بخشی از مقاله
چکیده:
هدف از تحقیق حاضر، بررسی و تحلیل محتوای کتاب علوم سوم مقطع ابتدایی با تکنیک ویلیام رومی در سال تحصیلی1394-95 بوده است. بر اساس این تحلیل، ضریب درگیری دانشآموزان در سه مؤلفهی »متن«، »پرسش« ،» تصویر«های کتاب بر اساس چهار فرضیه مورد توجه قرار گرفته شده است. جامعه آماری تحقیق شامل تمام محتوای کتاب علوم تجربی پایه سوم ابتدایی که برابر با جامعه مورد مطالعه انتخاب گردیده است. روش تحقیق، از نوع تحلیلی بوده و برای بررسی دادهها و اطلاعات از ارزشهای مناسب آمار توصیفی مانند: فراوانی، درصد، رسم نمودار، محاسبه ضریب درگیری در هر فصل برای متن پرسشها و تصاویر، و نیز محاسبه ضریب نسبی در هر فصل برای اجزاء محتوا، و سپس محاسبه ضریب درگیری دانشآموزان با کل متن تصاویر و کل پرسشها استفاده شده است. که نتایج نشان داده: متنها و پرسشهای ارائه شده در کتاب بر خلاف تصاویر فعال است و محتوای کتاب علوم سوم ابتدایی ارزش پژوهشی و تفکر کمتری دارد و همچنین جملات لفظی آن از جملات درکی بیشتر است.
مقدمه
یکی از فاکتورهای اصلی آموزش مدرسهایی برنامههای درسی هستند که به انحای مختلف بر روند آموزش چه به صورت آشکار و چه به صورت پنهان تاثیر میگذارند - بریددرمن، . - 40 :2009 از برنامههای درسی در سطح ابتدایی، آموزش علوم است که به عنوان یکی از مهمترین برنامههای درسی که در کشورهای مختلف ارایه میشود مدنظر قرار میگیرد - داویس و همکارانش1 ،207 :2010؛ بادر و ویتچ2 ، - 6 :2008 در این برنامه درسی که با اسامی مختلفی مانند آموزش علوم تجربی، ارتباط با طبیعت، آموزش پایداری و محیط زیست، ارتباط با اجسام و امثال آن در نظر گرفته میشود تجربه مستقیم دانشآموز در ارتباط با این آموزش در اولویت اهداف ارایه این برنامهی درسی قرار دارد.
- بارمن 2007،60 :3؛ بالاجثی 2009، - 114 :4 که شامل مطالبی در ارتباط با دانش زمینشناسی، زیستشناسی، فیزیک، شیمی، و بهداشت است - قاسمی و همکاران،1387، - 40 که در چند دهه اخیر، هیچ یک از موضوعهای درسی در سطح جهانی، به اندازه دروس علوم تجربی دچار تغییر و تحول نشده است. گرچه محتوای درسی علوم تجربی به خودی خود به دلیل پیشرفت فزاینده علم و دانش بشری، روز به روز جدیدتر و حجیمتر میشوند. ویژگیهای عصر کنونی ایجاب میکند تا برنامههای آموزشی علوم تجربی به نحوی ساماندهی گردند تا با بهرهگیری از آنها، همه تواناییهای شناختی و شخصیتی دانشآموزان رشد کرده و فراگیران با برخورداری از مزایای علوم و فناوری، توانمندیهای لازم برای رویارویی با تحولات جدید را کسب نمایند،
و فعالیتهای دانشآموزان را متناسب با هدفهای درس در مسیر صحیح پیش ببرند - هارلن ، - 1999 و تلاش میشود تا زمینه هر چه بیشتری برای دانشآموزان فراهم گردد تا آنها تجربههای بلافصل خود را در ارتباط با محیط اطراف خود و اجسام فیزیکی به سطح عمل برسانند - اگن و مین 2010:147،5؛کروک 2011، - 9 -3: 6 و از اهداف مهم آن در سالهای اخیر پرورش یادگیرندگان فعال در کلاس درس است - طالبزادهنوبریان و همکاران، - 216 :1390 که در اجرای برنامه درسی باید مورد توجه قرارگیرد.
