بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف تحلیل و بررسی محتوای کتاب مطالعات اجتماعی پایه ی سوم مقطع ابتدایی بر اساس فرمول ویلیام رومی انجام شده است. جامعه آماری در این تحقیق مفاهیم کتاب اجتماعی سوم ابتدایی می باشد، همچنین نمونه آماری منطبق بر جامعه آماری است . نوع تحقیق کاربردی است که با روش تحلیل محتوا انجام شده است .نتایج بدست آمده نشان می دهد که ضریب درگیری متن این کتاب - 0/5 - بیشتر از 0/4می باشد لذا متن کتاب مطالعات اجتماعی رویکرد فعال دارد با توجه به این که ضریب درگیری سوالات پایان متن - 5 - است و بیشتر از1/5می باشد نتیجه می گیریم که سوالات آخر متن کتاب مطالعات اجتماعی رویکردی غیرفعال دارد واز دانش آموز می خواهد تا با اطلاعات کم تجزیه وتحلیل کند. همچنین ضریب درگیری تصاویر این کتاب - 0/06 - می باشد که کمتر از 0/4است و بیانگر این است که تصاویر کتاب مطالعات اجتماعی رویکرد غیرفعال دارد و دانش آموزان را به فعالیت و پژوهش وادار نمی کند. لذا پیشنهاد می شود که بیشتر به مقوله های فعال محتوا - متن، سوالات و تصاویر - که دانش آموز محور است توجه شود ، برنامه ریزان درسی تلاش کنند تا محتوای غیر فعال این کتاب را به سمت مقوله های فعال هدایت کنندو یا محتوای فعال تولید کنند.
مقدمه
برنامه و محتوای کتاب درسی، یکی از عناصر مهم نظام آموزش و پرورش است و در تحقق اهداف آموزش وپرورش نقش اساسی دارد. از آنجا که نظام آموزش و پرورش ایران متمرکز و برنامه، کتاب و معلم، محور های اساسی آموزش و یادگیری اند و با توجه به آن که دربسیاری از موارد ،کتاب درسی تنها رسانه آموزشی است که در اختیار معلم قرار دارد وفرآیند تدریس و یادگیری تنها با اتکا به محتوای برنامه درسی، مفاهیم و ارزشهای مطرح شده در آن صورت می پذیرد و از سوی دیگر، انواع ارزشیابی های تحصیلی، امتحانات و گزینشهای متعدد برمبنای محتوای کتابهای درسی صورت می گیرد، نقش کتاب به منزله برنامه آموزش بسیار مهم تلقی شده، جای تعمق، بررسی و تتبع فراوان دارد. بازنگری، تجدید نظیر و اصلاح برنامه و محتوای کتاب های درسی،زمین رشد و پیشرفت تحصیلی را فراهم می آورد . تحلیل محتوا از تکنیک های مربوط به روش اسنادی در پژوهش علوم اجتماعی می باشد. چنانچه ازنام تحلیل محتوا پیداست، این تکنیک به تحلیل و آنالیز محتوا می پردازد و می کوشد با استفاده از تحلیل داده ها را از کتب استخراج کند..[3] تحلیل محتوا روشی برای جمع آوری اطلاعات و تحلیل آنها به شمار می رود. در تحلیل محتوا به جای مشاهده مستقیم رفتار با پرسش در مورد آن به ارتباطی که آنان پدید می آورند و پیام هایی که رد و بدل می کنند توجه می شوند و مورد تحلیل قرار می گیرند..[7] تحلیل محتوا به نظر برلسن یک روش پژوهشی برای توصیف عینی منظم و کمی محتوای ظاهری ارتباطات است. منظور از ارتباط استفاده از تمام عناصر ارتباطی خط، تصویر، نماد ها و نشانه ها و ... جهت تاثیر در اندیشه ها و عقاید دیگران است.[15]
از آنجا که آموزش دوره ابتدایی به عنوان مبنا و اصل همه ی آموزش ها مطرح می شود. و در واقع سنگ زیر بنای نظام آموزشی به شمار می آید ،محتوای کتاب های این دوره در ذهن دانش آموزان ، اولین نقش های هستند که بر لوحی صاف و سفید نقش می بندد و دانش آموزان با خواندن این کتاب ها می توانند اولین آگاهی ها را درباره ی آداب و رسوم ، قوانین و مقررات و مهارت های اجتماعی بدست آورند.[7] کتاب درسی یکی از مهمترین مراجع و منابع یادگیری دانش آموزان در هر نظام آموزشی است و در ایران نیز یکی از مهمترین نقش ها را در برنامه های درسی ایفا می کند.به عبارت دیگر در ایران بیشتر فعالیت های آموزشی در چارچوب کتاب درسی صورت می گیرد و بیشترین فعالیت ها و تجربه های آموزشی دانش آموز معلم حول محور آن سازماندهی می شود این واقعیت باعث شده که صاحب نظران و پژوهشگران ،بررسی محتوای آموزشی دوره های تحصیلی را با توجه به نیازهای فرا گیران مورد بررسی و تحلیل قرار دهند.