بخشی از مقاله
چکیده
سبک زندگی اسلامی مورد توجه دین مبین اسلام ، همواره مردم را به داشتن یک زندگی سالم دعوت کرده است. با این شرایط بررسی تحلیل کمی و کیفی کتابهاي درسی، درارتباط با سبک زندگی اسلامی به منظور شناسایی نقاط قوت و ضعفهاي احتمالی نظام آموزش در کشوري اسلامی و ارائهي راهکارهاي مناسب جهت رفع این نقاط ضعف امري ضروري است.
یکی از جنبه هاي ضروري این بررسی، تحلیل محتوایی کتابهاي درسی هدیههاي آسمان در مقطع ابتدایی که پایه و اساس نظام آموزشی کشور از نظر میزان انطباق با سبک زندگی اسلامی است. در پژوهش حاضر براساس متدولوژي تحلیل محتوایی هرمنوتیک، را مد نظر قرار دادهایم. که نتایج حاصل بیانگر وضعیت عملکردي موجود و مطلوب نظام آموزش ابتدایی براساس سبک زندگی اسلامی و رسالت دین مبین اسلام در این نظام آموزشی است.
-1 مقدمه:
کتاب درسی، وسیله اصلی یادگیري است که براي دستیابی به اهداف خاصی طراحی شده و از متن و تصویر، تشکیل شده است و به طور سنتی، مجموعه چاپی مجلدي است که آسان سازي توالی فعالیتهاي یادگیري را هدایت و راهنمایی می کند
کتاب درسی، در نظام آموزشی ایران، اهمیت ویژهاي دارد. به طوري که اغلب فعالیتهاي آموزشی در چارچوب کتاب درسی و محتواي آن انجام می شود
از آن جا که جامعه ایران یک جامعه دین دار، دین محور و خدامحور است و در آن پایبندي به دین و سنت تا حدود زیادي یافت می شود پس کتاب درسی در آموزش دین از اهمیت ویژهاي برخوردار است. محتواي این گونه کتابها باید راه و روش زندگی اسلامی را آموزش دهند. چون مهمترین منبع آموزشی براي انتقال میراث فرهنگی و ارزشهاي جامعه است. دانش آموز ایرانی که در یک جامعه اسلامی زندگی میکند و باید ارزشها و اعتقادات اسلامی را بشناسد و یکی از ماموریتهاي کتاب درسی هدیههاي آسمان این است که مولفههاي سبک زندگی اسلامی را به دانش آموزان بشناساند تا در راه تعالی کشور و اعتقاداتش بکوشد.
اگر انتظار داریم دانش آموز امروز ما با ارزشهاي اسلامی و سبک زندگی اسلامی بزرگ شود باید کتاب درسی هدیههاي آسمان از طریق متن و تصویر به دانش آموزان بشناساند. براي شناساندن سبک زندگی اسلامی دورهي ابتدایی مناسب ترین دوره است، زیرا دانش آموزان این دوره تازه وارد فضاي آموزشی رسمی شده است و آمادگی و پذیرش بیشتري براي یادگیري دارد و باید فرهنگ سازي را از دوره ابتدایی شروع کرد
مصرف، معاشرت، لباس پوشیدن،حرف زدن، تفریح، اوقات فراغت، آرایش ظاهري، طرز خوراك، معماري شهروبازار و منازل، دکراسیون منزل و امثال آن، در یک بسته کامل از سبک زندگی ما قرار دارند
سبک زندگی نظام واره و سیستم خاص زندگی است که به یک فرد، خانواده یا جامعه با هویت خاص اختصاص دارد. این نظمواره هندسه کلی رفتار بیرونی و جوارحی است. افراد، خانوادهها و جوامع را از هم متمایز میسازد. سبک زندگی را میتوان مجموعهاي کم و بیش جامع و منسجم از عملکردهاي روزمره یک فرد دانست که نه فقط نیازهاي جاري او را برآورده میسازد.
بلکه روایت خاص را که وي براي هویت شخصی خویش برمیگزیند،در دیگران مجسم میسازد
در سبکهاي زندگی، رهیافتهایی که از ارزشها و تلقیها وسلیقهها و ...به دست آمده است در قالب هر چیزي از زندگی نمایان میشود. از موسیقی مورد علاقه، غذاي مورد علاقه، معماري، دکوراسیون، تزیین باغچه و ..
