بخشی از مقاله
چکیده
برنامه های توسعه، ابزاری برای ایجاد بهبود برنامه ریزی شده در وضعیت زندگی اقتصادی و اجتماعی جوامع هستند و قصد دارند رفاه مادی و معنوی جوامع را ارتقاء بخشند. این امر در راستای توازن منطقه ای و نیز بهبود زندگی مناطق روستایی و شهری ایجاد گردیده است.
پژوهش حاضر نیز بر اساس روشی تحلیلی-توصیفی و بهره گیری از منابع موجود در زمینه موضوع به تحلیل و ارزیابی عملکرد برنامه های عمران در ابعاد شهری و منطقه ای در ایران پرداخته است که نتایج بیانگر آن است که برنامه ها به طور عمده، بر اساس ضرورت های سیاسی و اجتماعی و به شکل مقطعی و به اجرا گذاشته شده است.
به عبارت دیگر عدم جامعیت اهداف، سیاست ها و برنامه های اجرایی بهسازی و عمران شهری و عدم پایداری و انسجام مقطعی و سیستماتیک از نارسایی های برنامه ها بوده، با تغییر هر مسئول و مدیرتی برنامه ها دچار رکود و یا تغییرات اساس شده است و در سطح منطقه ای میز نتوانسته است تعادل فضایی و منطقه ای را بهبود بخشد، هر چند که در متن برنامه ها به خصوص در برنامه ها سوم، چهارم و پنجم بعد از انقلاب به توازن و تعادل منطقه ای بسیار تاکید شده است ولی نقصان ها ذکر شده مانع تحقق آن شده است.
.1مقدمه
ایران از جمله کشورهای جنوب بود که دولت برای شکستن دور باطل فقر و دست یابی به رشد و توسعه اقتصادی رو به برنامه ریزی عمرانی و اقتصادی آورد. ایران از متقدمان و مبتکران برنامه ریزی اقتصادی در کشورهای عقب مانده و توسعه نیافته است. اصطلاح دور باطل فقر و یا شکستن دور باطل فقر به کمک برنامه را برای اولین بار ابولحسن ابتهاج، یکی از مدافعان و معماران اصلی برنامه ریزی اقتصادی در ایران بکار برد
برنامه های توسعه، ابزاری برای ایجاد بهبود برنامه ریزی شده در وضعیت زندگی اقتصادی و اجتماعی جوامع هستند و قصد دارند رفاه مادی و معنوی جوامع را ارتقاء بخشند. این برنامه ها بطور کلی حاوی سه بخش اهداف، سیاستها و طرح ها و پروژه ها می باشند و برای دوره های کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت تهیه و اجرا می شوند. برنامه ریزی توسعه، دربر گیرنده سه مرحله طراحی، اجرا و ارزیابی عملکرد میباشد.
ارزیابی عملکردبرنامه های توسعه ای، برای حین اجرای برنامه و پس از اجرای آن، به دو بخش"نظارت بر عملکرد برنامه" و "ارزشیابی عملکرد برنامه "طبقه بندی می شود که اولی مربوط به حین اجرای برنامه و دومی عمدتاً مربوط به پس از اجرای برنامه است. بنابراین ارزیابی عملکرد برنامه عبارت است از:
-1 پایش یا نظارت بر عملکرد برنامه توسعه:1 بررسی و پایش نحوه اجرای راهبردها، سیاستها و طرحها و پروژه های ذیل برنامه توسعه و وضعیت دستیابی به اهداف تعریف شده، در طول دوره اجرای برنامه از طریق تطبیق عملکردها با آنچه که برنامه توسعه گفته است. پایش، خود برنامه را مورد هدف قرار می دهد.
-2 ارزشیابی عملکرد برنامه توسعه:2 بررسی و پایش اجرای راهبردها، سیاستها و طرحها و پروژه های ذیل برنامه توسعه در طول دوره اجرای برنامه و بررسی آثار آن بر توسعه کشور در حین اجرای برنامه و عمدتاً پس از آن. ارزشیابی، آثار اجرای برنامه را مورد توجه قرار میدهد
موضوع برنامه ریزی منطقه ای تحت تأثیر مقتضیات سیاسی و اقتصادی و اجتماعی کشور،مرتباً دچار تحول و تغییر شده و در این میان گاه به عنوان ابزاری برای سرمایه گذاری در مناطق توسعه نیافته، گاه به عنوان ابزاری برای تمرکز سرمایه گذاری در مناطق مستعد، زمانی برای منطقه ای کردن برنامه های بخشی، و زمانی هم به صورت برنامه ریزی جامع منطقه ای و مانند اینها مورد استفاده بوده است.
