگ(2013)1 نقش آموزش سواد رسانه ای را در بهبود سواد اطلاعاتی بررسی کرد. در این پژوهش سواد رسانه ای به

عنوان یک متغیر مستقل و سواد اطلاعاتی یه عنوان متغییر وابسته معرفی شده است. بر پایه نتایج تحقیق، همبستگی ضعیفی بین سواد رسانه ای و سواد اطلاعاتی وجود دارد. محقق با اشاره به این نتیجه، لزوم انجام پژوهش های دیگر را پیشنهاد کرده است.[19] سادیولا، پک و درمان(2009)2 در بررسی سواد رسانه ای معلمان دریافتند که آن ها دانش دقیق و مهارت لازم را در موضوع

مورد تدریس خود ندارند و نیاز به گذراندن یک دوره آموزش سواد رسانه ای در ابتدای آموزش دانشگاهی وجود دارد. هرچند بر اساس نتایج پژوهش تفاوت های چشمگیری بین دانشجویان مرد در رابطه با مهارت های بازیابی و ارزیابی اطلاعات دیده شد، تفاوت جنسیتی در سواد رسانه ای معلمان مشاهده نشد.[21] ساندرس(2009)3 در پژوهشی با عنوان» آینده سواد رسانه ای در کتابخانه های دانشگاهی: مطالعه دلفی« به اهمیت سواد

اطلاعاتی در کتابداری دانشگاهی پرداخته است. در این پژوهش به 13 مهارت از مهارت های سواد رسانه ای در راستای هدف های آینده، برای ارزیابی سواد رسانه ای در یک سال آینده می پردازد و به این نتیجه رسید است که با توجه به اهمیت سواد رسانه ای و نقش کتابداران در آینده، در این میان تعدادی از کتابداران دانشگاه مانع تحقق بخشیدن و رویاروشدن با پیشرفت های تکنولوژی و دگرگونی های مؤثر هستند.[22] مک دونالد(2008)4 در رساله دکتری اش با عنوان سواد رسانه ای در عمل؛ جستجوی آموزش و به کارگیری ساختارهای سواد
رسانه ای در فعالیت های کلاسی روزانه، نشان داد: هرچند که آموزش سواد رسانه ای در آمریکا، همچنان در حال پیشرفت است اما کمبود فراگیر تحقیقات تجربی درباره فعالیت های آموزش سواد رسانه ای در کلاس های درسی به عنوان یک مشکل بزرگ مطرح است.[17] بررسی پیچیدگی های ایدئولوژی های شخصی، آموزش سواد رسانه ای و فعالیت های سواد رسانه ای این کار تحقیقی توسط

آمی.ام دامیکو5 و با راهنمایی دکتر لداکوکز در دانشکده ارتباطات جهت اخذ مدرک دکترا در دانشگاه ماساچوست در سال 2004 پایان پذیرفته است. و به این نتیجه رسید که سواد رسانه ای به توانایی فرد جهت درک، تحلیل و تولید پیام های رسانه ای اشاره می کند. دانش سواد رسانه ای نشان داده است که دیدگاه های مختلفی در چگونگی تدریس سواد رسانه ای وجود

4

دارد، اما تحقیق بر چگونگی پیچیدگی های سواد رسانه ای بر ایدئولوژی های شخصی معلمان و بر فعالیت های مصرف رسانه ای که به تدریس سواد رسانه ای مربوط می شوند، متمرکز نشده است. در این تحقیق از 9 معلم سواد رسانه ای که در مدارس دولتی، مدارس غیر دولتی و انجمن ها تدریس می کنند درباره تفکراتشان در خصوص رسانه، رفتارهای رسانه ای و رویکردشان نسبت به فعالیت های رسانه ای مصاحبه صورت گرفت. یافته ها نشان دارد که رابطه بسیار پیچیده ای میان ایدئولوژی معلمان درباره رسانه ها و فعالیت های سواد رسانه ای شان وجود دارد. معلمان اکثراً تدریس کردن درباره رسانه ها را در مسیری که ارتباط تنگاتنگی با پارادایم طرفداران مداخله سواد رسانه ای داشت را توصیف می کردند و ایدئولوژی های توصیف شده معلمان، حکایت از قدرت بی اندازه رسانه ها در فرهنگ و تأثیر بالقوه ی رسانه ها بر دانش آموزان داشت. یافته ها همچنین نشان داد که مدارس نمی توانند کاملا اجرای برنامه های سواد رسانه ای شان را حمایت کنند؛ اغلب آموزگاران زمینه های آموزشی یا آموزش در سواد رسانه ای را ندارند.[16]

