بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش به بررسی جایگاه آموزش محیط زیست در برنامهدرسی حرفهوفن دوره اول متوسطه پرداخته است. دراین پژوهش از روش توصیفی به منظور مشخصکردن مؤلفههای آموزش زیستمحیطی و نیز روش تحلیلمحتوی به منظور تحلیل برنامه درسی حرفه وفن دوره اول متوسطه استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش در بخش تحلیل محتوی شامل برنامه درسی حرفه وفن دوره اول متوسطه بوده است که کل جامعه به منظور جمع آوری و تحلیل یافته ها بررسی شدهاست.
ابزار جمعآوری اطلاعات شامل سیاهه تحلیل اهداف، سیاهه تحلیل محتوای کتب و سیاهه تحلیل محتوای کتب راهنمای معلم بوده که پس از مطالعه مبانی نظری پیشنهاد وتدوین شده و روایی آن توسط متخصصین محیط زیست و برنامه درسی تعیین شده است. واحد تحلیل جملات وتصاویر مندرج در متن کتب درسی بودهاست. از مهمترین یافتههای این پژوهش مشخصشدن مؤلفههای آموزش محیط زیست برای عناصر برنامه درسی میباشد.
دربخش تحلیل محتوا نیز مهمترین یافتهها نشاندهنده آن بوده که در مجموع در بخش اهداف میانگین میزان همخوانی اهداف مورد بررسی با مؤلفه های آموزش محیطزیست در حدود 6 درصد، در محتوای کتب درسی مورد بررسی میانگین میزان همخوانی3 درصد برآورد شده است. درمجموع میانگین میزان توجه به مؤلفه های آموزش محیط زیست در برنامه درسی حرفه وفن دوره اول متوسطه تنها 5/6 درصد، که این میزان توجه با درنظر گرفتن بحران های زیست محیطی در قرن حاضر بسیار کم و حتی ناچیز است و این امر حکایت از آن دارد که باید به آموزش محیطزیست در برنامهدرسی دورهراهنمایی به طور جدیتر پرداخته شود.
.1مقدمه
هدف کلی ومقصود نهایی تعلیم وتربیت رساندن انسان به کمال نهایی است تا وی آرمان های زندگی مطلوب وسالم را کشف وسپس درجهت تحقق آن سعی وتلاش نماید.برهمین اساس زیستن درمحیط زندگی مناسب ومطلوب امری اجتناب ناپذیرخواهدبود.دراین میان ضرورت توجه به مقوله » محیط زیست1« وارتباطی که این مهم با آموزش و پرورش داردبرکسی داردبرکسی پوشیده نیست. یکی از موضوعات بسیارمهم جهان معاصربه خصوص پس ازدهه 1970 که موردتوجه جدی قرارگرفته محیط زیست ومسائل مربوط به آن است.مشکلات و چالش های زیستمحیطی امروزبشرازجمله گرم شدن زمین، کاربست سموم دفع آفات باعث آسیب جدی رساندن به طبیعت گردیده است.
تخریب خاک،ویرانی زیستگاه هاوکاهش سفره های آب زیرزمینی ومعدوم شدن برخی ازگونههای جانوری وگیاهی همه وهمه مسائل جدی هستندکه تلاش وهمت همه جانبه رابرای مرتفع نمودن این موارد میطلبد اگرچه تا کنون کتابها و مقالات زیادی درباره محیط زیست و مسائل آن به نگارش در آمده و هزینه های زیادی صرف برپایی همایش ها و سمینار در اقصی نقاط جهان شده است و متخصصین و کارشناسان این رشته سخن ها بسیار گفته اند اما ضروری به نظر می رسد که به این سؤال اساس پاسخ داده شود : چرا با وجود این همه مباحث علمی و توصیه ها نه تنها مشکلات زیست محیطی حل نمی شود بلکه مسائل و چالش های محیط زیست روز به روز بیشتر شده و وسعت بیشتر از کره زمین را در بر می گیرد
واقعیت انکار ناپذیر آن است که برخی به ظن خود می پندارند که مشکل جهان امروز نبود علم و آگاهی است در حالی که علم و آگاهی در صورتی کار او مفید است که نیروهای کنترل کننده درونی انسان ضمن اینکه وجود دارند نقش فعال خود را در این زمینه ایفا نمایند
مشکل امروز جامعه زیست محیطی ما مشکل علم نیست، مشکل عمل است: عملی که ناشی از انگیزهها و نیروهای محرکه درونی می باشد. اینک زمان آن فرا رسیده که تا اخلاقیات و علوم دست به دست هم داده و برای رفتار فردی و جمعی بشر راهنما و الگویی کامل ارائه نمایند
باید با ایجاد وجدان بیدار زیست محیطی زمینه حفظ محیط زیست را فراهم ساخت و فرد باید به این درجه از خود آگاهی برسد که سرنوشت او از سایر عناصر طبیعت جدا نیست. با عنایت به ضرورت توجه به این امرمهم یکی ازنهادهایی که می تواند درخصوص رفع چالشها ومشکلات زیست محیطی ودست یابی به اهداف حفاظت محیط زیست درجوامع امروزی گام های اساسی بردارد نهادآموزش وپرورش است. براین اساس نگارنده دراین نوشتارضمن بیان اهمیت وضرورت توجه به معضلات زیست محیطی به بررسی جایگاه آموزش محیط زیست در برنامه درسی حرفه وفن دوره اول متوسطه پرداخته و میزان توجه به این مهم را مشخص ساخته است.
