بخشی از مقاله
چکیده :
از آنجا که سیستم آموزش و پرورش کشور متمرکز می باشد. اهمیت کتاب درسی از مناظر مختلفی مورد بررسی و توجه قرار گرفته است. در چنین سیستمی که کتاب درسی جایگاه و کارکرد بسیار مهمی دارد، بررسی محتوای آن در جنبه های مختلف می تواند در پیشبرد اهداف آموزش یبسیار موثر و مفید باشد. در این تحقیق سعی شده است تا به نحو احسن کتاب درسی مطالعات اجتماعی پایه سوم ابتدایی از نظر فرآیند پرورش تفکر واگرا مورد بررسی قرار گیرد. همانطور که می دانید تفکر واگرا در روند آموزش برای تربیت شهروند مطلوب که یکی از اساسی ترین اهداف درسی مطالعات اجتماعی است بسیار حیاتی و مهم برشمرده می شود.
به نوعی می توان این گونه عرضه داشت که تفکر واگرا در مسیر آموزش هم راه رسیده به هدف و هم خود هدف مد نظر می باشد.در تحلیل محتوای این کتاب به نتایجی دست پیدا کردیم از جمله ی این نتایج می توان به تناسب منطقی و رابطه مطلوب بین محتوا - متن، تصویر، میزان متن، فعالیت ها و کاربرگه ها - و اهداف در نظر گرقته شده این واحد درسی، کاربردی بودن مفاهیم و مطالب ارائه شده برای کودکان این سن و توالی منطقی بین مفاهیم و موضوعات درسی کل کتاب اشاره کرد.
همچنین در این تحقیق یافته های ارزشمندی از قسمت های مختلف کتاب درسی از جمله تصاویر - روی جلد، ابتدای فصل و درون فصل - ، متن از جنبه های کمیتی و کیفیتی به دست آمده است که سعی کردیم پیشنهادات و راهکارهای در خور کمبودها ارائه دهیم تا بتوانیم هر چه بیشتر به کارایی و اثر بخشی این کتاب درسی در رسیدن به هدف مدنظر بیفزاییم.
مقدمه
یکی از رکن های اساسی آموزش و پرورش در کشور ایران که سیستم آموزشی متمرکز دارد، کتاب است. همانطور که می دانید تمام اهداف آموزش در سطوح مختلف کوتاه مدت - میان مدت و دراز مدت در این نوع سیستم به صورت یکپارچه تبیین و اجرا می گرددیکی از تونل های نیل به این اهداف کتاب درسی است از طرف دیگر کتب درسی تعیین کننده مسیر آموزشی است. یعنی به نوعی به تمام بخش های آموزش جهت می دهد. از جمله این بخش ها می توان به:کارایی معلم- یادگیری بهتر دانش آموز- توجه به مسائل عاطفی دانش آموز مثل رغبت و علاقه به درس و یادگیری - رساندن روند آموزش به مقصد تعیین شده - نوع ارتباط معلم، دانش آموز و در نهایت نیل به اهداف آموزشی تعیین شده در سطح کلان و بسیاری از موارد دیگر اشاره کرد.
یکی از مهمترین اهداف آموزش و پرورش در دوره ی ابتدایی پرورش مهارت های زندگی در کودکان است تا در دوره های بعدی زندگی حضوری موثر و کارآمد در عرصه های مختلف جامعه داشته باشند. می توان این گونه بیان کرد که آموزش و پرورش به دنبال تربیت شهروند مطلوب است. شهروندی که با داشتن شایستگی های پایه و اساسی بتواند در حل مسائل خود در جامعه درست عمل کند. بخشی از این وظیفه خطیر در عرصه آموزش، به کتاب درسی و محتوای مطالبی که در قالب کتاب درسی ارائه داده می شود، بر می گردد.
بیان مساله
بیشک یکی از زیباترین ویژگیهای انسان، قدرت آفرینندگی و یا خلاقیت اوست. به کمک همین ویژگی است که انسان میتواند اهداف آرمان-گرایانهی خود را پدید آورد و توانایی خود را شکوفا سازد، خلاقیت توانایی فرد برای تولید ایدهها، نظریهها، بینش یا اشیاء جدید و بدیع و بازسازی مجدد در علوم و سایر زمینهها است که توسط متخصصان، اصیل باشد و ازنظر علمی، زیباشناسی، تکنولوژی، اجتماعی باارزش تلقی گردد
تفکر واگرا به یک گروه اجازه می دهد که در یک زمان اندک حداکثر ایده های تازه و جدید را تولید نماید. در طی این فرایند تمامی قضاوت ها معلق می شود و گروه تشویق می شود تا هر چه بیشتر ایده تولید کند. در این روش تفکر کیفیت ایده ها مهم نیست تفکر واگرا به دنبال آن است که مرزهای تصور را بشکند. همچنین از ایده های نامتعارف عجیب و متهورانه استقبال می کند. شعار تفکر واگرا این است - هر چیزی ممکن است. -
با تمام این توضیحات به این نکته باید توجه کنیم که با داشتن این نوع تفکر و پرورش آن می توان قدرت تفکر دانش آموزان را افزایش داد. به تفکرئ ذهن آنها شاخ و برگ داد تا برد بیشتری پیدا کنند. در واقع اگر به تفکر واگرا آنچنان که باید پرداخته شود موجب می شود تا مهارت های تفکر در دانش آموزان افزایش یابد و در پی آن، با عناصر مهارت ها یتفکر مثل استدلال - تفکر نقادانه و یا قدرت تصمیم گیری و خود تفکر واگرا می توانند به قدرت حل مساله مطلوب برسند و از آنجایی که دانش آموزان در برهه های مختلف زندگی با مسائل مختلف رو برو می شوند، اگر بتوانند درست و کامل به مسائل رسیدگی کنند، یک شهروند مطلوب می شوند که یکی از اهداف در سند تحول بنیادین است.
تجزیه و تحلیل اطلاعات
کودکان در این سن هنوز به اندازه کافی توانایی استفاده از قوه تفکر خود در جنبه واگرا را ندارندو در این زمینه هنوز مهارت کافی را به دست نیاورده اند. اینجاست که مطالب کتاب به تنهایی خوراک خوبی برای ذهن دانش آموزان نمی باشد تا آنان را به پرورش مهازت های تفکر برساند.برای رسیدن به این هدف باید در کتاب از تصاویر مرتبط با متن و بجا - کمیت و کیفیت - استفاده کنیم.در این قسمت تعداد کل تصاویر در هر فصل آورده شده است.
جدول -1 کمیت تصاویر - واقعی و غیر واقعی - درون هر فصل کتاب مطالعات اجتماعی سوم ابتدائی
در بررسی تصاویر کتاب درسی باید به دو معیار کمیت و کیفیت تصاویر توجه نمود.کمیت تصاویر همان گونه که گفتیم کمک شایانی به متن در جا انداختن مفاهیم و نیل به هدف که همان رشد تفکر واگرا می باشد می کند.در این بررسی که فصل به فصل انجام گرفته به این نتیجه پی می بریم : در فصل سوم علاوه بر این که عنوان فصل و مفاهیم قابل آموزش از اهمیت خاصی برخوردار است
