بخشی از مقاله
چکیده
مطالعه حاضر که بر کتب درسی علوم اجتماعی دوره متوسطه و مفاهیم مربوط به حقوق فرهنگی متمرکز بود، نشان داد که مفاهیم و مولفه های مربوط به حقوق فرهنگی شهروندان، حداقل در قالب 6 مفهوم در دوره راهنمایی قابل تعقیب و آموزش هستند ؟نتایج پژوهش نشان می دهد که سیر توالی و نحوه عرضه مفاهیم مرتبط با حقوق فرهنگی در کتب علوم اجتماعی از نظم ویژه ای پیروی نمیکند
به نحوی که نه تنها مفاهیم مرتبط با حقوق فرهنگی همگام با افزایش پایه های تحصیلی از عمق و توسعه ویژه برخوردار نمی شوند، حتی توالی روانشناختی محتوا نیز در این کتابها رعایت نمی شود؟ همچنین بر اساس مطالعات انجام شده و تحلیلهای صورت گرفته از کتب درسی تعلیمات اجتماعی دوره متوسطه، می توان به نتایج کلی زیر اشاره نمود
در کتابهای علوم اجتماعی دوره متوسطه درمجموع 84مرتبه مفاهیم مرتبط با حقوق فرهنگی در قالب های مختلف مورد توجه قرار گرفته اند. به شکلی که 27 واحد در کتاب اول متوسطه، 30 واحد در سال دوم و 27 واحد مربوط به کتاب وم می باشد همچنین توزیع فراوانی مفاهیم و تصاویر حقوق فرهنگی در کتابهای علوم اجتماعی یکنواخت نمی باشد به گونه ای که به برخی مفاهیم زیاد و برخی مفاهیم خیلی کم مورد توجه قرار گرفته اند ؟ همچنین برخی دیگر نیز در این کتب مورد غفلت قرار گرفته اند؟ توالی و نحوه عرضه این مفاهیم در کتب علوم اجتماعی نیز از نظم ویژه ای پیروی نمیکن
.1مقدمه
حقوقی که به همه آحاد جامعه، زن یا مرد، دختر یا پسر، کوچک یا بزرگ تعلق دارد، حقوق بشر تلقی می شود[ 1] حقوق بشر در عصر جدید، تجسم معیارهای بنیادینی است که بدون آن حقوق، مردم نمی توانند شأن انسانی خود را محقق سازند .همچنین با در نظرگرفتن اسناد بین المللی حقوق بشری و متون معتبر حقوق بشری، می توان این حقوق را بدین صورت تعریف کردْ حقوق بشر مجموعه ای از قواعد و مقررات بین المللی است که در همه زمانها و مکانها از مقام، منزلت و کرامت انسانی تمام افراد و یا گروههاصرفاً به دلیل اینکه انسانند، در مقابل همه دولتها حمایت می کند
بدون شک یکی از مهمترین چالش های مطرح در جوامع بشری، مساله عدم آشنایی افراد با مفاهیم حقوق بشر و در نتیجه نقض آن در بسیاری از موارد می باشد و تا زمانی که حقوق بشر در جامعه نهادینه نشده و فرهنگ آن در همه جوامع ایجاد نشود، ما همچنان شاهد نقض حقوق بشر در سطحی گسترده خواهیم بود. برای حل چنین معضلی مهمترین راه حل ایجاد آگاهی در ذهن نوجوانان می باشد ؟[ 3]می توان گفت که اجرای واقعی و موثر حقوق بشر بیش از هر چیز مستلزم آن است که یکایک افراد به حقوق خود و دیگران آگاهی یابند و به این ترتیب بتوانند حفظ رعایت آن را خواستار شوند
نقش محوری نظام آموزشی در اشاعه فرهنگ حقوق بشر برای هیچ کس پوشیده نیست؛ زیرا کودکان و نوجوانان امروزه رهبران و تصمیم گیرندگان آینده اند و هر گونه تلاش برای ایجاد باور عمیق در آنان نسبت به مفاهیم حقوق بشر می تواند در خلق و حفظ دنیای مسالمت آمیز موثر باشد.آموزش حقوق بشر مهمترین عامل در جامعه پذیری افراد نسبت به ارزش ها و هنجار های حقوق بشری و نهادینه شدن آن و در نتیجه پیشگیری از نقض آن بوده و کلید برپا ساختن و تقویت حکومت مبتنی بر دموکراسی است ؟تحقق اینگونه آموزش مستلزم ملاحظاتی از جمله بهبود کیفیت برنامههای درسی از طریق توجه به ارزشهای انسانی برای احترام به کرامت و مقام انسانی و تحقق انسجام اجتماعی است
.2آموزش حقوق بشر
