بخشی از مقاله
چکیده
اهمیت تکنولوژی به عنوان عامل اصلی و موتور توسعه اقتصادی در جهان امروز مشخصاست. تکنولوژی در دامان دانش پرورش مییابد و اصولا در گذر از وادی تحقیق و توسعه میتوان زمینههای کاربرد دانش در زندگی بشر را کشف و یا ایجاد کرد. کشور ما به دلیل سالها سلطه استکبار و غفلت از اهمیت تکنولوژی 20 تا 40 سال از کشورهای توسعه یافته عقبتر است. اهمیت انتقال تکنولوژی و نقش آن در توسعه صنعتی کشورها و پرکردن شکاف تکنولوژیکی بین کشورهای در حال توسعه و کشورهای توسعه یافته نیز انکار نشدنی میباشد. انتقال تکنولوژی بر اساس شرایط دهنده و گیرنده تکنولوژی، به روشهای مختلفی انجام می شود. برخی از این روشها دارای قراردادهای انتقال تکنولوژی هستند که شرایط انتقال را مشخص کرده و اهمیت بسزایی در ضمانت اجرایی انتقال صحیح و انجام تعهد صورت گرفته دارند. با توجه به مشکلات و مسائل پیشروی گیرنده و دهندهی تکنولوژی محدودیتهای حقوقی و قانونیای در این قراردادها از طرف دولتها اعمال می شود که بررسی این محدودیتها موضوع اصلی پژوهش میباشد که با توجه به اهمیت انتقال تکنولوژی و نقش قراردادهای آنها، بررسی مبانی حقوقی عوامل محدودکننده انتقال تکنولوژی شایان توجه و حائز اهمیت مینماید.
مقدمه
تردیدی نیست که از منظر اقتصادی رشد و توسعه تنها بر کار و سرمایه به عنوان عوامل تولید تکیه ندارد بلکه کاربرد تکنولوژی و تکنیک استفاده از این عوامل تاثیری مهمتر و شاید فراگیرتر در رشد اقتصادی و سنجش میزان آن دارد. صرفنظر از سودمندی یا زیانباری تکنولوژی و دیدگاه های واقعگرایانه، خوشبینانه که در خصوص اهمیت استفاده از تکنولوژی وجود دارد، امروزه جهانی شدن به طور اعم و به ویژه در حوزه اقتصاد و تاثیر آن بر مبادلات تکنولوژیک یکی از موضوعاتی است که هم از بعد اقتصادی و تجارت بینالملل و هم از منظر حقوقی در کانون توجه قرار دارد - اخلاقی، 1383، ص. - 11 در کنار خلق تکنولوژی از طریق پژوهش و توسعه درونزا، مدیریت و سازماندهی انتقال تکنولوژی به مثابه یکی از روشهای موثر دستیابی به تکنولوژی مورد نیاز به ضرورتی انکار ناپذیر در راه توسعه تکنولوژی تبدیل شده است. - آقای یوهم کاران، - 1369 بدیهی است که گیرنده دانش فنی باید با توجه به پایین بودن استانداردها و تواناییهای حفظ اسرار صنعتی تلاش کند،درجه پایینتری از مراقبت تعیین شود. از اینرو پذیرش بی قید و شرط اعمال استانداردهای ایمنی دارنده تکنولوژی که در برخی از قراردادها ملاحظه میشود به دلیل ناتوانی و وجود نداشتن انضباط کاری در محیطهای صنعتی،معمولا گیرنده تکنولوژی و دانش فنی را با ادعاهای بزرگ مالی از سوی انتقال دهنده تکنولوژی مواجه میسازد. - نصیرزاده، . - 1369
مفهوم و ماهیت انتقال تکنولوژی
از جمله مباحث کلیدی و مبنایی در توجیه قرارداد خاص انتقال تکنولوژی، شناخت و آگاهی نسبت به ماهیت و مفهوم انتقال تکنولوژی از لحاظ حقوقی است. زیرا آنچه که باعث میشود تکنولوژی را به عنوان موضوع قرارداد مزبور از سایر محصولات فکری که موضوع قراردادهای مجوز بهرهبرداری و یا انتقال کامل حق واقع میشوند متمایز کند، به طور تام و تمام مربوط به ماهیت و مفهوم انتقال در تکنولوژی از نظر حقوقی است.
انتقال تکنولوژی از نظر حقوقی
به منظور تبیین مفهوم حقوقی انتقال تکنولوژی لازم است ابتدا به چند نکته مهم به شرح زیر توجه شود:
الف - اولا فناوری از نظر لغوی و همچنین از نظر تخصصی و کاربرد، دقیقا معادل یا مرادف واژههای "دانش چگونگی" و "اختراع" نیست. ثانیا، از نگاهی دیگر، صرف محصول فکری به مفهوم مطلق مال غیرملموس هم نمیباشد. ثالثا، چون بخش غیرملموس یا اساس فناوری، دانش چگونگی است، پس فناوری در این بخش محوری، از نوع دانش است که انتقال آن از سوی دارنده، به غیر، بالتبع مستلزم امر تعلیم و آموزش به معنا و مفهوم عام آن از جمله آن چیزی که در متون خارجی "نشان دادن چگونه کار کردن"1 یا توانا ساختن2 نامیدهاند می باشد.