.2 برنامه درسی
کلمه ی برنامهدرسی معادل واژه ی انگلیسی « Curriculum » است، که این واژه ریشه لاتین دارد و به معنی فاصله و مقدار راهی است که بایدطی شود تا فرد به هدف برسد
دال،1برنامه درسی را »محتوا و جریان رسمی و غیر رسمی، که از طریق آن فراگیر معلومات و روش فهمیدن راتحت نظارت مدرسه کسب می کند، مهارتها رافرامیگیردو نگرش و ارزشگذاری وارزشها راتغییرمیدهد«میداند
ازنظرآیزنر»:2 برنامه درسی یک مدرسه، یک درس، یک کلاس درس را می توان مجموعه ای ازوقایع ازقبل پیشبینی شدهدانست که به قصد دستیابی به نتایج آموزشی تربیتی، برای یک یا بیش ازیک دانشآموزدرنظر گرفته شدهاند.
دراین پژوهش منظور از برنامه درس، برنامه درسی حرفه وفن دوره اول متوسطه ایران درسال تحصیلی 1388-89 است که شامل اهداف، محتوا، روشهای یاددهی-یادگیری وارزشیابی است. در این پروژه میزان توجّه به مؤلفههای محیطزیست درحیطههای مختلف برنامهدرسی حرفهوفن دوره اول متوسطه موردمطالعه و بررسی قرارگرفت.
.3محیط زیست
محیط به مجموعه اشیاء و شرایطی اطلاق می شود که اطراف انسان را احاطه کرده است و در انسان نفوذ می کند و انسان نیز بر آن تاثیر متقابل دارد .محیط را می توان به محیط طبیعی - آب ،هوا ،خاک ،گیاهان و موجودات زنده - و محیط ساخت بشر - سازمانها ،نهادها ،مدرسه ، ورزشگاه و .... - تقسیم کرد
محیط زیست عبارت است از هوا، آب، خاک، جنگل، بیشه، مرتع، دریا، دریاچه، رودخانه، چشمه، آبزیان، حیوانات، کوه، جلگه، کویر، شهر و ...
محیط زیست به تمام محیطی اطلاق می شود که انسان به طور مستقیم و غیر مستقیم به آن وابسته است و زندگی فعالیتهای او در ارتباط با آن قرار دارد
به زبان علمی محیط زیست متشکل از نظام های اتمسفری - هوا+آب+ذرات معلق - ، پدوسفر - زمین - ، بیوسفر - قشرزیست محیطی - و هیدروسفر - آب - است
.4مؤلفه های آموزش محیط زیست
خلاصه ای ازمؤلفه های آموزش محیط زیست که پژوهشگر دربرنامهدرسی حرفهوفن مورد بررسی قرار داده به شرح ذیل میباشد:
حیطه دانش
درک اسرار جهان و قوانین طبیعت و رابطه آن با انسان
آگاهی از اهمیت و مزایای سواد زیست محیطی
آگاهی از آثار سوء دخالت آدمی در محیطزیست
آگاهی از مفاهیم و مولفههای محیطزیست
حیطه مهارت
داشتن خلاقیت در اندیشه و رفتار
کسب مهارتهای ضروری در انجام کارهای علمی
استفاده از روش حل مسئله در برخورد با چالشهای محیط زیست
تجزیه و تحلیل منطقی و به کارگیری تفکر انتقادی
توانایی شناسایی اجزاء یک سیستم و تعامل آنها با یکدیگر
حیطه نگرش
توجه به نظم و عظمت آفرینش و تعلیم آفریدگار
تمایل به یاد دهی و یادگیری در حوزه محیط زیست در تمام مراحل زندگی
داشتن نگرش سیستمی در برخورد با مسایل زیست محیطی
تمایل به انجام پژوهشهای علمی
باید به طور کلی گفت که: بر هرفردلازم است برای بقاء نوع بشر و ارتقاء کیفی زندگی خود، از ارتباط انسان با محیط زیست آگاهی یافته و آنرا درک کند و ارزشها و دیدگاههایی را برای حفاظت و حمایت از محیط زندگی خویش بپروراند.
یکی از مهارت های مورد نیاز که شاید بتوان گفت آموزش آن از اصول پایه و زیر بنایی تربیت محسوب می شود آموزش حفظ محیط زیست می باشد، محیط زندگی که در آن احساس امنیت و آرامش به عنوان یکی از نیازهای اساسی و اولیه می تواند ارضاء گردد تا فرد در سایه تعمین این نیاز بتواند استعدادها و تواناییهای خویش را شناسایی و بروز دهد و به بالاترین حد تربیت دست یابد.برای این کار باید گامهای اساسی در آموزش محیط زیست برداشت که میتواند شامل موارد ذیل باشد:
شناسایی اهداف آموزش محیطزیست
تدوین راهکارهای علمی در آموزش محیطزیست
تجزیه و تحلیل اهداف و ارائه راهکارهای آموزشی محیطزیست و تعیین اولویتهای آموزشی
تهیه و تنظیم محتوای برنامههای آموزش محیطزیست
فراهم نمودن امکانت و تسهیلات لازم در آموزش محیطزیست
اجرای دوره آموزش محیطزیست و بازنگری دوره های آموزش محیطزیست