[12] بنابراین برنامه درسی و محتوای آن بهترین ابزار برای تحقق یافتن تعهد اجتماعی دانش آموزان، ایجاد روحیه مدنی و جامعه پذیر ساختن آنهاست، در این میان درس های تعلیمات اجتماعی نقش موثر و مهمتری دارند.[7] اجتماعی کردن صحیح کودکان و آموزش مهارت های لازم به آنان، همواره یکی از اهداف عالی نظام تعلیم و تربیت به شمار می آید، زیرا رشد و اعتلای اجتماعی در سایه اجتماعی شدن به دست می آید و موجب سازگاری و ایجاد ارتباط سالم و صحیح کودکان و نوجوانان با اطرافیان می شود. واز این رهگذر آنان خواهند توانست توانایی های بالقوه ی خود را شکوفا کنند. بنابراین مطالعه دقیق ، برنامه ریزی اولیه ، هدف گذاری صحیح و تلاش مستمر برای آموزش و تقویت آن ضروری است.[7]
هدف اصلی آموزش تعلیمات اجتماعی در دوره ابتدایی این است که دانش آموزان توانایی های لازم را برای انجام دادن وظایف در مقابل خانواده، دوستان و همسایگان را به دست آورند، به آموزگاران و اولیای مدرسه احترام بگذارند، بتوانند به مقررات مدرسه پایبند باشند، با رعایت قوانین و مقررات به نیاز های روز مره پاسخ دهند ، به پرورش مهارت های اجتماعی توجه بیشتری داشته باشند و علاقه به سرزمین و محیط زندگی در آنها افزایش یابد.[7] محتوای مطلوب کتاب های درسی می تواند دانش آموزان را به چالش فکری وا دارد و از جمود فکری و ذهنی رها سازد و پاسخگوی نیازمندی های عصر جدید انسانها باشد. برخی از دروس برای دانش آموزان جالب و دوست داشتنی است و این علاقه به دروس خاص ممکن است، مسیر تحصیل و شغلی افراد را تغییر دهد. آنچه که علاقه مندی دانش آموزان را به برخی کتابهای درسی بر می انگیزد، به عوامل مختلفی، از جمله معلم ، روش تدریس و کتاب درسی بستگی دارد. کتاب درسی از اجزای مختلفی تشکیل شده است: جلد، متن، تصویر، پرسش ها، رنگ و فونت حروف . هرچه این اجزا، بویژه متن، پرسشها و تصاویر فعال تر باشد، میزان انگیزه و علاقه به درس نیزافزایش می یابد و آن درس می تواند در زندگی دانش آموز مؤثرتر باشد.
اهمیت وضرورت
بررسی ارتباط کتاب مطالعات اجتماعی پایه سوم ابتدایی براساس فرمول ویلیام رومی نوع محتوا - متن، سوالات پایان متن و تصاویر - را از لحاظ نقش دانش آموز در فرایند یادگیری را بررسی می کندکه نتایج حاصل از آن به برنامه ریزان و مولفان کتاب های درسی کمک می کند تا در هنگام تهیه ، تدوین و یا انتخاب کتاب درسی برای دوره های تحصیل و پایه های مختلف از جمله دوره ابتدایی و پایه سوم ودرس مطالعات اجتماعی که موضوع این تحقیق است، تصمیمات صحیحی اتخاذ نمایند و به نقش فعال دانش اموزان در کلاس درس توجه بیشتری داشته باشند که این مستلزم آگاهی از علاقمندی های دانش آموزان و طراحی فعالیت ها ی موثر و مفید در قالب محتوای کارآمد خواهد بود همچنین معلمین هنگام تدریس بهتر می توانند دانش آموزان را به فعالیت وادار کنند و مشارکت دانش آموزان را در فرایند یادگیری افزایش دهد و متناسب با علاقه دانش آموزان محتوا را ارائه دهند تا فرایند آموزش را جذاب تر و یادگیری دانش آموزان را پایدار تر کنند.در این بین دانش آموزان نیز از چنین محتوایی لذت خواهند برد و یادگیری برایشان لذت بخش تر و آسان تر می شود.
بیان مسئله
در دهه های اخیر تغییراتی مهم در برنامه ها، نظام اموزشی و به تبع آن در تهیه وتنظیم کتاب ها ومواد اموزشی صورت گرفته است که این تغییرات برای شرکت دادن دانش اموزان در فعالیت های اموزشی بوده است. چرا که تصور می شود دانش اموزان مصرف کنندگان بی چون وچرای اصلاحات اموزشی به حساب می ایند و قطعا انجام تغییرات در کتاب های درسی و انجام اصلاحات در ابعاد گوناگون اموزشی تاثیرگذاراست.
