بخشی از مقاله
چکیده
در پژوهش حاضر میزان پژوهش محوری کتاب علوم تجربی پایه ی دوم ابتدایی بر اساس تکنیک تحلیل محتوای ویلیام رومی مورد بررسی قرار گرفته است. روش پژوهش از نوع روش تحلیل کیفی است که به توصیف عینی و منظم محتوای آشکار مطالب درسی و آزمایشگاهی می پردازد. جامعه ی مورد بررسی کل کتاب علوم تجربی پایه ی دوم ابتدایی بوده، که کلیه دروس به عنوان نمونه انتخاب و مورد بررسی قرار گرفته اند. ابزار استفاده شده چک لیستی شامل هشت جمله ی ویلیام رومی می باشد که عبارت اند از: a - جمله هایی - cجمله هایی که کتاب به صورت نتیجه گیری بیان کرده - ،d - جمله های تعریفی - ، e - جمله هایی که به نحوی از فراگیر می خواهد تا تغییر و تفسیری انجام دهد - ، - f سوال هایی که بلافاصله جواب را به همراه ندارند - ،
- g جمله هایی که فعالیتی از فراگیر می خواهد.مثال، در دفتر خود نموداری رسم کنید - ، h - پرسش و تمرین هایی که پاسخ به آن مستلزم آزمایش و تحقیق است - . وعمده ترین یافته های این پژوهش عبارتنداز: متن و فعالیتهای کتاب علوم تجربی پایه ی دوم ابتدایی از ضریب درگیری مطلوبی برخوردار بوده - - I=0/30که بیانگر ارائه ی فعال محتوا می باشد. پرسش های مطرح شده بیشتر از نوع فعال بوده و دانش آموزان را به فعالیت و پژوهش دعوت می نماید. تعداد جملات درکی در همه ی دروس نسبت به جملات حفظی برتری چشمگیری دارد، درس10 دارای بیشترین ضریب درگیری بوده - - I=0/59 و درس5 دارای کمترین میزان ضریب درگیری - - I=0/16 بوده است. بهتراست در تحلیل محتوای کتاب فقط به تحلیل متون کتاب اکتفا نشود و تصاویر نیز مورد تحلیل قرار گیرند.
مقدمه
در عصر حاضرنیروی محرک سازمان ها برای پیشرفت و هماهنگی با تغییرات نیروی تفکر است، تفکری فعال و انتقادی، قوه ای که در همه افراد وجود دارد و باید به درستی پرورانده شود. این مهارت ها به انسان ها دید وسیع تری می دهد و آینده نگری آنان را تقوبت می کند تا هر آنچه را که انجام می دهند با جامعیت کامل و دقت نظر همراه باشد وآنچه که مورد نظر سازمان ها و انسان های امروزی است تا در عصر تحولات سریع آن ها را یاری رساند تا به تعادل و پیشرفت های بی شمار دست یابند، توجه به فعالیت های پژوهشی و درگیر کردن ذهن فراگیران با انواع پژوهش هاست. دلایل بسیاری را می توان در اهمیت پژوهش ذکرکرد از جمله، برانگیختن علاقه و تحریک حس کنجکاوی در مورد یک موضوع، متمرکز کردن توجه روی یک مسئله با مفهوم خاص، بسط رویکرد فعال در زمینه یادگیری، فراهم ساختن فرصتی که دانش آموزان بتوانند با استفاده از آن اطلاعات مطرح شده را درونی کرده درباره آن به تفکر بپردارند. تشخیص مشکلات خاصی که دانش آموزان را از یادگیری باز می دارد و ترغیب دانش آموزان به اندیشیدن و اظهار نظر کردن در مورد پاسخ های دیگر اعضای کلاس است - قادری، . - 1379
کیفیت افزایی در عرصه یادگیری درس علوم تجربی از گذرگاه های بسیاری عبور می کند از جمله بهبود روش های تدریس، آموزش معلمان و... اما در این میان نقش محتوای کتاب های درسی و پژوهش هایی که به واسطه آنها ذهن فراگیران را درگیر می کند از اهمیت بسزایی برخوردار است. مقش محتوا در کتاب علوم تجربی با توجه به انعطاف پذیری ذهن فراگیران را درگیر می کند از اهمیت بسزایی برخوردار است وچرا که هر آنچه در کودکی فراگرفته شود در بزرگ سالی به ثمر خواهد نشست. از سوی دیگر نظر به نقش پژوهش و طراحی انواع فعالیت پژوهشی در پرورش انسان های خردمند، جستجوگر و منتقد و نیازمندی مربیان به شناخت این فعالیت های پژوهشی انتظار می رود محتوای کتاب های درسی من جمله علوم تجربی دوم ابتدایی نیز به این سمت و سو حرکت کند با وجود نقش حساسی که فعالیت های پژهشی و مهارت های پژوهشی و مهارت های پژوهشی در شکل گیری شخصیت کودکان دارد جایگاه آن در برنامه محتوای کتاب درسی چیست؟
در شرایط کنونی خلاقیت نه یک ضرورت بلکه شرط بقاست و بنابراین نظام آموزشی بر تربیت وپرورش افرادی که قادر به حل خلاق مسائل غیر قابل پیش بینی باشدتاکید می ورزد. بررسی رابطه بین خلاقیت و آموزش نشان می دهد که بر خلاف دیدگاه نظریه پردازان گذشته که خلاقیت را توانایی ارثی و ذاتی تلقی می کردند امروزه می توان آن را به ویژه برای کودکان و نوجوانان آموزش داد. بنابراین شناسایی و حذف بازدارنده تفکر خلاق در محتوای کتب و مدارس از اهمیت و ضرورت خاصی برخوردار است. کتاب علوم باید زمینه و بستر پژوهش محور بار آوردن دانش آموزان دانش آموزان را فراهم سازد.