یاتس بردفورد(2004) 1 در مطالعه ای اثربخشی سواد رسانه ای در پاسخ کودکان به پیام های متقاعد کننده در چارچوب مدل احتمالی تجزیه و تحلیل اقناع را بررسی کرد. بر اساس نتایج تحقیق، آموزش سواد رسانه ای باعث می شود افراد شرکت کننده در دوره آموزش سواد رسانه ای درباره پیام های تجاری، بیشتر تردید کنند زیرا از تکنیک های استفاده شده توسط تبلیغ کنندگان برای متقاعد کردن بیننده آگاه تر هستند. آن ها می توانند از روش های متقاعد کننده استفاده شده توسط تبلیغ آگاه تر شده و مجهز به تجزیه و تحلیل آگهی های بازرگانی انتقادی گردند تا تصمیم گیری بهتری در مورد محصولات بگیرند. اما اگرچه سواد رسانه ای به تفاوت نگرش ها در افراد انجامید اما نتایج مشخص ساخت سواد رسانه ای در مدل تجزیه و تحلیل اقناع، به عنوان یک متغیر مستقل بر تجزیه و تحلیل پیام های متقاعد کننده عمل نمی کند.[15]

اهمیت و ضرورت تحقیق

رسانه ها در کنار کارکردهای مثبت، کارکردهای منفی نیز دارند و آسیب هایی از سوی آن ها متصور است .اما این آسیب ها راه حل های فردی و جمعی دارد، رسانه های نوین در خانواده، قدرت، مشارکت و مشروعیت سیاسی اثر دارند. یکی از راه های مقابله با آسیب های اجتماعی ناشی از استفاده نامطلوب از رسانه ها، آموزش سواد رسانه ای است تا مخاطبان، استفاده هوشمندانه از آن داشته باشند.

در فضای رسانه ای امروز، زندگی هر روز رو به پیچیدگی می رود بخشی از این پیچیدگی ها ناشی از پیشرفت های دنیای ارتباطات است از این رو هرچه فناوری های اطلاعات و ارتباطات بیشتر متحول می شوند، نیاز ما به یادگیری و آموزش برای درک دنیای جدید و استفاده از ابزارها و امکانات آن نیز افزایش می یابد و در نتیجه داشتن سواد رسانه ای می تواند به ما در کاه این پیچیدگی ها و افزایش درک و مهارت کمک کند.

با توجه به وابستگی مخاطبان به رسانه ها و فرآورده های رسانه ای داشتن توانایی قدرت تجزیه و تحلیل، تشخیص، درک و انتخاب پیام رسانه ای و همچنین مقاوم سازی آنان در برابر نفوذهای ناشی از قدرت رسانه ها ضرورت پیدا می کند. در این میان سواد رسانه ای مهارتی لازم و ضروری به نظر می رسد که می توان اثرات رسانه های گروهی را تعدیل کند و به مخاطبان این امکان را بدهد که با آگاهی کامل پیام رسانه ها را پردازش کنند. آموزش سواد رسانه ای ابزارهایی را فراهم می کند تا افراد به صورت انتقادی پیام ها را تحلیل کنند، فرصت هایی را برای یادگیرندگان عرضه می کند تا تجربه های رسانه ای شان را منتشر کنند و به آن ها کمک می کند تا مهارت های آفرینشی شان را درجهت ساختن پیام های رسانه ای خودشان توسعه دهند.

افراد با سواد رسانه ای، در برابر اطلاعات رسانه ای، آسیب پذیری کمتری دارند زیرا پیام هایی را که به منظور تأ ثیرگذاری بر آن ها طراحی و ارسال شده در سطوح مختلف مورد شناسایی قرار می دهند. با آگاهی یافتن نسبت به چگونگی ایجاد اطلاعات توسط رسانه ها، حتی کودکان نیز قادر خواهند بود اختیار بیشتری داشته باشند.

5

به علاوه معلمان و استادانی که مهارت های سواد رسانه ای را کسب می کنند، می توانند به اشاعه دهندگان اطلاعات تأثیر گذارتری تبدیل شده و فاصله میان برنامه های آموزشی و برنامه های اجتماعی را بردارند تا نهایتا به مصرف کنندگان منتقد و تیزبین با تفکر انتقادی مبدل شوند(بصیریان و جهرمی، 1385،ص[3].(34

سواد رسانه ای در نظریه های مختلف:

نظریه تزریقی مصداق الگوی تأثیر مطلق محتوای رسانه است و گویای آن است که پیام های رسانه ای به طور یکسان و یکنواخت به همه مخاطبان می رسد و تأثیر مستقیم و فوری بر جای می گذارد.( مهدیزاده، [12].(51:1389 نظریه تزریقی اشاره بر این دارد که رسانه های گروهی تأثیر مستقیم، فوری و قدرتمندی بر روی مخاطبان دارند. این نظریه