- رومنس و ویتال،. - 554- 545 :2011 از عواملی که در ایجاد کردن یک کلاس درس فعال و کارآمد مؤثر هستند مانند: تعداد دانشآموزان در هر کلاس، دانش تخصصی معلمین، تسلط معلمان بر روشهای تدریس فعال، و ارایه محتوا درسی به صورت فعال است - طالبزادهنوبریان و همکاران، . - 216 :1390 برای دستیابی به این امر مهم باید عوامل چند بعدی که بر دستیابی به این اهداف تاثیرگذار هستند بررسی گردد و اطمینان از این تناسب، نیاز به بررسی و تحلیل محتوا دارد گرچه در رابطه با کتابهای درسی تحلیلهای مختلفی را میتوان انجام داد - کال و همکارانش ، - 615 :1386 اما یکی از این تحلیلها که برای برنامهریزان درسی، مؤلفین و تصمیمگیرندگان برنامههای درسی بسیار مفید و ضروری است، همان تحلیل محتوایی است.
- یارمحمدیان، - 149 :1388 که از مباحث کاربردی است که پژوهشگران با استفاده از این روش، به وارسی دادههای خود میپردازند - رضوی، - 1389 و کمک میکند تا مفاهیم و اصول، نگرشها، باورها، و کلیه اجزای مطرح شده، در قالب دروس کتاب مورد بررسی علمی قرار گیرد و با اهداف برنامه درسی، مقایسه و ارزشیابی شوند - یارمحمدیان، . - 149 :1388 محتوای برنامهی درسی از یک طرف میتواند یادگیرنده را برایتفکّر و تعقل در مسائل آماده کند - روش اکتشافی وفعّال - 7 و از سویی او را به حفظ کردن مطالب و خمودگی فکری - روشغیرفعّال - بکشاند - موسیپور ،. - 1382:127 در حقیقت روش آموزش در دوره ابتدایی و برای کودکان این سنین کار کردن مستقیم دانشآموزان با امور و اشیا است یعنی استفاده از روشهای آموزش به صورت فعال می باشد.
- مارلین 2008،. - 495-484 :8 انتخاب محتوا، به این پرسش پاسخ میدهد که چه چیزی باید آموخته شود؟ از این رو نقش کتاب درسی و فراهمکردن امکانات و شرایط مناسب برای ایجاد تغییرات مطلوب در رفتار دانشآموزان از طریق فرآیند یاددهی - یادگیری است. از این نظر، محتوای برنامه درسی از نظر نقشی که در تحقق اهداف ایفا میکند، از اهمیت خاص برخوردار است. از آن جا که برنامهریزی، تدوین، تغییر و روزآمد کردن کتب درسی یکی از الزامات نظام آموزشی است، تحلیل و بررسی علمی آن اهمیت مضاعف دارد. - سالورخدادادی، پورشافعی و آیتی،:1388 . - 2 در این راستا یکی از فاکتورهایی که در طی دهه اخیر بسیار آبستن تغییرات زیادی بوده است.
کتابهای درسی میباشد که هم از لحاظ متون درسی و هم از جانب تصاویر استفاده شده در این کتابها تغییرات زیادی را به خود دیدهاند و باید اذعان نمود که همه این تغییرات با هدف هرچه فعال نمودن دانشآموزان در کلاس درس انجام شده است و حساسیت تحلیل محتوا زمانی بیشتر میشود که بدانیم در اکثر موارد کتاب درسی نه تنها به عنوان تنها رسانه آموزشی است که در فرآیند یاددهی و یادگیری در اختیار معلم قرار میگیرد بلکه مطالب نوشتاری تدوین شده برای کودکان اعم از ادبیات، کتابهای درسی، داستانی و تصویری مهمترین منبع تقویت انگیزه پیشرفت آنهاست - قضاوی و همکاران،. - 1389 تحلیل محتوای کتابهای درسی مورد توجه پژوهشگران بسیاری بوده است و با توجه به اینکه علوم تجربی یکی از دروس پایه در ابتدایی می باشد .
باتوجه به پیشرفتهای روز که همه روزه در مورد این درس انجام میگیرد، نیاز به تحول و تغییر در کتابها احساس میشود. با این همه بررسی نتایج آزمونهایی مانند تیمز نشان دهنده آن است که عملکرد دانشآموزان ایرانی در دروس علوم تجربی و ریاضی در دوره ابتدایی مناسب نبوده و بیشتر دانشآموزان توانایی پاسخ به سؤالات کاربردی، قضاوتی و ترکیبی را ندارند و در مهارتهایی هم چون ساختن فرضیه و حل مسأله در مرتبه پایینتری قرار دارند - مارتین ،. - 2008 بررسی روندهای آموزش علوم در کشورهای مختلف نشان میدهد که اغلب کشورها مانند امریکا و
