بخشی از مقاله
چکیده :
در تفکر اسلامی اصل رسیدن به کمال مطلوب الهی است که در نهاد انسان فطرتآ وجود دارد. هنر ایرانی-اسلامی طی سده های متمادی با تکیه برغنای تحسینبرانگیز در فرم و معنا در عرصههای گوناگون توانسته است،حامل ارزشهای والای معنوی برای مخاطبان باشد.اصول معنوی حاکم بر معماری سنتی ایران،ریشه های عمیقی در فرهنگ و اندیشه های این مرز و بوم داراست.
مقاله حاضر پی جوی آن است تا با استفاده از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی به شیوه جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای و میدانی نقش آموزه های دینی را در معماری دزفول مورد بررسی قرار دهد. برای نیل به این هدف ویژگی های خانه از دیدگاه قرآن و احادیث بیان شده وآثاری از معماری خانه های دزفول در سه دوره تاریخی ماقبل دهه 50 و میانه بین دهه های 50-70 و جدید دهه های 70- 90 مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته و نتایج آن از قبیل به کارگیری نمادها و آموزه های دینی که یکی از رازهای ماندگاری معماری دزفول را داراست استنتاج شده است.
-1 مقدمه:
معماری ایران پس از طلوع اسلام در سرزمین های پارسی ، دستخوش تحولاتی بنیادی در فرم و معنا گردید وبا تاثیرپذیری از اصول و جهان بینی اسلامی ، سیمایی تازه یافت ، تابش طلیعه های تفکر اسلامی بر اندیشه و عنصر ایرانی فضایی متعالی و نغز را بنا نمود که تا به امروز از آن بعنوان معماری اسلامی ایران یاد می کنیم .
شکل گیری معماری درهر دوره تاریخی و منطقه جغرافیایی همواره تحت تاثیر عوامل متعددی است ؛ عواملی از قبیل شرایط اقلیمی و توپرگرافی تا باورها و ارزشهای فرهنگی و مذهبی ، که باعث گردیده تا در هر منطقه و اقلیم از کشور شاهد شکل گیری و رشد شیوه و گونه ایی خاص از معماری باشیم .
شاید بتوان گفت : دین و باورهای مذهبی یکی از متغیرهای اصلی وتاثیرگذار از این مجموعه عوامل ذکر شده می باشند ، همواره نگرشها و ارزشهای دینی ، شالوده هایی بنیان ساز در ساختار هویتی معماری محسوب می گردند و بسیاری از وجوه و جوانب یک ساخت معمارانه، از فرم تا فضا را تحت تاثیر قرار می دهند ، تا جایی که می توان ریشه بسیاری ازساختارهای کالبدی و فضایی ساختهای معمارانه مناطق مختلف را در ارزشها و اعتقادات جامعه آن جغرافیای خاص یافت و در این بین مذهب و باورهای مذهبی از اصلی ترین و زیربنایی ترین این باورها می باشد .
این مقاله تلاشی در راستای بررسی تاثیر,ونقش باورها و آموزه های اسلامی درشکل گیری معماری بناهای مسکونی شهرستان دزفول می باشد ، شهردزفول در گذشته همواره بعنوان یکی از بزرگترین شهرهای آجری دنیا محسوب می گردیده است که معماری آن حائز ویژگی هایی خاص خود بوده ؛ ویژگی هایی چون درون گرایی و پرهیز از عمودی گرایی و استفاده از مصالح ایدری و ... اگر چه این ویژگی ها همانطور که ذکر شد از مجموعه عوامل متعددی مانند اقلیم و ... ناشی میگردند اما نمی توان تاثیرات مذهب و آموزه های مذهبی مانند حفظ محرمیت ، ساده زیستی و حجاب را در شکل گیری آنها نادیده گرفت
با توجه به ساختار هویت می توان گفت : که مذهب و باورهای دینی از عوامل زیربنایی هویت در معماری می باشند وعدم در نظر گرفتن آنها چه در بحث تحلیل و دست یابی به شناخت و چه در بحث ساخت معماری ، مواجهه ایی نادرست با این مقولات ذکر شده می باشد و شناختی حداقلی را شکل می دهد ، یکی از اساسی ترین معضلات معماری امروز ایران همین عدم توجه به هویت و شاخصه های فرهنگی و مذهبی می باشد که باعث گردیده تا معماری امروز ایران پس از قرنها پیشرو بودن در بستر فرهنگی غنی و تمدنی عظیم ، امروزه روند رو به زوالی را طی نماید .
-2هدف پژوهش: هدف پژوهش : این تحقیق در پی بررسی نقش آموزه های دینی در شکل گیری معماری مسکونی شهر دزفول و دست یابی به شناختی حداکثری از معماری اسلامی خانه های آن می باشد تا از رهگذر آن بتوان ازشیوه های این معماری ماندگار در روند ساختهای معماری امروزه این شهر ، حل معضلات معماری پیش روی آن بهره جست .
