بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش به منظور تحلیل محتوای کتاب فارسی سوّم دبستان از نظر خودآگاهی و عشق و علاقه انجام گرفت. روش این تحقیق، با در نظر گرفتن اهداف پژوهشی از نوع تحقیقات توسعهای است و از نظر روششناسی روش مورد استفاده در این تحقیق، تحلیل محتواست. جامعهی آماری این پژوهش شامل متن دروس، توضیحات، و پرسشهای آخر هر درس کتاب فارسی سوّم دبستان است. در این تحقیق کلّ جامعه به عنوان نمونه در نظر گرفته شده است؛ به بیان دیگر از کلشماری استفاده شد.و از گویههای خودآگاهی و عشق و علاقه پرسشنامهی هوش معنوی به عنوان چکلیست استفاده شده است.
ضرایب پایایی مقیاس با روش آلفای کرونباخ و اجرای موازی به ترتیب برابر با 0/72 تا 0/69 بدست آمد. جهت محاسبهی پایایی دادههای جمعآوری شده براساس گویهها دو نفر اقدام به جمعآوری دادهها از کتاب نمودند. سپس میزان موافقت بین دو نفر در کدهای ثبت شده براساس فرمول اسکات برابر 0/83 محاسبه شد. یافته ها نشان داد که درمتن درسهای کتاب فارسی سوّم دبستان 75 بار معادل 12/69درصد، در فعالیّتهای کتاب 11بار معادل 5/36 درصد و در ضمیمهها 29 بار معادل 5/78 درصد اشاره شده است.
مقدمه
آموزش و پرورش رسمی یکی از مهمترین وظایف حکومتملّی در سطح جهانی است. دولتها از آموزش و پرورش در درجه-یاوّل به منظور تحکیم و تقویت وحدتملّی و قومی و حفظ استقلال سیاسی استفاده میکنند. در ایران بعد ازمشروطیّت،به دلیل اهمّیّت وحساسیّت امر، وظایف آموزش و پرورش به حکومت مرکزی واگذار شد و دولت تمام امور مسئوولّیتهای آن را از لحاظ کنترل، اداره،امور مالی، تعیین اهداف و خط مشیها،تهیّه و تدوین برنامههای آموزشی را برعهده گرفت در نظامهای آموزشی متمرکز بخش قابلتوجّهی ازفعالیّتهای دانشآموزان در مدرسه حول محور کتابها و متون درسی است. به طوری که برآورد میشود 75 درصد از کار کلاسی در مدرسه و 90 درصد از تکالیف در خانه، حول محور کتابهای درسی است - کمیسیون حقوق بشر ایالات متحده،. - 1980 کتابها و مطالب درسی، به مراتب نقشی بیش از انتقال صرف اطلاعات به کودکان را برعهده دارند.
به صورتی ظریف،آهنگ، محتوا و مضامین مطالب درسی در لایههای آشکار و پنهان خود می تواند الگوهای قابل-قبول و استاندارد رفتار را از طریقمقرّرات و متون درسی به کودکان آموزش دهد و در ذهن آنها، ارزشها و نگرشهای مثبت یا منفی ایجاد کند - گین،. - 1973 اهمّیّت این موضوع زمانی بیشتر میشود که بدانیم در اکثر موارد، کتاب درسی به عنوان تنها رسانه آموزشی است که به قول زمانی - - 1382 در فرایند یاددهی-یادگیری در اختیارمعلّم قرار میگیرد. و اغلب ویژگیهای مورد انتظار نظام آموزشی، از طریق کتب درسی قابل انتقال است. به طوری که عریضی و عابدی - 1382 - نیز با تأکید برادبیّات، مواد و محتوای درسی و داستانی از آن به عنوان مهمترین منبع تقویت انگیزه پیشرفت هر جامعه یاد میکنند.
بنابراین همانگونه که مطرح شد در ایران نظام آموزشی به صورت متمرکز اداره و بیشتر فعالیّتهای آموزشی، در چارچوب کتاب درسی انجام می شود، از این رو انتخاب محتوا و ارئهی آن در قالب کتابهای درسیاهمّیّت ویژهای دارد. برای رسیدن به هدفهای واقعی آموزش و پرورش، برنامهریزیهای گوناگونی نیاز است که یکی از مهم-ترین آنهاتهیّه و تدوین کتابهای درسی مطلوب، بر اساس اصول علمی است - ملکی، . - 1386 تا بتواند غایتها و اهداف نظام آموزشی را به یادگیرندگان منتقل نماید.