معتقد است که رسانه ها تأثیر بسیار قوی و عمیق و به طور یکنواخت بر روی سطح وسیعی از مخاطبان دارند که می توان با ارسال مستقیم پیام همانند شلیک کردن یک گلوله و یا تزریق یک آمپول در آنان از طریق طراحی یک پیام مشخص، آنان را وادار به عکس العمل نموده و پاسخ دلخواه و مورد انتظار را از آنان دریافت کرد. منظور از دو اصطلاح "شلیک گلوله" و یا " تزریق کردن یک آمپول" که در این نظریه بیان شده، تأکید بر آن است که جریان اطلاعات قوی و منسجم که به صورت مستقیم از یک منبع قدرتمند بر مخاطب یا دریافت کننده پیام می رسد، تأثیر زیادی بر وی دارد.نظریه گلوله جادوئی بر این باور است که پیام همانند یک گلوله است که از دهانه یک تفنگ(یک رسانه) به مغز یک نفر(مخاطب یا دریافت کننده)شلیک می شود.

نظریه استحکام نیز مصداق تأثیر محدود رسانه هاست به گونه ای که تأثیر پیام های ارتباطی بر نگرش و رفتار مخاطب را محدود و عمدتاً در جهت تقویت و استحکام عقاید و باورهای قبلی می داند( مهدیزاده، .(53:1389

نظریه برجسته سازی نیز مصداق تأثیر قدرتمند رسانه هاست و مدعی تأثیر رسانه ها بر شناخت و نگرش مردم و تعیین اولویت های ذهنی آنان از طریق انتخاب و برجسته سازی بعضی از موضوعات و رویدادها، در قالب خبر و گزارش خبری است.( مهدیزاده، .(58:1389

نظریه مارپیچ سکوت نیز اثرات رسانه ها بر افکار عمومی را قوی و قدرتمند می داند چرا که سه ویژگی ارتباط جمعی یعنی همه جایی بودن، تراکم و هم صدایی در ایجاد اثرهای قوی بر افکار عمومی با هم ترکیب می شوند و مارپیچ سکوتی شکل می گیرد که اقلیت یا نظرات خود را بیان نمی کنند یا از عقیده اقلیت به عقیده اکثریت گرایش پیدا می کنند.( مهدیزاده، .(62:1389 نظریه استفاده و رضامندی فرض این نظریه آن است که مخاطب، کم و بیش به صورت فعال، به دنبال محتوایی است که بیشترین رضایت را برای آنان فراهم سازد. این رضایت بستگی به نیازها و علایق فرد دارد.( مهدیزاده، .(72:1389

نظریه ساخت اجتماعی واقعیت از جمله نظریه هایی است که معتقد به تأثیر حاصل از مذاکره رسانه هاست؛ این نظریه تصور و درک مخاطب از دنیای پیرامون را حاصل ترکیب ساخت اجتماعی و معنای حاصل از تجربه شخصی یا به عبارتی، مذاکره و توافق علت و عاملیت تحت عنوان برساخت گرایی اجتماعی می داند. در این دیدگاه تنها واقعیت عینی و بیرونی نیست که شناخت ما را می سازد؛ بلکه ذهن ما نیز در ساختن جهان خارج نقش سازنده دارد. این نظریه هم به قدرت رسانه ها و هم به قدرت مخاطب برای انتخاب، براساس مذاکره مداوم بین آن ها باور دارد( مهدیزاده، .(78:1389

و اما نظریه دریافت استوارت هال از جمله نظریه هایی با پارادایم مخاطب فعال است که با ماهیت سواد رسانه ای نیز ارتباط دارد. بر اساس این نظریه، امکان استنباط بیش از یک برداشت یا یک قرائت از متون رسانه ای وجود دارد، یعنی میان پیامی که به وسیله فرستنده رمز گذاری می شود و آنچه از سوی مخاطب رمز گشایی می شود، لزوماا انطباق یا همانندی وجود ندارد.(مهدیزاده، .(214 :1389

نظریه های ارتباطات که با مفهوم شهروندی سواد رسانه ای در ارتباط هستند، در برگیرنده نظریه های برجسته سازی یادگیری اجتماعی، کاشت و استفاده و خشنودی هستند. هریک از این نظریه ها به چگونگی تأثیرپذیری افراد از رسانه ها توجه دارند و علاوه بر آن درجات مختلفی از ساخته شدن مفاهیم اجتماعی را به واسطه استفاده از رسانه ها مورد توجه قرار می دهد.