بخشی از مقاله
چکیده
در این مقاله که با عنوان "تحلیل جامعه شناختی آثار حکیم نزاري"است سعی شده است گزیده اي از اشعار دیوان حکیم نزاري که متضمن مباحث جامعه شناختی می باشد، مورد دقت و بحث و بررسی قرار گیرد. این اشارت ها در دو جلد کتاب مذکور در اشعار فراوانی آمده است که در این نوشتار رعایت اختصار مدنظر بوده است لذا به چند مورد بسنده شده است. روش بررسی، مطالعه و استخراج ابیاتی بوده است که حداقل به یک تعبیر می توان آن را حاوي موضوعات جامعه شناختی دانست. در عین حال به منابع جامعه شناختی نیز مراجعه شده است تا در جهت تطبیق موضوع اجتماعی و اشعار حکیم نزاري دقت صورت پذیرد. با عنایت به دو مفهوم فرد و جامعه در مباحث جامعه شناسی و تاثیر متقابلی که بر هم دارند در زندگی نزاري این معنا به خوبی مشهود است. این تاثیر حتی در خصوص نوع اشعار و محتواي آن، ابراز نوع دین و مذهب، ترس و تنفر از سفر و برخی مسائل دیگر دیده میشود. از دیگر مباحث مطرح و مهم جامعه شناسی موضوع جامعه پذیري و عوامل موثر بر این مهم می باشد. از جمله عوامل تاثیر گذار در بدو ورود انسان به جهان خاکی، خانواده است که تاثیر پذیري حکیم نزاري از خانواده و به خصوص پدر در اشعار وي مشهود می باشد و تعلیماتی که پدر براي وي در راستاي ورود موثرش به جامعه در نظر داشته نیز قابل استخراج است که در این مقاله به آن اشارتی داشته ایم.
مقدمه
براي بررسی اندیشه هاي مختلف نویسندگان، شاعران، فیلسوفان، عارفان و سایر افراد صاحب قلم و همچنین براي بررسی متون اعم از کتاب یا مقاله یا هر نوع اثر مکتوب، می توان به دو روش زیر اقدام کرد:
زندگی نامه:
حکیم سعدالدین بن شمسالدین نزاري بیرجندي قهستانی از سرایندگان بزرگ نیمه دوم سده هفتم و آغاز قرن هشتم، در بیرجند متولد شد. - پورجوادي،. - 23:1385 حکیم نزاري قهستانی یکی از ارادتمندان به اهل بیت و از مفاخر استان خراسان جنوبی است که در سال 645 هجري قمري در روستاي فوداج از توابع بیرجند در ناحیه قُهستان چشم به جهان گشود. بنابراین هم به نزاري قُهستانی شهرت داشته و هم به نزاري بیرجندي مشهور بوده است. دوران کودکی و نوجوانی را تحت تربیت پدر خود گذراند و نگرش پدر در شکلگیري و تأثیرپذیري جهانبینی شاعر نقش مهمی داشته است. نزاري در جوانی به مطالعات کثیر و وسیع پرداخت و تنها به دروس تعلیمی مکتب و مدرسه قانع نشد. - همان:. - 24 نزاري از جوانی به ادبیات و فلسفه علاقهمند بود. بر همین اساس است که در آثار و اشعار او به ادبیات و نامهاي شاعرانی چون: فردوسی طوسی، نظامی گنجوي، خیام نیشابوري، سوزنی سمرقندي، سنایی غزنوي، عطار نیشابوري، و... برمیخوریم. - همان جا - . نزاري را نخستین نویسنده دوره بعد از الموت دانسته اند که زبان شعر و تعبیرات و اصطلاحات صوفیان را براي پنهان کردن عقاید اسلامی برگزید. . - نزاري قهستانی، - 15:1371 او را در همان دوران زندگی - حکیم - می نامیدند.
