بخشی از مقاله
تدابیري جهت طراحی معماري با رویکرد پدافند غیرعامل
چکیده
سرزمین ما ایران به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و سیاسی همواره در معرض انواع خطرات طبیعی، زلزله و سیل و تهدیدات انسانساز جنگ قرار داشته است و تلفات انسانی و خسارات مالی سنگینی متحمل شده است. در کشور ما شاهد ساختوسازهایی هستیم که به طور روزافزون آسیب پذیري محیط کالبدي را در برابر انواع بحرانها افزایش میدهند. در پژوهش حاضر ابتدا به تعریف واژه پدافند پرداخته و سپس الزامات و تمهیدات برنامهریزي و طراحی معماري با رعایت اصول پدافند غیرعامل مورد بررسی قرارگرفته و توصیههایی در زمینه فرم ساختمانهاي معماري و موقعیت قرارگیري آنها و همچنین تدابیري جهت طراحی داخلی اینگونه فضاهاي معماري مطرح شده است. سؤالاتی که در این پژوهش دنبال خواهیم کرد این است که جانمایی ساختمان چقدر در پدافند غیرعامل موثر است؟ چه اصولی در طراحی معماري جهت هم راستا شدن با پدافند غیرعامل وجود دارد؟ پژوهش حاضر سعی دارد با پاسخگویی به این سؤالات برخی از اصول مهم را در حد وسع خود مشخص کند از این رو از روش تحلیل و توصیف منابع موجود و جمعآوري مطالعه اسنادي و کتابخانهاي استفاده خواهد شد و در پایان با ارائه کروکیها و آنالیز آنها به ارائه راهکارها پرداخته است. نتایج نشان میدهد که جانمایی دقیق و اصولی و همچنین برخی اصول طراحی معماري داخل ساختمان و خارج ساختمان میتواند معماري را در راستاي پدافند غیرعامل قرار دهد.
واژگان کلیدي: معماري، پدافند غیرعامل، راهکارها، مکان یابی
مقدمه
رشد روزافزون و افقی شهرها به همراه افزایش جمعیت آنها موجب بالا رفتن قیمت زمینهاي شهري، رشد عمودي آنها. افزایش تراکم جمعیت شهري شده است. توسعه نامتناسب شهرها به همراه این رشد افسارگسیخته در سالهاي اخیر و توجه نکردن مدیران شهري به توسعه پایدار، مشکلات عدیدهاي را به خصوص براي شهرهاي جهان سوم به وجود می آورد و مسئولیت بیشتري بر دوش برنامهریزان شهري مینهد. اهمیت مکانیابی اصولی، کاربريها و خدمات شهري را بارزتر میکند. اغلب نظریه هاي مکانیابی و مکان گزینی به کاربريهاي صنعتی و تجاري توجه نموده و عوامل تولید از قبیل بازار، سرمایه، نیروي کار و فاصله بازار تا محل تولید را متغیرهاي اساسی مکان یابی در نظر گرفته و نمونههاي خاصی را با اولویت دادن به یک یا چند عامل ارائه دادهاند (فرهادي، (1381 عناصري که در پدافند غیرعامل موثر است وضعیت معابر میباشد که با توجه به مشکلات بافت قدیم وضعیت معابر اهمیت زیادي دارد، از نظر شهرسازي راهها و شبکه هاي ارتباطی مهمترین و حساسترین فضاي عمومی یک شهر را تشکیل میدهند، زیرا علاوه بر این که درصد زیادي از اراضی شهري را به خود اختصاص میدهند، عنصر شکلدهنده شهر و محل فضاها و عناصر شهري میباشند (پریزادیري، .(1390 در مناطق شهري، صدمات جنگی شامل ترکیبی از ویرانههاي کالبدي و اختلال در عملکرد عناصر شهري است .انهدام سازهها و ساختمانها، شبکه راهها و دسترسیها، تأسیسات اساسی مخازن آب، نیروگاهها، خطوط ارتباطی تلفن، برق، آب، گاز و ...از آن جمله این آسیبها میباشند .با تلفیق هوشمندانه عناصر طبیعی، عناصر معماري و اصول پدافند غیرعامل میتوان این خطرات و تهدیدات را به حداقل ممکن کاهش داد (داعی نژاد، .(1385
روش تحقیق
در این پژوهش ضمن مروري بر تحقیقات انجامشده در زمینه پدافند غیرعامل، به مطالعه و بررسی کتب، استاد و مقالات در خصوص نمونهها و روشهاي علمی و مفهومی مکان یابی، مفاهیم و مسائل مرتبط با پدافند غیرعامل و پارامترهاي موثر در طراحی ساختمانها و مکانیابی اینگونه ساختمانها پرداخته شده است.
فرضیه تحقیق
میتوان با بررسی و شناخت عوامل موثر بر پدافند غیرعامل این فرضیه را مطرح کرد:
- با به کار بستن اصول پدافند غیرعامل در مکانیابی بناهاي معماري با اتخاذ روشی مناسب و هوشمندانه میتوان گزینه هاي مطلوب و بهینه سایت جهت احداث بناي معماري را شناسایی کرد. با توجه به بیتوجهی و خلأي که در این زمینه وجود دارد پژوهش پیش رو در حد توان خود و به عنوان یک مقاله میتواند الگوهایی جهت هم راستا شدن با فنون پدافند غیرعامل ارائه نماید.
