بخشی از مقاله
چکیده
مکتب اعتراض کدام است؟ در این گفتار بازتاب ناخشنودي شاعر از وضع موجود جامعهي خود و مبارزه فرهنگی او را در شعرش مکتب اعتراض نام نهادهایم. شعر زاییدهي احساس و پرورده ي تخیل نیروند است. زاویه ي دید شاعر هنرمند و متعهد نسبت به آنچه در پیرامونش میگذرد با دیگران فرق میکند. احساس لطیف شاعري که بار رسالت فرهنگی را بر دوش میکشد، ستم و کژتابیهاي اجتماعی را بر نمیتابد، آنگاه دهان به اعتراض می گشاید. بر بیدادگران میتازد. ریا و تزویر سالوسیان را افشا میکند. به بیدارگري و آگاهی عوام میپردازد.
بنابراین در تحلیل جامعهشناختی آثار بزرگان ادب فارسی اعتراض جایگاهی ویژه دارد. در این مقاله که به روش کتابخانهاي نگاشته شد، نگارندگان به بررسی چهار موضوع اصلی مکتب اعتراض در شعر حکیم نزاري پرداخته اند.
کلیدواژه: شعر، اعتراض، ستمستیزي، سالوسسوزي، بیدارگري
درآمد اعتراض چیست؟
اعتراض در ادب و شعر فارسی بازتاب فریاد و ناخشنودي شاعر از وضع موجود جامعه در شعر اوست. میدانیم که احساس یکی از سه بن مایهي شعر به شمار میآید. اگر شعر را زاییدهي احساس و پروردهي خیال در گهوارهي زبانی تازه بدانیم و آهنگ را نتیجهي چینش موسیقایی واژگان، پس شاعري نیازمند احساس و تخیل نیرومند در زبانی نو خواهد بود. احساس شاعر هنرمند و مردمی و نگرش او نسبت به آنچه در دوروبرش میگذرد با دیگران تفاوت دارد، بنابراین احساس لطیف شاعري که در جامعهي خود ناسازي و کژتابیهاي اجتماعی را در مییابد سازگاري با هر ناسازي را برنمیتابد، ناگزیر واکنش و بازتاب او در برابر تباهیها اعتراض را که فریاد آگانه و دردمندانهي شاعر است به دنبال دارد.
اعتراض شاعر که ابزاري براي مبارزه جز شعر و شعار ندارد گاه به زبان جد و گاه به زبان طنز و حتی هجو بیان می شود. اعتراض گونههایی دارد که مهمترین آنها عبارتند از: -1ستمستیزي به معنی اعتراض به نظام ددمنشانه ي حکومتی و کارگزاران آن. -2سالوس سوزي به معنی اعتراض به خداي خوانان دروغین از قبیل: وعاظالسلاطین زاهد و فقیه نمایان و همچنین صوفیان بی صفا خردهگیري و رندي به معنی اعتراض به کارگاه هستی از نوع: آسمان، دهر و حتّی خدا. » -4بیدادگري« به معنی اعتراض به جهل و کوتهاندیشی و خرافاتزدگی.
شایستهي یادآوري است، در این گفتار اعتراض و ناخرسندي شخصی که کاربرد اجتماعی و جامعهشناختی ندارد و از آن با عنوان »بثّالشکوي« یاد میشود، جایگاهی ندارد. اعتراض هنگامی ارزش اجتماعی مییابد که شاعر دردهاي مردم را بازتاب دهد.
پیشینه اعتراض در شعر و ادب فارسی
سرایندگان نامدار و مردمی ادب فارسی هرگز رسالت ادبی خود را فراموش نکردهاند. با تیزبینی و هنرمندي ویژهي ادیبان حکیم، به موشکافی و بیان مفاسد اجتماعی و دادخواهی از سوي مردم پرداختهاند. شوربختانه در گذشته پیوسته بیدادگري، تزویر و سالوس و عوام زدگی گریبانگیر جامعه ي ما بوده است. نخستینن بار حکیم فردوسی توسی بود که دربارهي خونریزيهاي نارواي دولت مردان از گلوي ایرج پسر فریدون فریاد برداشت.