کلمه نزاري که شاعر آنرا در همه اشعارش به صورت تخلص به کار می برد در حقیقت عنوان خانوادگی اوست که بی تردید به سبب انتساب یا اعتقاد وي به - المصطفی لدین االله - مشهور به - نزار - امام شیعیان اسماعیلی ، بوده است. - جام جم آنلاین،. - 1:1392 نزاري از جمله شاعرانی است که در اواخر قرن هفتم یعنی زمانی که تشیع هنوز به عنوان مذهب رسمی در ایران اعلام نشده بود پرچم ولایتمداري و تأسی به اهل بیت پیامبر - ص - را در شعر فارسی برافراشت و بیشک تأثیر زیادي در رشد و ترویج معارف اهل بیت نمود و زمینه را براي پیدایش بزرگ ترین شاعر منقبت سراي شیعی و حماسهسراي دینی، یعنی ابن حسام خوسفی در منطقه ي قهستان فراهم نمود. - سایت حکیم نزاري،. - 1:1392 حکیم نزاري در غزل فارسی جایگاه والایی دارد به نحوي که تأثیر زیادي بر شاعران پس از خود به ویژه لسان الغیب حافظ شیرازي داشته است. حکیم به غیر از زبان فارسی - که زبان مادري او بود - زبان عربی را نیز به خوبی میدانست . علاوه بر این به زبان ترکی آشنایی داشت. - همان جا - وي پس از پایان تحصیلات مقدماتی خود در بیرجند و قاین، به مطالعه ادبیات و علوم متداول زمان خود در قهستان پرداخت. او از جوانی به دیوانی روي آورد. در سال 678 هجري قمري به اصفهان، آذربایجان، اران، گرجستان، ارمنستان و باکو رفت و پس از دو سال به قهستان بازگشت و به خدمت امراي خاندان کرت در آمد. اما معاندان وي، ملوك کرت را بر وي برانگیختند تا جایی که معزول و اموالش مصادره گشت. نزاري سالهاي پایان عمر خود را به انزوا گذراند و به شغل کشاورزي پرداخت. در نام وي و پدرش در برخی منابع اختلاف وجود دارد.
گویند که از فرقه اسماعیلیه و از مریدان نزار بن مستنصر باالله فاطمی در مصر بود. نزاري داراي سه فرزند پسر به نامهاي نصرت، شهنشاه، تاج الدین محمد بود. او زندگی سختی را پشت سرگذراند و اواخر عمر را درویش منشانه و قناعت وار زیست. - صفا،. - 12:1367 در حدود سالهاي 700 تا 720 هجري قمري پس از عمري فعالیت هاي ادبی، دینی و دیوانی در عصر کشمکشهاي سیاسی ناشی از حمله مغول و اختلاف آنان با دلی شکسته و تنی رنجور چشم از جهان فروبست و روح ناآرام وي به آرامش رسید و پیکرش در شهر بیرجند به خاك سپرده شد. - رفیعی،. - 12:1392
تاثیرگذاري حکیم نزاري:
بسیاري از شعرا و نویسندگان از آن جمله جامی، شاعر و عارف نامدار سده نهم برخی از اشعار حافظ را متاثر از اشعار حکیم نزاري میدانند و به عبارت دیگر معتقدند که حافظ از شیوه نزاري پیروي کرده است. - نزاري قهستانی، - 15:1371 نزاري هم عصر سعدي بوده است. در کتاب تاریخ آل یاسر مشهور به حسامی واعظ، ضمن بیان هم عصري حکیم نزاري با سعدي آمده است که این دو با هم در شیراز و بیرجند صحبت داشتهاند و شیخ یکی دو نوبت به عشق صحبت با او از شیراز به بیرجند آمده و ذکر او را در منظومات خود آورده است. - صفا،. - 12:1367 حال به موضوع اهمیت شعرهاي نزاري در تاریخ ادبیات ایران پرداخته می شود، به ویژه به مقایسه او با شاعرانی همچون سعدي، حافظ، خیام، و... البته باید متذکّر شد که نزاري در زمانه اي چشم به جهان گشود که سعدي شاعري پر آوازه بود. هرماناته - سصظقلع - معتقد است که: »نزاري و سعدي به احتمال زیاد دیداري باهم داشتهاند« و دلیل آن را نگارش »دستورنامه« به تقلید از بوستان سعدي میداند. - پورجوادي،. - 83:1385 امیر کمال الدین حسین گازرگاهی در کتاب »مجالس العشّاق« راجع به دو ملاقات میان سعدي و نزاري سخن میگوید که اولین ملاقات در شیراز و دومین ملاقات در هنگام مسافرت سعدي به بیرجند روي داده است؛ که البته این ملاقاتها مورد تأیید پژوهشگران قرار نگرفته است. - همان: - 84
