بخشی از مقاله
چکیده
بخشی از تلاشهای آموزش و پرورش رسمی کشور در جهت اجتماعی کردن دانش آموزان متوسطه اول از طریق محتوای کتب درسی، در کتاب تفکر و سبک زندگی صورت گرفته است. با توجه به هدف غایی تربیت اجتماعی در سند تحول آموزش و پرورش مبنی بر دستیابی انسان به حیات طیبه و رعایت اصل آموزش سبک زندگی ایرانی و اسلامی، کوشش مولفین کتب درسی بر آن است که جنبه اسلامی بودن محتوا ی ارائه شده را مورد توجه قرار داده و استفاده از آموزه های دینی چون سیره و سخنان معصومین را در تدوین محتوای درسی مورد توجه قرار دهند.
هدف از پژوهش حاضر آن است که کتاب مورد نظر را از جنبه استفاده از دید گاههای امیر مومنان علی - ع - در زمینه مولفه های تربیت اجتماعی مورد بررسی قرار داده و با دستیابی به میزان تطابق آن با مولفه های مطرح در منظر ایشان، دیدگاههای مناسبی را در جهت بهره گیری هرچه بیشتر در این زمینه ارائه دهیم. این تحقیق که با شیوه تحلیلی- استنباطی صورت گرفته، به بررسی مولفه های تربیت اجتماعی از دیدگاه امام علی - ع - و مطابقت آن با مولفه های مطرح در کتاب تفکر و سبک زندگی پایه هفتم پرداخته است. یافته ها حاکی از آنند که مولفه های تربیت اجتماعی در کتاب مورد نظر در بیشتر موارد با مولفه های مطرح در دیدگاه امام مشترکند و تنها مواردی چون: رازداری، همنشینی با نیکان - اهل خیر، دانشمندان و مومنین - ، تواضع و فروتنی در برابر مردم و امر به معروف و نهی از منکر که در دیدگاه امام علی - ع - مورد تاکیدند، در کتاب تفکر و سبک زندگی مطرح نشده اند.
مقدمه و بیان مسئله
انسان بدون ارتباطات مؤثر اجتماعی و تعامل بین فردی، نمی تواند به رشد مطلوب و شکوفایی شخصیت برسد. بنابراین تربیت اجتماعی دانش آموزان یکی از مهمترین نیازهای جامعه امروز است. درتربیت اجتماعی ، هنجارها، مهارت ها، ارزش ها، نگرش ها و رفتار فرد شکل می گیرد، تا به نحو مناسب و مطلوبی نقش کنونی یا آتی خود را در جامعه ایفا کند. در اصطلاح مقصود از تربیت اجتماعی پرورش جنبه یا جنبه هایی از شخصیت آدمی است که به زندگی او در میان جمع مربوط است تا از طریق آنها بتواند به بهترین شکل، حقوق، وظایف و مسئولیتهای خود رانسبت به هم کیشان و هم مسلکان خود بشناسد و آگاهانه و با عشق برای عمل به آن وظایف و مسئولیتها اقدام نماید.
- حاجی ده آبادی،1377، ص - 136 یکی از مهمترین وظایف آموزش و پروش، جامعه پذیر ساختن دانش آموزان است که این نقش را از طریق برنامه های رسمی و غیررسمی ایفا می کند - ادیب، 1388، ص. - 19 آشنایی دانشآموزان با سبک زندگی ایرانی و اسلامی یکی از اهدافی است که آموزش و پرورش مد نظر دارد و بر همین اساس کتاب تفکر و سبک زندگی در برنامه درسی دانش آموزان پایه هفتم قرار گرفته است. در این کتاب سعی شده ابتدا نگرشی سالم نسبت به شیوه زندگی و به دنبال آن رفتارهای اجتماعی سالم و مناسبی در دانش آموزان ایجاد شود.
با توجه به اسلامی بودن نظام تربیتی ایران و از آن جا که اسلام نسبت به اصل اجتماعی شدن افراد، فرهنگ پذیری و تربیت اجتماعی عنایت ویژه ای دارد لازم است اهداف کلی و جهت حرکت تعلیم و تربیت بر اساس آموزه های دینی تدوین گردد تا با فلسفه اجتماعی حاکم برجامعه، یعنی جنبه مشترک افکار، عقائد، ایده آل ها و آرزوها و مبانی اخلاقی مردم جامعه نیز هماهنگ باشد - شریعتمداری، 1375، ص. - 38 برای دستیابی به اهداف آموزشی مطابق با هنجارها و ارزشهای ایرانی و اسلامی بهره گیری از منابع اسلامی در تدوین فعالیتهای تربیتی و درسی بایستی سرلوحه کار قرار گیرد .
تمامی کشورهای جهان در صددند تعلیم و تربیت خودشان را به گونه ای تنظیم کنند که با افکار و جهان بینی و ارزشهای حاکم برجامعه شان منطبق باشد. در جوامع مسلمان باید محیط رشد درست و اصولی و مبتنی بر فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی را فراهم آوریم. معصومین علیهم السلام که از گوهر عصمت و مصونیت از خطا و اشتباه برخوردارند بهترین و مطمئن ترین الگوهای تربیتی هستند و ارائه دیدگاه ها و کشف و عرضه سیره تربیتی آنان ضرورتی انکارناپذیر برای پویندگان عرصه تعلیم و تربیت اسلامی است .
