بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به مشکلات روزافزون مدیریت شهري در کشورهاي در حال توسعه و من جمله ایران، بکارگیري اصول حکمروایی خوب شهري ضرورت انکارناپذیر حال و چشمانداز آینده مدیریت شهرها است. از طرفی، رشد شتابان جمعیت شهرنشین در ایران هم فضاهاي شهري و هم شیوه گذران زندگی را دستخوش دگرگونی کرده است و در این خلال، وقت و بودجه مدیران شهري اندك مجالی براي پرداختن به وجوه فرهنگی و اجتماعی شهر وجود داشته است. این همه در شرایطی است که از مهمترین اهداف حکمروایی شهري، کاهش فقر و تبعیض هاي اجتماعی، قومی و فرهنگی در شهرها است.
عامل "فرهنگ" تأثیرگذارترین عنصر ساختاري بر حاکمیت شهري است. از آنجا که عوامل فرهنگی نقش ارزندهاي در توسعه پایدار دارد و هویت فرهنگی و برخورداري از فرهنگی بالنده و پیشرو از عوامل ضروري و اساسی براي تحقق توسعه پایدار است، برنامهریزي توسعه پایدار باید بر اساس فرهنگهاي مختلف صورت پذیرد. در این میان شهر بجنورد، مرکز استان خراسان شمالی به واسطه آن که محل سکونت اقوام مختلفی - فارس، ترك، ترکمن،کرد، تات و... - میباشد، فرهنگ-هاي مختلفی را در خود داراست تا جایی که آن را گنجینه فرهنگها میخوانند اما این تعدد فرهنگها نه تنها باعث ایجاد فاصله و اختلاف بین اقوام گوناگون نشده، بلکه اتحاد و هماهنگی و همدلی میان آنها را به دنبال داشته است.
روش پژوهش توصیفی-تحلیلی از نوع کاربردي و بر پایه مطالعات پیمایشی است. دادهها در دو سطح کتابخانهاي و میدانی جمعآوري گردیده است. بمنظور شناخت دقیق وضعیت در رویکرد تلفیقی از تکنیکسوآت - SWOT - و مدلسازي دیمتل - - DEMATEL بهره گرفته شده است. یافته هاي پژوهش نشان می دهند که حکمروایی خوب شهري می تواند در پایداري فرهنگی شهرها موثر واقع گردد و شاخص هاي حکمروایی خوب شهري در ارتباط با فرهنگ شهري در شهر بجنورد، به طور کامل و در تمام ابعاد، تجلی نیافته است.
-1 مقدمه
حکمروایی مطلوب شهري فصل مشترك تمام کنشگران اجتماعی است و ریشه در چشمانداز مدیریت عمومی نو دارد [1]، و بر این اصل بنیادي استوار است که دولتها به جاي آنکه به تنهایی مسئولیت کامل ادارهي شهرها را در همهي سطوح آن بر عهده گیرند؛ باید در کنار شهروندان، بخش خصوصی و مردمی به عنوان یکی از نهادها یا عوامل مسئول ادارهي شهر محسوب شوند و تعامل بین دولت، مردم و بخشهاي خصوصی صورت گیرد زیرا مشارکت شهروندان در سازمانهاي مردمی در زمینههاي مختلف فعالیت مدیریت شهري میتواند موجب دستیابی به اهداف حکمرانی شهري و تحقق حکمرانی شهري مطلوب شود
در واقع حضور مردم براي حل مشکلات خود مردم امري لازم است. در صورتی که مردم نخواهند یا نتوانند براي کمک به اداره امور شهر یا محله خود گام بردارند احتمال این که مدیریت شهر نتواند مسائل حادي که شهر با آنها رو به روست را حل کند، بسیار است .[5] حکمروایی خوب شفاف، پاسخگو و مساوات طلب است و حاکمیت قانون را ترویج میکند [6]، و خواص عمده آن، پویایی، پیچیدگی و تنوع است
در مبحث حکمروایی شهري مهمترین اصل تأکید شده شناخت شاخصها و اصول مربوط به نحوه پیادهسازي آن است. چرا که با این مؤلفهها و شاخصهاست که مبادي بنیادي آن و نگرش-هاي این رویکرد شناخته میشود.