بنابراین هدف ما در این پژوهش پاسخ به سوال زیر است:
-1توجه به پرورش مهارت پژوهشی در کتاب علوم تجربی تا چه میزان است؟
-2کتاب علوم دوم ابتدایی تا چه میزان پژوهش محور است؟
اهداف
اهداف اصلی
تحلیل محتوای کتاب علوم تجربی دوم ابتدایی بر اساس میزان دعوت به پژوهش
اهداف فرعی
-1تبیین کردن تحلیل محتوای کتاب علوم تجربی دوم ابتدایی در جذب فعالیت های پژوهشی -علمی
-2واکاوی کتاب علوم تجربی دوم ابتدایی به لحاظ پژوشی بودن
-3شناسایی بستر فعالیت های پژهشی در مباحث کاربری علوم تجربی دوم ابتدایی
مبانی نظری و پیشینه پژوهش
تسلط معلم برروش ها و فنون آموزشی یکی از ملاک های شایستگی معلمان به حساب می آید. در واقع بسیاری از صاحب نظران این ملاک را بر دیگر ملاک های شایستگی معلمان ترجیح می دهند. پیروان این ملاک معلم را مانند فرد صاحب فن دیگری می دانند که هر چه بر فوت و فن کارش مسلط باشد در کارش موفق تر خواهد بود، - ملکی، - 1385 روش عبارت است از سازماندهی فرآیند یاددهی- یادگیری و روش تدریس عبارت است از تعامل یا رفتارمتقابل معلم و شاگرد بر اساس طراحی منظم و هدفدار معلم برای ایجاد تغییر در رفتار شاگرد - شعبانی ، . - 1382
در یک تدریس موفق و اثر بخش علاوه بر شخصیت و مقام و منزلت معنوی و اعتبار معلم در نزد شاگردان شناخت انواع روش های تدریس و توانایی بکار گیری آنها در کلاس درس از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. چرا که اگر روش های تدریس به کار گرفته شده نا مناسب باشد و با محتوای مورد همخوانی نداشته باشد و یا اینکه معلمان به روش های تدریس مورد استفاده تسلط نداشته باشند ، در این صورت معلوم نخواهد بود که بر سر اهداف آموزشی که همه تلاش ها و امکانات درخدمت تحقق آنها هستند در مدارس و کلاس های درس چه خواهد آمد تدریس می تواند زیبا باشد ، دلچسب و برانگیزاننده باشد، امید بخش باشد، اثر بخش باشد،
پویا باشد وقتی که معلمان در بکارگیری روش های تدریس مهارت داشته باشند - ولیزاده، . - 1386 تسلط بر روش های تدریس از آنجا در امر آموزش اهمیت دارد که گروهی از صاحب نظران و علمای تربیت، تسلط به روش های تدریس را مهمتر از دانش و اطلاعات علمی معلم ارزیابی می نمایند. به طور کلی تجربه نشان داده است معلمانی که به روش های تدریس مسلط بوده اند از دیگر همکاران خود که تنها به اطلاعات علمی تکیه داشته اند موفق تر بوده اند. در گذشته تدریس را انتقال معلومات می دانستند؛
ولی امروزه همه صاحب نظران با مفهوم سنتی تدریس یعنی انتقال دانش و معلومات مخالف هستند. امروزه معلم باید دانش آموزان را با مطالب یادگرفتنی درگیر نماید و راه و روش دانستن را به آنها بیاموزد نه این که تنها به انتقال اطلاعات و معلومات و حقایق اکتفا نماید - ظفری نژاد، . - 1392 پیاژه نیز معتقد است وقتی که دانش آموز فعال نباشد به صرف شنیدن سخن دیگران یاد نمی گیرد. بلوم معتقداست یادگیری ضمن رفتار فعال دانش آموز رخ می دهد؛ آنچه که دانش آموز انجام می دهد سبب یادگیری می شود، نه آنچه که معلم انجام می دهد. همچنین، دیوئی می گوید: هسته اصلی جریان تدریس ترتیب شرایط و محیطی است که دانش آموز بتواند در آن به تعامل بپردازد
- به نقل از جویس و همکاران، - 1378 برونر نیز معتقد است آنچه امروزه درکلاس های درس آموزش داده می شود ، مطالب بی معنی و مفاهیم منفصل است و یادگیرنده به طور منفعل و طوطی وار آنها را یاد می گیرد و حفظ می کند؛ به این ترتیب یادگیری فعالیتی بی هدف،کسالت آور و بدون استفاده می شود. امروزه معلمان بیشترین استفاده را از مواد ومنابع آموزشی می کنند؛ به دانش آموزکه مسئول یادگیری خویش است کمتر توجه می کنند و خواه ناخواه تدریس را به صورت یک طرفه و خطی انجام می دهند.
در صورتی که فعال بودن دانش آموزان یکی از شرایط لازم در یادگیری است . یوزوک بونام اظهار می دارد که روش و میزان کنش و واکنش بین معلم و دانش آموزان مواد درسی و محیط یادگیری، میزان یادگیری را در کلاس های درسی مشخص می نماید. بنابراین، اگر شرایط یادگیری فراهم شود، دانش آموزان خود به یادگیری خواهند پرداخت - شعبانی، . - 1373 بنابراین، در تدریس باید شرایطی فراهم گردد که دانش آموز با محتوا درگیر شودجهت نیل به این هدف استفاده ازروش های فعال وروش های پژوهش محورمی باشد که دراین میان امروزه به روش پژوهش محورتاکیدفراوانی می شود.