از مطالعه و تعمق در گفتار و سیره عملی حضرت علی»ع« می توان منشور جامعی از شیوه ها و مولفه های تربیت اجتماعی را استخراج کرد، در تحقیق حاضر برآنیم تا ضمن استخراج مولفه های تربیت اجتماعی از دیدگاه امام علی - ع - ، و مقایسه آنها با مولفه های تربیت اجتماعی در کتاب مورد نظر، گام هایی در جهت استفاده بیشتر و مطلوب تر از این منبع غنی در کتاب تفکر و سبک زندگی پایه هفتم و ادامه مباحث آن در پایه های بالاتر برداشته شود. لذا پرسش اصلی در تحقیق ما آن است که مولفه های تربیت اجتماعی مطرح شده در کتاب درسی تفکر و سبک زندگی پایه هفتم تا چه میزان با مولفه های تربیت اجتماعی از دیدگاه امام علی - ع - مطابقت دارد؟
پرسش اصلی پژوهش
مولفه های تربیت اجتماعی مطرح شده در کتاب درسی تفکر و سبک زندگی پایه هفتم تا چه میزان با مولفه های تربیت اجتماعی از دیدگاه امام علی - ع - مطابقت دارد؟
پرسشهای فرعی
- کدام مولفه های تربیت اجتماعی دردیدگاه امام علی - ع - مطرح شده اند؟
- کدام مولفه های تربیت اجتماعی در کتاب تفکر و سبک زندگی پایه هفتم مطرح شده اند؟
- مولفه های تربیت اجتماعی به کار رفته در کتاب تفکر و سبک زندگی پایه هفتم با مولفه های تربیتی از دیدگاه امام - ع - در ×چه مواردی مطابقت دارد؟
مبانی نظری و پیشینه پژوهش
مطالعه مبانی نظری در رابطه با موضوع پژوهش نشان می دهد که دوره نوجوانی نیازمند برنامه درسی منطبق بر تغییرات روانی و عاطفی این دوره است. تغییرات دوره نوجوانی و نیز ویژگی های رشدی نوجوان بر تصمیمات برنامه درسی، تدریس و نیزساختار مدرسه مؤثر است و در تمامی کشورها مدرسه و برنامه های درسی میتوانند در اجتماعی کردن دانش آموزان تأثیر به سزایی داشته باشند.
فهرست برنامه های رشد اجتماعی در مدارس ایالت نیوهیون در حوزه مهارتهای زندگی از - دبستان تا دبیرستان - در زمینه نگرشها درباره دیگران عبارتند از: آگاهی از ارزشهای اجتماعی،خانواده و انجمن ها، پذیرش تفاوتهای فردی و احترام به شان انسانی، داشتن حساسیت نسبت به دیگران، همکاری ارزشی با دیگران و انگیزه برای حل مشکلات میان فردی. و در زمینه نگرشها در وابستگی و خویشاوندی شامل آگاهی از فرهنگها، ارتباط مناسب با خواهر و برادر، تعهد به همکلاسان و آموزش منع کشمکش و خشونت یافتن می شود در واقع، مدرسه و برنامه های درسی یکی از اساسی ترین عناصر تربیت اجتماعی،در حصول دانش آموزان به تعهد اجتماعی، ایجاد روحیه ی مدنی و جامعه پذیر ساختن آن هاست در کتب درسی سعی می شود که مهارتهای زندگی به ویژه مهارتهای اجتماعی به دانش آموزان، آموزش داده شود. مقصود اصلی از این آموزشها آن است که: دانش آموز آداب گفتگو و معاشرت صحیح را باتوجه به ارزشهای دینی و اجتماعی درک کند.
همجنین بتواند رفتارهای خود و دیگران را در موقعیت های مختلف ارزیابی کند و مهارت لازم برای شرکت در گفتگوها، مراسم و اجتماعات مختلف را داشته باشد. - معافی، ،1393،ص - 140 در کشور ما نیز ساحت تربیت اجتماعی یکی از ابعاد مهم تربیت به حساب آمده و شامل مفاهیم اخلاقی و ارزشی است. درسند تحول فرآیند تربیت رسمی یکی از سازوکارهای اجتماعی زمینه ساز تحقق حیات طیبه به شمار می رود که رویکرد ساحت تربیت اجتماعی در آن، تربیت برای عضویت فضیلت مدارانه در خانواده صالح و جامعه صالح است. بعد اجتماعی حیات طیبه ناظر به مفاهیم متعدد ارزشی مانند: تعاون ونیکوکاری، احسان و رافت، اخوت، عدالت اجتماعی - اقامه قسط - ، رعایت حقوق مردم، ظلم ستیزی، توصی به حق - امر به معروف ونهی ازمنکر - ، تولا وتبری، شورا، عقل جمعی، تضارب آراء، امنیت، اتحاد اجتماعی، دفاع و جهاد، نصرت و یاری، صلح، عمران، نظم و انضباط اجتماعی، حسن معاشرت، انفاق، ایثار و مدارا است.
