مقاله تحلیل محتوای کتب فارسی خوانداری شش پایه دوره ابتدایی براساس مولفه احترام

بخشی از مقاله

چکیده

در پژوهش حاضر کتاب های فارسی بخوانیم ابتدایی که از پایه ترین کتاب های درسی به شمار می روند، از منظر یکی از جلوه های پراهمیت رفتار های اجتماعی - فرهنگی در جهان معاصر، یعنی از زاویه احترام بررسی می شود. به همین منظور 46 مولفه احترام از منابع مختلف به روش کتابخانه ای جمع آوری شد و سپس تمام موارد مربوط از کتاب های فارسی - خوانداری - شش پایه ابتدایی استخراج گردید و با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا مورد بررسی واقع شد.

نتایج به دست آمده نشان می دهد که عناصر احترام در کتاب های مورد بررسی به طور کلی از موضع قدرت بهره مند نیستند ولی در بررسی دقیق تر و جزء به جزء آشکار می شود که در میان مولفه های احترام، نخست عنصر محبت کردن و سپس خطاب نمودن دیگران با القاب مناسب دارای بیشترین فراوانی و در مقابل عناصر زیادی دارای فراوانی صفر بوده که از ذکر آن ها خودداری کرده ایم.

مقدمه

یکی از عوامل همزیستی مسالمت آمیز و آرامش در زندگی فردی و اجتماعی حفظ حرمت یکدیگر است.انسان موجودی است که از هر جهت قابل احترام می باشد، چراکه جانشین خدا بر روی زمین است و از چنان شرافت و احترامی برخوردار است که خدا او را لایق سجده نمودن فرشتگان قرار داده است.در زبان فارسی احترام به معنای حرمت گذاشتن، بزرگ داشتن، گرامی بودن، پاس، توقیر و ...تعریف شده است - دهخدا، - 1055 :1377 و در اصطلاح احترام احساسی مثبت از ارج نهادن و اعتنا به فرد یا شی ای است که فرد احترام گذارنده آن را سزاوار احترام می شمارد.

احترام در تمام فعالیت های روزانه انسان جلوه گر می شود و به این شکل از مهم ترین جنبه های شخصیت و تعیین کننده ی ویژگی های رفتاری و شکوفایی انسان است و بیشتر صاحب نظران آن را به عنوان عامل مهم و اساسی در سازگاری عاطفی واجتماعی می دانند.

همچنین شورای عالی آموزش و پرورش به عنوان متولی تدوین قوانین نظام آموزش و پرورش کشور، احترام را جزء اهداف اخلاقی دوره ی آموزش ابتدایی دانسته و این اهداف را به شرح زیر به تصویب رسانده است. دانش آموز دوره ی آموزش ابتدایی، پس از پایان دوره، باید دارای این خصوصیات باشد: راستگو و امین باشد، مودب و مهربان است، به عهد خود پایبند است، احترام به بزرگترها را وظیفه ی خود میداند، در ارتباط با دیگران از کلمات محبت آمیز و دوستانه استفاده می کند، در برابر رفتارهای ناپسند خود پوزش میخواهد و نظم و انضباط را در خانه و اجتماع رعایت میکند.

مطابق دیدگاه متخصصان تعلیم و تربیت، یادگیری مبتنی بر تعلیم است. - گانیه، - 284 : 1977 بدیهی است که پایه ترین ابزار تعلیم و تربیت و درس آموزی»متن درسی« است و تقریبا همه ی صاحب نظران براین موضوع توافق دارند که کتاب درسی بر ساختن هویت اجتماعی دانش آموزان تاثیر زیادی دارد. متن درسی یا در نگاه کلی تر »متن« بنابه نظر گروهی از زبان شناسان در اساس»یک واحد معنایی« است . هلیدی معتقد است: » متن واقعا از معنی پدید آمده است.

و برای آنکه معنی به خواننده القا شود، باید آن را در ساخت زبانی - جمله و واژه - بیان کرد. پس مطابق نظر هلیدی، زبان نه تنها واحد معنایی است بلکه در واقع نشانه ای از رفتار اجتماعی و فرهنگی است. براین اساس در این پژوهش، یکی از پایه ترین کتاب های درسی، یعنی فارسی - خوانداری - مورد بررسی قرار گرفته است. با عنایت به مطالب مطروحه ضرورت انجام چنین تحقیقی آن است که، به سیاست گذاران و تالیف کنندگان کتب درسی در جهت تحقق مولفه های احترام مددرسان باشد.