اصلی ترین مسئله این تحقیق را می توان در سوال ذیل خلاصه نمود :
جایگاه ، نقش و تاثیر آموزه های دینی در معماری اسلامی بناهای مسکونی دزفول چه می باشد ؟ و کاربرد آنها در معماری معاصر و آینده این شهر چیست ؟ شیوه های دست یابی به پایداری معماری اسلامی خانه های دزفول در گذشته چه بوده؟
-3تعاریف:
آموزه چیست؟
مفهوم آموزه در لغت به معنای آنچه که آموخته می شود ، آموختنی ، می باشد بیشتر لغت نامه ها آموزه را به این مفهوم معنا نموده اند اما شاید بتوان گفت لغت آموختنی تقابل معنایی برای مفهوم آموزه باشد آموختنی وقتی آموخته شود آموزه تلقی می گردد دریک تعریف کلی شاید بتوان گفت آموزه مجموعه اعتباریات حضوری وحصولی برگرفته ازیک نظام معرفتی است.اصولی برخواسته ازحقیقت که حکمت نظری یک شناخت رامی سازدوتشکیل می دهد.
آموزه های دینی چیست؟
نادر اردلان در حس وحدت مطرح می نماید : باطن دین اشاره به حقیقت الهی دارد و حقیقت را می توان مرکز دایره ایی دانست که خط محیطی آن شریعت و شعاع آن طریقت است ، درک مفهوم آموزه دینی در چنین ساختار تبیینی امکان پذیر است ، آموزه دینی و .حقیقت که اشاره به ذات باری تعالی دارد وباطن هستی شناسی یک نظام دینی است وطریقت معرفت شناسی آن نظام است .یعنی حکمت نظری وشریعت اصول وراه وروش زندگی دریک نظام دینی است .یعنی حکمت عملی.
باچنین دیدگاهی می توان گفت که آموزه های دینی در حوزه حکمت نظری مطرح مشوند خواستگاه اموزه های دینی باید ها ونبایدهای یک نظام دینی می باشند .یعنی ایدئولوژی وجهان بینی آن که بی واسطه به حقیقت دین اشاره دارند
خانه :
به معنی دقیق فلسفی - - حریمی - - است که دوویژگی اصلی دارد :اول انکه :دران احساس امنیت آرامش وصداقت می کند . مامنی - - امن - - می باشد که انسان در محدوده ان "خود راازتیررس افات ومخاطرات "خصوصا خطر - - نگاه - - و - - داوری - - دیگران ،تا حدزیادی ایمن بیابد .
ویژگی دوم این است که جایگاه دلبستگی است .وقتی مکانی برای انسان از سایر مکانها متمایز می شود ،به آن دل می بنددند ،نسبت به ان غیرت می ورزد ودر حفظ وحراست ان می کوشد .بنابراین ،ازیک سو خانه ،انسان راازگزند افات ومخاطرات ایمن می دارد واز سوی دیگر ،انسان ،دردفاع وارایش وپیرایش ان می کوشد .
خانه از دیدگاه لوکوربوزیه ،پوششی است که درتطابق برخی از شرایط ،رابطه صحیحی رابین محیط خارج وپدیده های زیستی انسان برقرارمی سازد .درخانه باید یک فرد ویا خانواده زندگی کنند ،یعنی هرکه بخواهد راه برود ،دراز بکشد ،ببیند وفکرکند
معماری چیست؟
تعریف جامع و مانع از معماری را مبتنی بر فرهنگ اسلامی در جمله زیر جمع بندی و خلاصه میکنیم: "بازآفرینی،فضا،با عوامل مادی و صوری،هماهنگ باقوانین علمی و متناسب با نیازهای مادی و روحی انسانها و در جهت کمال آنها"
واژه "معماری" در زبان عربی از ریشه "عمر" به معنای عمران، آبادی و آبادانی است. اما کلمه معماری - Architecture - ریشه در واژه یونانی Architektonike دارد که به معنای ساختن ویژه است؛ ساختنی که هدایت شده و همراه با آرخه باشد.آرخه نیز - Arkhe - از فعل آرخین - Arkhin - به معنای هدایت کردن و اداره کردن است .
لغت نامه های مختلف، اعم از فارسی و انگلیسی تعریفهای مختلفی در ارتباط با معماری بیان کردهاند. برای بنایی و علم بنایی وشغل معمار/ عمل و شغل معماری/ آبادانی و آباد سازی
همچنین، در دوره های مختلف تعریف های متفاوتی در این زمینه ارایه شده است. برای نمونه، فرانک لوید رایت، معمار نامدار اوایل قرن بیستم و یکی از پیشگامان معماری مدرن در این باره می گوید: "معماری عصاره زندگی است