آموزش حقوق بشر را می توان به عنوان برنامهای برای فراهم کردن دانش و درک مورد نیاز برای حقوق بشر و تلاشی برای معرفی ارزشهای حقوق بشری در برنامه ها و آموزشهای رسمی و غیررسمی تعریف کرد
همچنین آموزش حقوق بشر شامل تلاشهای آگاهانه چه از طریق موضوعات خاص و چه از طریق متد و ابزارهای خاص برای رشد و توسعه آگاهی در افراد که اولا نسبت به حقوق و آزادیهای خود آشنا شوند دوماَ نسبت به حقوق و آزادیهای دیگران حساس شوند و ثالثا به تحقق آزادیهای خود و دیگران اقدام عملی کنند می باشد
در واقع آموزش حقوق بشر به منظور کمک به مردم برای رشد و تعالی و رسیدن به نقطه ای است که حقوق بشر را درک نموده و احساس کنند که این حقوق مهم بوده و باید به آنها احترام گذاشت و از آنها دفاع کرد و این امر بهترین پیش نیاز در جریان پیشرفت به سوی یک دنیای مسالمت آمیز و امن می باشد ؟آموزش حقوق بشر باید در یک رویکرد کل نگر معرفی شود زیرا آموزش حقوق بشر به دانش آموزان یک فرآیند کلی است که نمی توان آن را به گنجاندن مباحث حقوق بشر در برنامه های درسی محدود ساخت، بلکه برای رسیدن به هدف تروبج ایده های حقوق بشر از مجرای نظام آموزشی بایستی تمام برنامه های درسی نظام آموزشی و نیز روشهای آموزشی را از حقوق بشر متاثر ساخت
بنابراین آموزش حقوق بشر باید محدوده وسیعی از فرایندهای یادگیری و فعالیتهایی را شامل شود که کودکان و بزرگسالان را قادر می سازد که به صورت انفرادی و یا جمعی شخصیت خود را در اجتماع پرورش دهند ؟به این معنا که حقوق بشر در تمام سطوح نظام آموزشی اجرا شود و از طریق انتقال محتوا و نیز تجربه کردن آموزش داده شود ؟به طور مثال آموزش حقوق بشر برای جوانان فرصتهایی را فراهم میآورد تا مهارتهای احترام به حقوق بشر و شهروندی را از طریق زندگی در مدرسه تمرین کنند و پرورش دهند .این رویکرد شامل محتوای برنامه درسی و همچنین فرآیندهای آموزشی و محیط آموزشی است
در آموزش حقوق بشر تنها دانستنیها و مهارتها مهم نیست بلکه پرورش نگرشها و رفتارهایی که برای هر فرد امکان مشارکت سازنده همراه با احترام در جامعه را فراهم می سارد نیز اهمیت دارد. تدریس حقوق بشر سواد مربوط به امر مهمی را ترویج می دهد و صلاحیت برای قضاوتهای مشروع و حیاتی برای بقاء را آموزش می دهد که یک تجربه در مدرسه می تواند این صلاحیت را ارتقاء بخشد
اصول اساسی فرهنگ حقوق بشر زمانی باقی خواهد ماند که افراد به دنبال دیدن نقطه ای باشند که این اصول را پیاده کنند؛ بنابراین باید دائما از آن حمایت کرد
این امر کشف شده که دانش آموزان مقطع ابتدایی و متوسطه برخی اوقات از فقدان اعتماد رنج می برند و برای اجتماعی شدن با دیگران دچار مشکل می شوند تدریس حقوق بشر می تواند مستلزم برگشت به شروع باشد و ابتدا تدریس اطمینان و بردباری باشد
تمرین اعتماد می تواند با هر گروهی مورد استفاده قرار گیرد و به تحقق یک جو خوب کلاس درس کمک کند ؟آنها می توانند به طور مکرر دانش آموزان را در فعالیتهایی که مستلزم مشارکت گروهی است مستقر کنند و ظرفیت انسانی را برای همدردی پرورش دهند
در آموزش حقوق بشر یک نیاز به رویکردهای ابتکاری وجود دارد تا به گروههای متنوع در جامعه بپردازد؛ رویکردهایی شامل ْروش های مشارکتی، مطالعات موردی، بررسی میدانی، تهیه و تدارک مواد دیداری - شنیداری، تئاتر، موسیقی و غیره ؟آموزش حقوق بشر مسئله مهمی را مطرح می کند که عبارت است از پیوند میان شناخت و عمل، یعنی از شناخت به عمل رسیدن.