در سند تحوّل بنیادین آموزش و پرورش هم، در بندفصل8 اوّل تحت عنوان بیانیّهی ارزشها؛ بصیرت، تعالی در زمینههای گوناگون عبادی- اخلاقی، اعتقادی، سیاسی، اجتماعی از گزارههای ارزشی نظام تعلیم و تربیت بوده در بند 1فصل چهارم تربیّت انسانی موحّد، مؤمن، معتقد، ...، عدالتخواه و صلحجو، مهرورز و جمعگرا و ... از هدفهای کلان محسوب میشود. عشق و علاقه و نوعدوستی یکی از ویژگیهای اصلی فرد معنوی است. افرادی که به دیگران علاقه، مهربانی و محبت، خوشرویی و جوانمردی نشان می دهند. افرادی نوع دوست اند، فراتر از نوع دوستی، افراد معنوی به کل هستی از جمله حیوانات و گیاهان و طبیعت علاقه و عشق نشان میدهند. این علاقه هم در هدف و هم در روش برخورد افراد معنوی با مردم، خود را به خوبی نشان میدهد - غباری، . - 1385
روش شناسی
این تحقیق، با در نظر گرفتن اهداف پژوهشی از نوع تحقیقات توسعهای است. زیرا بر اساس نتایج آن میتوان در تدوین و تألیف کتب درسی بازنگری نمود. از نظر روششناسی روش مورد استفاده در این تحقیق تحلیل محتواست و روش تحلیل محتوا از زیرشاخههای روش تحقیق توصیفی است.
جامعه ی آماری
جامعه ی آماری این پژوهش شامل متن دروس، توضیحات، و پرسشهای آخر هر درس کتابفارسی سوّم دبستان است.
نمونه گیری
از آنجایی که محتوای کتاب فارسی سوّم دبستان محدود میباشد، دراین تحقیق کلّ جامعه به عنوان نمونه در نظر گرفته شده است؛ به بیان دیگر از کلشماری استفاده شد.
ابزار
در این پژوهش از گویههای بعد خودآگاهی و عشق و علاقه پرسشنامهی هوش معنوی به عنوان چکلیست استفاده شده است. بدیع، سواری، باقری و لطیفیزادگان - 1389 - هوش معنوی در فرهنگ ایرانی را مورد هنجاریابی قرار داده اند. برای تعیین پایایی از دو روش آلفای کرونباخ و اجرای استفاده کردهاند. ضرایب پایایی مقیاس به ترتیب برابر با 0/72 تا 0/69 بدست آمد. جهت محاسبهی پایایی دادههای جمعآوری شده براساس گویهها به شیوهی زیر عمل شد که دو نفر اقدام به جمعآوری دادهها از کتاب نمودند. سپس میزان موافقت بین دو نفر در کدهای ثبت شده براساس فرمول اسکات و نیز براساس مقایسهی کدهای ثبت شده به صورت مؤلّفه به مؤلّفه محاسبه گردید. در فرمول اسکات π 100 که در آن Pi - Pe ∑ 1 2 برابر سهم کدهای هر گروه، Po میزان - نسبت - موافقت، k تعداد گروهها، Pe نسبت یا سهم موافقت مورد انتظار - شانس - و π مقداری است که میزان موافقت مشاهدهگران را نشان میدهد - . مقدار ضریب اسکات برابر 0/83 محاسبه گردید.
روش جمع آوری دادهها
دراین پژوهش هر درس به تفکیک متن، فعالیّتها، ضمیمهها و تصاویر کتاب در قالب مؤلّفههای هوش معنوی که هر کدام شامل مجموعهای از گویهها بودند، مورد بررسی قرار گرفتهاند. بدین ترتیب که هر جمله، فعالیّت و ضمیمه از نظر تمام مؤلّفهها و گویه-های مربوطه مورد توجّه قرار گرفتهاند و در صورت تطابق داشتن با گویهها، علامتی در مقابل جملات مورد نظر ثبت شده است. در پایان، تعداد علامتها شمارش شده و در جدولی که بدین منظور طرّاحی شده بود، ثبت شدبا. توجّه به این که کلشماری شده است، نیازی به استفاده از آمار استنباطی نیست.