این الگو در زمان حاضر در مجامع بینالمللی و محافل کارشناسی تنها راه خروج از بن بست فقر و توسعه نیافتگی شهرها تلقی میشود و مدیریت شهري چارهاي جز اجراي آن ندارد، زیرا اثر بخشترین، کم هزینه-ترین و پایدارترین شیوه اعمال مدیریت است
در ایران این ساختار مبتنی بر انتخاب شوراي شهر توسط مردم و انتخاب شهردار توسط این شورا، جهت مدیریت سازمان شهرداري است؛ تا حکمروایی شهري مورد نظر تحقق یابد
بر خلاف ضرورت انکارناپذیر بکارگیري اصول حکمروایی خوب شهري، با توجه به مشکلات روزافزون مدیریت شهري[11] از جمله گسترش شهرها و تنوع روابط اجتماعی، اقتصادي، سیاسی و فرهنگی، این رویکرد در ایران، مجال عمیق پژوهشی نیافت، به گفتمان رایج علمی و اجرایی تبدیل نگردید
چرا که مدیریت شهري در ایران، به رغم برخورداري از برخی مؤلفههاي ساختاري مردم سالاري، کارکرد غالبا متمرکز و دیوانسالارانه داشته و با اصول و اهداف حکمرانی خوب فاصله دارد. تا گذشتهاي نزدیک، بار عظیم مدیریت شهري کاملا به دوش دولت بوده است، از یک طرف عادي شده است که ترك آن به سادگی و آسانی میسر نیست. از طرف دیگر، واگذاري اختیارها به سطح محلی براي دولت مرکزي این ترس را ایجاد میکند که مدیریتهاي محلی به صورت نهادهایی خود سر درآید که این امر باعث بروز برخی مشکلات براي حکومتهاي محلی در کشور ما شده است
در 50 سال اخیر با رشد شتابان جمعیت شهرنشین در ایران و به تعبیري »انقلاب شهرنشینی«، وقت و بودجه مدیران شهري چنان صرف توسعه کالبدي و حل مشکلات اسکان، آمد و شد و رفع نیازهاي خدمات شهري شد که فرصت کمی براي پرداختن به وجوه فرهنگی و اجتماعی شهر وجود داشته است
این در حالی است که از جمله اهداف حکمروایی شهري، کاهش فقر و جدایی گزینیهاي اجتماعی، قومی و »فرهنگی« در شهرها است و از طرفی فرهنگ تأثیرگذارترین عنصر ساختاري بر حاکمیت شهري است و در سیر مفاهیم توسعه به محتوا و فرایندي آگاهانه و متأثر از فرهنگ هر قلمرو تأکید گردیده است
از آنجا که عوامل فرهنگی نقش ارزندهاي در توسعه پایدار دارد و هویت فرهنگی و برخورداري از فرهنگی بالنده و پیشرو از عوامل ضروري و اساسی براي تحقق توسعه پایدار است، برنامهریزي توسعه پایدار باید بر اساس فرهنگهاي مختلف صورت پذیرد
سرمایههاي فرهنگی نه تنها باید در برنامهها و طراحیهاي شهري مورد توجه قرار گیرند، بلکه باید بر ساختارهاي پشتیبان و نیروهاي روزانهاي که در سرنوشت شهر دخیل هستند نیز گنجانده شوند.
-2 اهداف پژوهش
هدف اصلی پژوهش حاضر تبیین وضعیت شاخصهاي حکمروایی خوب شهري در بجنورد با تأکید بر نقش آن در پایداري فرهنگی شهر است.
-3 سوالات پژوهش
1. آیا حکمروایی خوب شهري میتواند در پایداري فرهنگی شهرها مؤثر واقع شود؟
2. در وضعیت کنونی شهر بجنورد، شاخصهاي حکمروایی خوب شهري در ارتباط با فرهنگ شهر چگونه تجلی یافته است؟
-4 فرضیات
1. - در ارتباط با سوال اول - "حکمروایی خوب شهري می تواند در پایداري فرهنگی شهرها موثر واقع گردد. "
2. - در ارتباط با سوال دوم - " شاخص هاي حکمروایی خوب شهري در ارتباط با فرهنگ شهري در شهر بجنورد، به طور کامل و در تمام ابعاد، تجلی نیافته است. "
-5روش پژوهش
روش پژوهش توصیفی-تحلیلی از نوع کاربردي و بر پایه مطالعات پیمایشی است. ابتدا با مروري بر مطالعات صورت گرفته در این زمینه سعی در استخراج شاخصهاي پژوهش دارد؛ و سپس با استفاده از ابزار پرسشنامه به بررسی این شاخصها در نمونه مورد مطالعه میپردازد.