نوسان در مفهوم و کارکرد برنامه ریزی منطقه ای در ایران ریشه در موانع ساختاری کشور چه در دوران قبل و چه بعد از انقلاب دارد. ساختار تمرکز گرایی روزافزون و تسلط رویه برنامه ریزی از بالا به پایین، رویکرد بخشی در برنامه ریزی ها، ابهام در جایگاه قانونی و ضمانت اجرایی برنامه ریزی منطقه ای، عدم اعتقاد به برنامه ریزی و فقدان فرهنگ برنامه ریزی و برنامه پذیری در سطوح مختلف مدیریت کشور، نبود بسترهای لازم و مطلوب به منظور جلب مشارکت مردم و بخش خصوصی و نظایر اینها از جمله موانع اساسی در راه تکامل برنامه ریزی منطقه ای و شهری در ایران بوده است
هدف این مقاله تحلیل و ارزیابی عملکرد برنامه های عمران در ابعاد شهری و منطقه ای در ایران می باشد.
.2پیشینه
شیخ حسنی - - 1393 در مقاله ای به بررسی مدیریت،طراحی، برنامه ریزی منطقه ای وشهری پرداخته است که نتایج بیانگر آن است که عدم چار چوب اطلاعاتی در ارتباط با ساختار اقتصادی، اجتماعی منطقه و کمبود نیروی انسانی متخصص، عدم وجود منابع اطلاعاتی لازم و فرایند برنامه ریزی نامستمر و کوتاه مدت وکمبود سرمایه در بحث منطقه ای و شهری به عنوان عامل توسعه منطقه ای و عدم توجه بهبحث مهاجرت، تاثیر آن در منطقه بندی و تاثیرات عدم استفاده ازمدیران بومی و محلی در برنامه ریزی منطقه ای و شهری را مهمترین چالشهادر عدم موفقیت منطقه بندی درایران می داند.
سیف الدینی و پناهنده خواه - - 1389 در تحقیقی به بررسی چالش ها و موانع برنامه ریزی توسعه منطقه ای در ایران پرداخته اند که نتایج بیانگر آن است که اصلی ترین مانع توسعه منطقه ای در کشور به نظام برنامه ریزی آن برمی گردد. تمرکز گرایی، بخش ی نگری، فقدان فرهنگ برنامه ریزی در سطوح مدیریتی، فقدان بسترهای قانونی، وابستگی به درآمدهای نفتی، نقصان منابع داده و اطلاعات، ضعف برنامه ها و کمبود نیروی متخصص در نظام برنامه ریزی از جمله ویژگی های این نظام برنامه ریزی بوده است. به علاوه، فقدان رویکرد حکمروایی خوب شهری و همچنین عدم درک و یا درک ضعیف از اهمیت و ضرورت آن در برقراری نظام مطلوب مدیریت و برنامه ریزی، این کمبودها را تشدید کرده است.
جهانگرد و اقلامی - - 1389 در مقاله ای به بررسی و ارزیابی آثار قوانین برنامه های عمرانی و توسعه بر شتاب رشد اقتصادی در ایران پرداخته اند که نتایج بیانگر آن است که در اقتصاد ایران اصلاحات اقتصادی در قالب برنامه های عمرانی و توسعه تاثیر مثبت بر وقوع شتاب های رشد داشته اند.
