بخشی از مقاله
چکیده
امیر علیشیر نوایی در زمرة شاعران و نویسندگان اخلاقی مکتب هرات محسوب میشود که همه سجایاي پسندیده اخلاقی در زندگی او به چشم میخورد. نظام فکري او مبتنی بر نظام اخلاقی - فلسفی است که آبشخور این ایده به افلاطون در یونان میرسد. افلاطون، فضیلت را سلامت و اعتدال نفس و فضایل اخلاقی انسان را بهسلامت سه قوه عقل، احساس و اراده مربوط میدانست. »اخلاق« یکی از محوريترین بنمایهها در زندگی عملی نوایی است، که در سه حوزة فردي، اجتماعی و سیاسی قابل بررسی است.
او خواستار دوستی و همدلی میان انسانها بود و خصومت با همنوع را مذمت میکرد. و مدافع سرسخت حق و عدالت بود و رفاه و آرامش را نه تنها براي خود بلکه براي بشریت خواستار بود؛ علاوه بر موارد مذکور او از صفات رذیله مانند آز، حرص، طمع، جهل، خیانت و... احتراز میکرد. در این پژوهش، به شیوه توصیفی- تحلیلی و استوار بر چارچوب نظري »نظام اخلاقی«، با ردگیري حیات امیر علیشیر نوایی به این پرسش بنیادین پاسخ دادهایم که نظام فکري مبتنی بر اخلاق او چیست. نگرش اخلاقی در تحلیل حیات وي نشانگر این است که او منطبق بر نظام فکري و فلسفی عصر خویش شخصیتی اخلاقگراست.
1. مقدمه
همه تذکره نویسان، متفق القول، اخلاقِ نیکوي امیر علیشیر را ستودهاند. صیت فضایل، کمالات، محسنات اخلاقی و معنوي امیر علیشیر چه در زمان حیات و چه پس از درگذشت او ازحدودِ خراسان به ترکستان، آذربایجان، عراق و هندوستان کشیده شده بود. گویی او همه عمر »به تکمیل قواعد فضایل اشتغال - «سام میرزا صفوي، - 378 :1388 داشت. علیشیر مردي نیکوصفت، متواضع، با ادب و نیکو رفتار بود. با خلایق به مهربانی رفتار میکرد و مخصوصاً با شاعران، اهل ادب و هنر معاشرت دائم داشت و در تربیت و تشویق آنان مبالغه میکرد و محضرش محل اجتماع آنان بود.
- صفا، :1366 ج - 384 /4 درتذکره الشعراء آمده است: او »به مکارم اخلاق ازراقران و اکفاء ممتاز شد. - «دولتشاه سمرقندي، - 378 :1382 در علمِاخلاق نقطه مقابلِ فضایل، رذایل است. »گویا سابقه این طبقه بندي به یونان باستان برمی گردد.« - غلامحسین زاده، قاسم زاده، - 159 :1389 افلاطون، فضیلت را سلامت و اعتدال نفس وفضایل اخلاقی انسان را به سلامت سه قوه عقل، احساس و اراده مربوط میدانست.