دادهها در دو سطح کتابخانهاي و میدانی جمعآوري گردیده است. بمنظور شناخت دقیق وضعیت در رویکرد تلفیقی از تکنیک سوآت - SWOT - و مدلسازي دیمتل - - DEMATEL جهت شناسایی مهمترین عوامل داخلی و خارجی، مقایسه زوجی بین عوامل و استخراج شدت روابط مستقیم و غیرمستقیم آنها بر یکدیگر بهره گرفتهشدهاست. بدین منظور، پرسشنامه هاي محقق ساخته در سطح نمونه هاي مورد مطالعه - مردم و مسئولین - توزیع و اطلاعات حاصله علاوه بر انجام تحلیل هاي آماري، با استفاده از مدلسازي دیمتل مورد واکاوي قرار گرفته اند. تکنیک دیمتل، در میان تکنیک هاي تصمیم گیري گروهی چند متغیره قرار میگیرد. در این تکنیک، عناصر ماتریس SWOT در حوزه فرصت ها و تهدیدها و نقاط قوت و ضعف رتبه بندي شده و از منظر علت و معلول، بر روي آنها مدلسازي کمی صورت می پذیرد.
نوع پرسش نامه تحقیق، محقق ساخت بوده و اعتبار محتواي آن مورد بررسی قرار گرفته است. بدین صورت که در بررسی اعتبار شاخص هاي تحقیق به لحاظ محتوا، پرسشنامه پس از طراحی توسط متخصصان مرتبط از نظر اعتبار محتوا بررسی و تایید شده است و نظرات اصلاحی آنها اعمال شد.
-6 مبانی نظري
-1-6 مفهوم حکمروایی شهري: در تعریف نظري، حکمروایی، یک گام جلوتر از حکومت است. حکومت، یک نهاد است در صورتی که حکمروایی، یک فرایند تعاملی است که میان نهاد رسمی حکومتی و عناصر دیگر، شکل میگیرد و سیاستها و تصمیمها از دل این تعامل برمیخیزد. در ادامه راه، این فرایند میتواند به یک نهاد تثبیت شده تبدیل شود که توانایی اداره جامعه را داشته باشد
بنابراین تفاوت مهم دو مفهوم Government و Governance در این واقعیت نهفته است که در اولی بحث از دولت به تنهایی است، حال آنکه در دومی، مراد روابط متنوع بین نهادهاي جامعه مدنی و دولت در درگیري، هدایت و کنترل امور است
علاوه. بر این، عموماً مدیریت شهري و حکمروایی شهري به نادرست مترداف یکدیگر بکار می روند. مدیریت شهري یک فرایند کاملا مدیریتی است که به حفظ و ایجاد زیربناها و خدمات شهري می پردازد در حالیکه حکمروایی شهري یک فرایند کاملا سیاسی است و از طرف مرکز اسکان بشر سازمان ملل متحد - - UNCHS بعنوان پاسخی کارامد و مؤثر به مشکلات شهري تعریف شده است
بانک جهانی، حکمروایی را سنتها و نهادهاي اعمال قدرت در راستاي مصلحت عمومی جامعه، فرآیند انتخاب، نظارت و تعویض صاحبان قدرت، ظرفیت و توانایی حکومت براي اداره کارآمد منابع و اجراي سیاستهاي درست و احترام شهروندان و حکومت به نهادهایی که تعاملات اجتماعی و اقتصادي میان آنها را اداره میکنند، تعریف میکند . چارلیک براساس برنامه حکمروایی و دموکراسی USAID آفریقا، بر مفهوم دیگري از حکمروایی اشاره میکند.