روش تحقیق

روش تحلیل محتوا، گردآوری - مروری - از نوع کیفی و کمی می باشد. جمع آوری داده ها ازمنابع کتابخانه ای و سایت های معتبری هم چون noormags و sid بوده است .پس از مطالعه ی منابع موجود و انجام فیش برداری، مقوله ها استخراج گردیده و در ادامه کد گذاری شدند. در تنظیم مقاله ی پیش رو کتاب فارسی - خوانداری - هر شش پایه مورد بررسی قرار گرفت بطوریکه از هر کتاب 10 درس به صورت تصادفی انتخاب شد و مقوله های مربوطه در این درس ها مورد مطالعه قرار گرفت. لازم به ذکر است که در این مقاله واحد ثبت درس می باشد و تنها به متون کتاب های فارسی خوانداری دوره ابتدایی پرداخته شده است.

یافته های پژوهش

»جدول شماره 1 فراوانی مقوله های احترام در کتاب بخوانیم پایه اول«

1:    به درشتی با دیگران سخن نگفتن

2:    لاف بلاغت نزدن

3:    با القاب مناسب مورد خطاب قرار دادن

4:    پرهیز از سخن بی ارزش

5:    پرحرفی نکردن

6:    سخن کسی را قطع ننمودن

7:    بی جا اعلام علم نکردن

8:    زیاد بلند یا اهسته حرف نزدن

9:    تکراری حرف نزدن

1:    راست گویی

:11 اداب سلام کردن

:12 احوال پرسی نمودن

:13 اداب دست دادن

:14 تشکر و سپاس گزاری

:15 پذیرش عذرخواهی دیگران

:16 اداب دعوت

:17 عدم خلف وعده

:18 اطاعت از بزرگتر

:19 احترم به بزرگتر

:20 گرامیداشت بزرگان و مشاهیر

:21 رفت و امد با خویشان

:22 اداب مهمانی رفتن و میزبانی نمودن

:23 اداب نشستن

:24 اداب غذا خوردن

:25 تقسیم وقت و نگاه بین افراد

:26 خیره نگاه نکردن

:27 اشاره نکردن با چشم و ابرو

 :28 پچ پچ نکردن در جمع

29 مسخره نکردن دیگران

:30 استراق سمع نکردن

:31 دخالت نکردن در کار دیگران

 :32 با صدای بلند نخندیدن و عدم سبکسری

 :33 عدم چاپلوسی

 :34 اسیب نرساندن به خود و دیگران

:35 امانت داری

:36 رعایت نوبت

:37 اداب اماکن عمومی 

:38 آداب اپارتمان نشینی

:39 حفاظت و عدم ازار حیوانات

:40 حفظ و نگه داری طبیعت

:41 دفاع از وطن و میهن پرستی 

 :42 محبت کردن

 :43 اسراف ننمودن

 :44 عیادت از بیمار

 :45 تبریک و تسلیت گویی

:46 بزرگداشت اعیاد و سنت ها

داده های جدول فوق نشان می دهد که در کتاب خوانداری پایه اول ابتدایی به مقوله هایی از جمله آداب سلام کردن، سپاس گزاری، عدم آزار حیوانات و همچنین محبت کردن بیشتر از بقیه توجه شده است.

درباب اهمیت سلام کردن می توان گفت که در قرآن کریم، کتاب آسمانی مسلمانان، کلمه سلام بیش از چهل بار به کار رفته است و گاهی خداوند خود بر بندگان برگزیده اش یعنی انبیا سلام می کند. - فرزین فر، - 32 :1390 همچنین پیامبر در این باره می فرماید: کسی که قبل از سلام کردن، سخنش را شروع کند، جوابش را مدهید.

در باب آداب معاشرت پیامبر نیز گفته شده که ایشان با هرکس رو به رو می شد از ثروتمند و فقیر و بزرگ و کوچک سلام می کرد.در رابطه با ضرورت سپاس گزاری از دیگران امام علی - ع - در خطبه 193 نهج البلاغه از نشانه های پرهیزگاران می فرماید که در سختی ها آرام و در ناگواری ها بردبار و در خوشی ها سپاس گزار است.

همچنین در مورد اهمیت احترام به حیوانات گفته شده که حیواناتی که انسان از آنها برای خوردن، سواری، بارکشی و نگهبانی استفاده می کند، محترمند و بر صاحب خود حقوقی دارند و برخی از حقوق مانند آب، علف دادن و آزار نرساندن به آن ها واجب و برخی نیز مستحب می باشد که در روایات به آنها اشاره شده است. - شفیعی، - 146 : 1382 در رابطه با محبت نیز امده است که بهترین مومنان کسی است که با مومنان انس بگیرد و کسی که انس نگیرد و انس نپذیرد خیری در او نیست. -

»جدول شماره 2 فراوانی مقوله های احترام در کتاب بخوانیم پایه دوم«