تمرکز اندیشمندان بر شاخص هایی مانند الگوي مصرف، شیوه گذران اوقات فراغت، الگوهاي تمرکز بر علاقمندي ها، آداب معاشرت، الگوهاي زندگی خانوادگی و بهداشت و سلامت، نشان می دهد که مطالعات سبک زندگی حول یک محور عمومی با عنوان کلی »سلیقه« دور می زند
سلیقه، یک امر ذهنی است که در قالب تمایلات و ترجیحات رفتاري انسان جلوه گر شده و بدین ترتیب، فرهنگ و اجزاي آن که امري کلی و عمومی به شمار می آید، در پرتو این تمایلات و ترجیحات برآمده از سلیقه، فردیت پیدا کرده و هویت فرد را براي دیگران ترسیم می کند
همانطور که جهانبینی و ارزشهاي کمالگرایانه و سعادتمحورانه سبک خاصی از زندگی را شکل میدهند، بنابراین دین در گام نخست با ارائه جهانبینی و ایدوئولوژي ویژهاي زیربنّاي شکل دهی به زیست دین دارانه را میسازد. در مرحله بعد دین با ارائه آداب و دستورالعملهاي خاصی براي همه ابعاد زندگی انسان در حقیقت به دنبال شکل دهی به نوع خاصی از زیست انسانی است. دستورالعملهاي اخلاقی و حقوقی و فقهی دین. در واقع به منظور ارائه الگویی از زیست دینی و خداپسندانه است.
دستوراتی که در حوزه پوشش، رفتار با همسایگان، رفتار با همکیشان و تعاملات و ارتباطات بینالادیانی بینالمذاهبی در دین مطرح شده است همگی براي ساختن زندگی دینی است - شریفی1391،صص. - 46-47 حال این سوال مطرح است که در کتب درسی هدیههاي آسمان، دورهي تحصیلی ابتدایی تا چه میزان به مولفههاي سبک زندگی اسلامی پرداخته شده است.
در این پژوهش ابتدا به معرفی مؤلفههاي سبک زندگی از نظر اسلام در شش مقولهي پوشش، غذا، معاشرت، رفتار با همسایگان، احترام به همکیشان و صلهي رحم میپردازیم. سپس به تحلیل و بررسی این کتب و موارد یافت شده در این کتابها کتابهاي میپردازیم و در پایان به نتیجهگیري و پیشنهادات در این زمینه میپردازیم. امید است که مورد استفاده جامعه تعلیم و تربیت واقع گردد.
2. هدف تحقیق
هدف تحقیق تحلیل محتواي کتب درسی هدیه هاي آسمان دوره ابتدایی از نظر توجه به مولفه هاي سبک زندگی اسلامی است.
3. سوال اصلی این تحقیق این است که در کتب درسی هدیه هاي آسمان دوره ابتدایی تا چه میزان به مولفه هاي سبک زندگی اسلامی توجه شده است؟
4. مؤلفه هاي سبک زندگی
پوشش: پوشیدن لباس ساده، مرتب و عدم استفاده از نمادها و پوششهاي غیردینی و غربی. همانطورکه پیامبر اسلام - ص - به امّت خود سفارش میفرمودند: ظاهر خود را مانند قوم یهود مگردانید
لباس هر کس نشان از نوع تفکّر آن فرد دارد. لباس هر انسان پرچم کشور وجود اوست، پرچمی که او بر سر در خانه وجود خود نصب کرده است و باآن اعلام میکند از کدام فرهنگ تبعیّت میکند
با اینکه رعایت پوشش صحیح مرد و زن، از مصادیق سبک زندگی اسلامی به شمار میرود. امّا به لحاظ جذابیّت ویژه زنان، بر مراعات پوشش کامل از سوي آنان تأکید شده است. خداوند متعال در آیه 59سوره احزاب فلسفه این حکم را بیان کرده است:اي پیامبر!به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو:
جلبابها - روسريهاي بلند - خود بر خویش فرو افکنند، این کار براي اینکه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند بهتر است - احزاب،آیه. - 59
غذا: غذاهاي پاك و حلال وطیب و مفید براي زندگی انسان که به دور از اسراف باشد. در روایات اسلامی، غذا خوردن به تنهایی، مذموم شناخته شده و توصیه شده که انسان هر قدر می تواند، دیگران را در غذاي خود سهیم نماید. نیز غذا خوردن با خانواده، خدمتگزاران و یتیمان، مورد تاکید قرار گرفته است.
معاشرت: یکی از عوامل مهم آداب معاشرت، سلام کردن و شیوه دست دادن می باشد. سلام کردن و دست دادن در آموزه هاي دینی و در تمام جوامع به نشانه دوستی و صمیمیت است. به منظور یادآوري این فرهنگ ، بخش توصیه هاي کاربردي را تقدیم می کنیم:
معاشرت بزرگترین عامل تغییر رفتار است و تاثیر آن هم در جهت مثبت و هم در جهت منفی است یعنی هم آثار نیک دارد و هم آثار سوء و این امري اجتناب ناپذیر است. معاشرت چون نیاز روح است بایستی عطش روح را بنشاند.
رفتار با همسایگان: از امیرالمومنین - ع - نقل شده که حرمت همسایه بر همسایه مانند حرمت مادر انسان است و همچنین امام سجاد - ع - می فرمایند: از حقوق همسایه آن است که در پی عیوب و زشتیهاي او نباشی و اگر از زشتی و بدي او آگاه شدي و امام کاظم - ع - می فرمایند: همسایه خوب بودن تنها به ترك آزار و اذیت همسایه نیست، بلکه به شکیبایی بر آن را بپوشان.