ضرورت و اهمیت پژوهش
ایران کشوري با موقعیت راهبردي در مرکز خاور میانه است و در منطقهاي پرآشوب قرار دارد و داراي ذخایر عظیم انرژي میباشد. از طرفی اصل مبارزه با استکبار جهانی در دکترین دفاعی جمهوري اسلامی ایران قرار دارد احتمال ماجراجویی و تعدي قدرت هاي استکباري جهان را علیه کشورمان افزایش داده است، بنابراین باید براي این موضوع چندید برابر کشورهاي دیگر سرمایه گذاري کند. معماري و شهرسازي به عنوان یک واسطه، قدرت دفاعی را بالا میبرد و در ارضاي نیاز به امنیت در سلسلهمراتب پلهاي مازلو اثر مثبت داشته و باعث بقاي انسان می گردد.
پدافند غیرعامل
هر اقدام غیر مسلحانهاي که موجب کاهش آسیب پذیري نیروي انسانی، ساختمان، تأسیسات، تجهیزات، اسناد و شریانهاي کشور در مقابل عملیات خصمانه و مخرب دشمن شود، پدافند غیرعامل خوانده میشود. به بیان سادهتر پدافند غیرعامل، مجموعه اقداماتی است که انجام می شود تا در صورت بروز جنگ، خسارات احتمالی به حداقل میزان خود برسد. پدافند غیرعامل به عنوان یکی از شاخههاي مدیریت بحران با نوع تهدید جنگ و جمله نظامی سختافزاري به مجموعه اقدامات غیر مسلحانهاي گفته می شود که وجب کاهش آسیب پذیري نیروي انسانی، ساختمانها، تأسیسات، تجهیزات و شریانهاي کشور در مقابل عملیات خصمانه و مخرب دشمن میگردد (پیمان و غضنفري، .(1386 از نظر واژه شناس، واژه پدافند از دو جزء »پد« و »آفند« شده است. در فرهنگ و ادب فارسی »پاد« یا »پد« پیشوندي است که معانی »ضد، متضاد، پی و دنبال « بوده و هرگاه قبل از واژهاي قرار گیرد معناي آن را معکوس مینماید. واژه »آفند« نیز به مفهوم »جنگ، جدال، پیکار و دشمنی« است (دهخدا، .(1351 دکتر اصغریان جدي وجه تمایز بین پدافند عامل و غیرعامل را عامل انسان میداند. به این معنا که پدافند عامل را ابزاري میداند که نیاز به مدیریت مستقیم و کاربري انسانی دارد و مشتمل بر ابزار و آلات جنگی، سازماندهی، آموزش مدیریت نیروهاست که در شرایط عدم حضور انسان، آن ابزار به خودي خود فاقد اعتبار است. درحالیکه پدافند غیرعامل را امکانات معماري در زمینه مهندسی جنگ می داند، به گونهاي که بدون ابراز و توانمندي، نیروهاي رزمی و دفاعی را افزایش دهد؛ مانند پناه گرفتن درون سنگر و یا استقرار در نقاط مرتفع. به نظر وي پدافند غیرعامل نیازي به حضور انسان نداشته و هر کسی آنجا را متصرف شود، راندمان دفاعی بیشتري در جنگ خواهد یافت (اصغریان جدي، .(1374
دیدگاه معاصر جهان در باب پدافند غیرعامل
بررسی دیدگاههاي فکري تعدادي از کشورهاي پیشرفته در محافظت از غیرنظامیان در برابر تهاجمهاي نظامی گویاي آن است که از دیدگاه پدافند غیرعامل، یک طرح کارآمد میبایست تلفات جانی را به حداقل ممکن کاش دهد، خسارات زیربنایی را به حداقل برساند و ابعاد و دامنه آسیبها را هرچه بیشتر محدود نگاه دارد (حاجی ابراهیم زرگر و هوشیار، .(1386 در سوئیس مهمترین ابعاد دفاع از غیرنظامیان در برابر تهاجمهاي نظامی را میتوان به ترتیب زیر برشمرد:
تأمین فضاهاي پناهگاهی در برابر حملت هسته اي براي هر یک از شهروندان سوئیسی و هم براي کارکنان صنایع کلیدي (قبل از بحران).
تأمین فضاهاي بیمارستانی زیرزمینی مقاوم در برابر حملات هسته اي (قبل از بحران). هشدار و اعلام خطر مرحلهاي، متناسب با اوجگیري تنشهاي بین المللی (حین بحران). استقرار دائم در پناهگاه (حین بحران و پس از بحران).
بنابراین اقدامات محافظت از غیرنظامیان در برابر تهاجمهاي نظامی در سوئیس محدود به آمادگی غیرنظامی جهت مواجهه با حملات هسته اي از طریق تامی حفاظت پناهگاهی و سپس مقابله با بحران با تاکید بر امدادهاي پزشکی است (حاجی ابراهیم زرگر و هوشیار، .(1386 دفاع غیرعامل شامل اعلام خبر، استتار، اخفا، تفرقه، پراکندگی، استحکامات و پناهگاه، تحرك، حیله و فریب، ایجاد سیستم هاي اطفاء حریق و کنترل خسارات می باشد.
اصول اولیه پدافند غیرعامل
-1موضع یابی1 که خود شامل مأموریت، پراکندگی، شکل عوارض و محیط میباشد. -2 انضباط استتار2 -3 احداث و ایجاد استتار3 (خدابخشی، (1388