از آنجایی که کتابهای درسی نماد برنامه درسی رسمی بوده و مستقیم ترین و مؤثرترین راه برای آموزش مفاهیم علمی، فرهنگی و اجتماعی هر جامعه به شمار می رود و با توجه به اینکه نظام آموزشی ما کتاب محور بوده و فعالیتهای معلم متمرکز بر کتاب است و دانش آموزان نیز ملزم به خواندن و فهمیدن آن هستند و ارزشیابی هم براساس کتاب انجام می شود پس باید در نحوه تألیف کتابهای درسی نهایت دقت صورت گیرد و بررسی و پی بردن به نقاط ضعف و قدرت کتابهای درسی مورد توجه قرار گیرد
با توجه به اینکه در نظام آموزشی ما در برنامه درسی دوره متوسطه کتابهای درسی معینی تحت عنوان حقوق بشر وجود ندارد بدین منظور کتابهای درسی علوم اجتماعی دوره متوسطه مورد تحلیل قرار می گیرند؛ زیرا این درس پایه شناخت دانش آموزان را از مفاهیم حقوق بشری مانند آزادی، عدالت، برابری و را افزایش می دهد و فرد را به امور سیاسی و اجتماعی علاقه مند می کند و آگاهی او را از حقوق و تکالیف خود و دیگران افزایش می دهد. فان لین پژوهشی تحت عنوان »حقوق دانشجویان و آموزش حقوق بشر در کشور تایوان« انجام داد.
محقق در این پژوهش استدلال می کند که آموزش حقوق بشر از لحاظ فهم حقوق دانشجویان یک روش خوب، مخصوصا برای کشورهایی همچون تایوان که از اجرای آموزش حقوق بشر در دانشگاه ممانعت میکنند، میباشد. وی به این نتیجه می رسد که اساتیدمی توانند اقدامات فوری و مستقیم برای حمایت از حقوق دانشجویان در محیط دانشگاه پیشنهاد کنند که در این زمینه شناسایی حقوق دانشجویان خود سرآغاز و اولین مرحله برای تدریس و آموزش حقوق بشر می باشد. پژوهش های انجام شده به زبان فارسی در زمینه حقوق بشر از پیشینه طولانی برخوردار نیست، به عبارت دیگر عمده مطالعات و کتب منتشره در این زمینه پس از انقلاب اسلامی و به طور خاص پس از جنگ تحمیلی طی دو دهه اخیر انجام پذیرفته است
قاسمی - - 1388 در پژوهش خود تحت عنوان »آموزش حقوق بشر و تاثیر آن بر مولفه های توسعه سیاسی«به این نتیجه میرسد که آموزش حقوق بشر از طریق آماده نمودن افکار شهروندان در زمینه اصول اولیه برابری و نیز گسترش تفکر حقوق بشری، روحیه برابری را در فرهنگ سیاسی جامعه درون یک رده و به افراد می آموزد که اعمال آنها تنها در محدوده قانون ،قابل پذیرش بوده و در هر مقام و منزلتی که باشند باید به حقوق دیگران احترام بگذارند. همچنین آموزش حقوق بشر با آگاهی دادن به افراد در زمینه حقوق و وظایفشان به آنها می آموزد که برای داشتن جامعه ای دموکراتیک باید از حقوق خود دفاع نموده و برای دستیابی به آزادی های اساسی خود بجنگند.
لورائی - 1390 - پژوهشی تحت عنوان »بررسی جایگاه مؤلفه های حقوق بشر در مراحل طراحی و اجرای برنامه درسی دوره ابتدایی شهر تهران در سال « 90-89انجام داد.
نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان می دهد که میزان توجه به مفاهیم حقوق بشر و آموزش آن در مرحله طراحی برنامه درسی موجود در حد پایین و در مرحله اجرای برنامه درسی نیز در حد متوسط ارزیابی شده است. همچنین برنامه درسی مدارس با مسئله حقوق بشر و آموزش آن انطباق ندارند.