ب - در حقوق انتقال را زوال مالکیت مالک مال، نسبت به مال یا اموال معین به نفع مالک جدید که ید وی متلقای از مالک نخستین است دانستهاند3 و این نوع انتقال را با موضوعات مختلف، از جمله انتقال تعهد، انتقال حق، انتقال دین و انتقال ذمه هم مطرح و تعریف کردهاند4 و در همین راستا نیز گفته شده: مفهوم انتقال در حیطه حقوق، مشخص و معین است و حکایت از جابجایی حق یا تعهدی مابین دو طرف یعنی ناقل و منتقلالیه دارد.5 بدیهی اسن این نوع تعریف از انتقال که زوال مالکیت مالک مال را به همراه دارد در اموال فکری، نظر به خاصیت تکثیرپذیری آنها فقط مواردی را در شمول خود قرار میدهد که انتقال به صورت قطع علقهی کامل مالک، یا اصل حق6 محقق میگردد.
ج - به هر حال، در مفهوم انتقال، بحث زوال مالکیت مال از مالک فعلی و ایجاد مالکیت برای مالک جدید مطرح است و لذا در مانحن فیه که عنوان قرارداد انتقال فناوری است نمیتوان فارغ از این مفهوم به بیان ماهیت انتقال فناوری پرداخته شود.
د - از طرفی اقسام مال را عین، منفعت، دین، حق مالی و عمل معرفی کردهاند - امامی, - 1370 و از طرف دیگر مال را تعبیر عرفی از وجود حق مالی یعنی رابطه اعتباری که شخص را به مال - شیء - مربوط میکند میدانند - کاتوزیان, . - 1376 به بیان دیگر مال را به رابطهی بین شی7 و شخص - مالک - 8 تعبیر نموده و مالکیت را نیز متوجه این رابطه میدانند و نیز متوجه شیء - . - See, 2001
ه - در تقسیمبندی کلی اموال هم برخی اموال را به دو دسته مادی و مال معنوی تقسیم نموده - جعفری لنگرودی, - 1380 و برخی دیگر آن را تحت عنوان حقوق مالی به سه دسته حق مالی عینی، دینی و ذهنی - معنوی - تقسیم کردهاند.9
تعریف انتقال تکنولوژی
در بین نظامهای حقوقی و منابع مورد مطالعه خارجی، برخی به صراحت و برخی هم تلویحا به تعریف قرارداد انتقال تکنولوژی پرداختهاند. هر کدام از این تعاریف هم جداگانه و بر حسب نیاز، به نقاط قوت و نقاط ضعف هر یک اشاره شده اشت. اما آنچه که به عنوان نتیجه این تجزیه و تحلیل، قابل طرح میباشد این است که هیچکدام از این تعاریف از جامعیت و مانعیت مورد نظر برخوردار نبودند تا بتوان آن را عینا به عنوان تعریف مورد نظر از این قرارداد مطرح و ارائه نمود. در حقوق داخلی نیز، علیرغم این که در حوزه انتقال تکنولوژی چنین عنوانی - قرارداد انتقال فناوری - و چنین قراردادی در عمل و عرف جاری، توسط بخش های عمده ای از صنعت کشور که متناسب با ماموریتها و وظایفشان درگیر انتقال فناوری هستند، به وفور مورد استفاده قرار میگیرد اما در حال حاضر قرارداد انتقال فناوری تعریف نشده و چنین عنوانی تا کنون به حوزه قانونگذاری و قوانین مصوب وارد نگردیده است. از همین رو با لحاظ نیازها و اقتضائات موجود، ضرورت دارد با استفاده از اصول و قواعدی که به تناسب مباحث در خصوص قرارداد انتقال فناوری مطرح شدند تعریفی پیشنهادی برای این قرارداد ارائه گردد. قرارداد انتقال فناوری، قراردادی است که به موجب آن، تامین کننده فناوری یا قائم مقام قانونی او در برابر عوضی معلوم، متعهد می شود در نتیجه اجرای تعهدات قراردادی خود، انتقال گیرنده را همانند خویش از هر جهت، مسلط بر فناوری، قادر به استفاده از آن و نتیجتا دارنده فناوری نماید - احسنی فروز, . - 1390
برخی مشخصات کلی قرارداد انتقال تکنولوژی
مبتنی بر تعریف پیشنهادی، موضوع و اقتضاء ذات قرارداد انتقال تکنولوژی، برخی مشخصات کلی این قرارداد را که مبین ماهیت آن نیز میباشد را میتوان به شرح زیر احصا نمود:
الف- به موجب اقتضاء ذات مزبور، اصلیترین و اساسیترین تعهد انتقال دهنده این قرارداد که سایر تعهدات قراردادی حول محور 5 اخلاقی، دکتر بهروز و بیابانگرد، دکتر حسین، مقاله انتقال فناوری و جایگاه آن در سرمایهگذاری خارجی، مندرج در فصلنامه علمی پژوهشی مدرس، دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس، دوره چهارم، شماره چهارم.