جنت - - 1385 در پژوهشی به ارزیابی برنامه های توسعه اقتصادی در ایران پرداخته است که نتایج بیانگر آن است که شواهد ناشی از تجربه جهانی در همه کشورهای صاحب برنامه اقتصادی با نظام اقتصادی مبتنی بر بازار از جمله فرانسه، هندوستان، کره جنوبی،..... که یا برنامه ریزی ایران از آنها الهام گرفته - فرانسه - و یا برنامه ریزی آنها از ایران الهام گرفته - کره جنوبی - ، نشان از افول برنامه ریزی متمرکز اقتصادی دارد. این کشورها همگام با توانمند شدن بخش خصوصی یا به کلی برنامه ریزی را رها کرده اند و فقط به برنامه های آمایش سرزمین و حفاظت از محیط زیست توجه نموده اند، مثل فرانسه و کره جنوبی و یا به برنامه های ارشادی روی آورده اند مثل هندوستان.
شماعی و پور احمد - - 1383 در تحقیقی به تحلیلی بر سیاست ها و برنامه های بهسازی و نوسازی شهری در برنامه های توسعه شهری کشور پرداختند که نتایج بیانگر آن است که برنامه ها به طور عمده، بر اساس ضرورت های سیاسی و اجتماعی و به شکل مقطعی و به اجرا گذاشته شده است. به عبارت دیگر عدم جامعیت اهداف، سیاست ها و برنامه های اجرایی بهسازی و عمران شهری و عدم پایداری و انسجام مقطعی و سیستماتیک از نارسایی های برنامه ها بوده، با تغییر هر مسئول و مدیرتی برنامه ها دچار رکود و یا تغییرات اساس شده است.
رزاقی - - 1378 در مقاله ای به الگوی توسعه برنامه های عمرانی ایران پرداخته است که بر این اساس نتیجه گیری نموده است که از منظر »توسعه« و »خوداتکایی«، برداشت های کلان از منابع نفتی ایران برای صادرات و دریافت وام های کلان خارجی، و در کنار آن تحمیل فقر بر بخش قابل توجهی از مردم و کاهش سطح زندگی اکثر افراد جامعه، چه دستاوردی برای جامعه ایران داشته است.
مؤلف با بررسی الگوی توسعه در برنامه اول و دوم که در آن ها تنها بخش خصوصی مورد تأکید قرار گرفته بود تغییرات ساختار اقتصاد و آثار و پیامدهای آن را ارزیابی کرده است. نویسنده مقاله، تجربه توسعه در ایران و برنامه سوم توسعه را که »تداوم الگوی توسعه ناکارامد« عنوان می شود تبیین کرده و بر این عقیده است که الگوی توسعه و راهبرد آن در شرایط ناکارامدی مدیریت توسعه اقتصادی کشور، زیان آور است؛ ضمن این که الگوبرداری از خارج و اجرای برنامه های تقلیدی توسعه، به معنای از دست دادن امکانات مادی، انسانی و زمان، برایآزمونِ چیزی آزموده، ارزیابی شده است.
.3روش کار
روش انجام تحقیق در این پژوهش با توجه به نوع موضوع توصیفی و تحلیلی می باشد. بدین صورت که پس از رجوع به منابع اصلی و دست اول اطلاعات به صورت فیش از موارد مطالعه شده تدوین و جمع آوری گردید. با توجه به نوع موضوع و گردآوری اطلاعات که به صورت کتابخانه ای می باشد که عمدتا بر اساس رجوع به منابع اصلی اعم از تفسیری و تحلیلی و با ترجمه های معتبر بوده است.
از طرفی می تواند تحلیلی باشد به خاطر اینکه هدف آن تحلیل وارزیابی عملکرد برنامه های عمران در ابعادشهری ومنطقه ای در ایران می باشد. تفسیر متن و تحلیل گفتار از جمله روشهایی است که برای کشف روابط تحلیلی در متون مختلف به کار می رود. لذا این پژوهش بر اساس مطالعات گسترده کتابخانه ای به بررسی دیدگاه ها و نقطه نظرات مطرح شده در کتب موجود و مقالات و نشریات در زمینه تحلیل و ارزیابی عملکرد برنامه های عمران در ابعاد شهری و منطقه ای در ایران پرداخته شده است.
.4یافته ها
ارزیابی برنامه های عمرانی شهری و منطقه ای
فضای شهری جزئی از هویت شهری است و این هویت بوسیله انگاره های ذهنی، فرهنگ، باورها، تجربیات، تعلق خاطر و کهن الگوهای طراح نگاشت، و توسط معمار اجرا می گردد. هر ساختمانی که ساخته می شود، چون ساخته می شود
