بخشی از مقاله
چکیده
تجربه حاضر، حاصل اجراي طرح تدوین برنامه استراتژیک توسعه فردي براي 80 نفر از کارکنان ممتاز شاغل در واحدهاي ستادي صنعت نفت در فاصله سالهاي 1388 تا 1390 میباشد. هدف اصلی طرح تدوین برنامه توسعه فردي کارکنان با مشارکت و براساس چشم انداز آرمانیِ شغلی آنان بود. بدین منظور، پس از ترسیم چشم انداز آرمانی افراد، نقاط قوت و ضعف آنان ارزیابی و بر مبناي تفاوت و فاصله موجود بین وضعیت فعلی و وضعیت مطلوب، اهداف و برنامه هاي توسعه فردي تدوین گردید.
بهمنظور اندازه گیري میزان اثربخشی طرح، قبل و بعد از اجراي پروژه، پرسشنامه نظرسنجی بر روي گروه نمونه و سرپرستان آنها اجرا شد. تجزیه و تحلیل نتایج نشان داد، اجراي این طرح، بر روي روابط کارمند با سرپرست، عملکرد کارکنان، همسویی اهداف توسعه شخصی و سازمانی، تمایل کارکنان به شرکت در دورههاي آموزشی، خشنودي کارکنان، تعهد و احساس تعلق به سازمان، آگاهی سازمان از نقاط قوت و ضعف کارکنان و آگاهی کارکنان از نقاط قوت و قابل خود تأثیر مثبت داشته و موجب افزایش هر یک از این عوامل شده است.
مقدمه
بررسیها نشان میدهد بیشتر روشهاي آموزش و توسعه منابع انسانی در سازمانها، برنامه هاي توانمندسازي و توسعه کارکنان خود را با حداقل مشارکت و نظرخواهی از کارکنان و توجه به خواسته هاي واقعی و نیازهاي آنان تدوین میکنند. این درحالی است که توسعه منابع انسانی در سازمانها نوعی تعهد و انتظار متقابل و وظیفه دو سویه بین فرد و سازمان است. در چهارچوب این تعهد و انتظار متقابل، کارکنان باید ضمننشان دادن التزام عملی به انجام وظایفی در راستاي اهداف سازمانی، و همچنین رفتار در چهارچوب نظامنامه آن، حقوق متقابلی را نیز براي خود تعریف کنند. از اهم این حقوق میتوان به بهرهمندي از فرصت توسعه مستمر دانش و مهارت کاري و تکامل جنبههاي مختلف شخصیتی کارکنان اشاره کرد. از سوي دیگر سازمان نیز در چهارچوب انتظارات به حق خود از کارکنان میخواهد که با نهایت تلاش و تعهد در راستاي تحقق اهداف سازمان گام بردارند .(2) با توجه به این امر، صنعت نفت بهمنظور همراستا کردن توسعه سازمانی و توسعه فردي و به تبع آن اجراي بهینه طرحهاي توسعه کارکنان، تصمیم گرفت برنامه هاي آموزش و توسعه کارکنان را با مشارکت آنان و در قالب برنامه استراتژیک توسعه فردي تدوین نماید.
معرفی اجمالی صنعت نفت جمهوري اسلامی ایران
جمهوري اسلامی ایران کشور قدرتمندي است که به مواهب و ثروتهاي خداداي فراوانی از قبیل نفت و گاز دسترسی دارد. به منظور حفظ و بهره برداري بهینه از این منابع ارزشمند، کشور نیازمند ایجاد سازمانی منسجم و قدرتمند براي اداره این ثروت عمومی می باشد. در این راستا صنعت نفت کشور با حفر اولین چاه در 104 سال قبل پا به عرصه وجود نهاد. به اقتضاي فعالیتهاي مورد انتظار از صنعت نفت و به منظور تحقق وظایف محوله ، علاوه بر ستاد وزارت نفت، چهار شرکت اصلی به شرح ذیل این رسالت خطیر را بر عهده دارند.
- شرکت ملی نفت ایران
- شرکت ملی گاز ایران
- شرکت ملی صنایع پتروشیمی
- شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده هاي نفتی ایران
گستره صنعت نفت به وسعت تمام کشور ایران بوده و در کلیه مناطق شهري و روستائی، شبکه تولید و توزیع فرآورده ها ي نفتی و گازي به فعالیت اشتغال دارند. ستاد وزارت نفت و کلیه شرکتهاي اصلی داراي ستاد مستقل در تهران میباشند. همچنین صنعت نفت به دلیل ماهیت تخصصی و حرفه اي آن، نیازمند جذب نیرو هاي توانمندي است که با برنامه هاي ویژه اي سریعا" براي تصدي سمتهاي تخصصی و کارشناسی آماده گردند. به دلیل ماهیت بسیار پیچیده و تخصصی فعالیتها در صنعت نفت ، سرعت تغییر فناوري در حوزه هاي فنی و عملیاتی بسیار شتابنده میباشد.
مسأله و ضرورت
در سالهاي اخیر آمارهاي آموزشی صنعت حاکی از آن بود که تمایل کارکنان به حضور در دورههاي آموزشی سازمانی کمتر شده است. بنابراین اتخاذ رویکردي براي تقویت انگیزه و جلب مشارکت بیشتر کارکنان در امر آموزش و توسعه خود ضروري به نظر میرسید. همچنین لزوم به-کارگیري مکانیزمی که به کارکنان کمک کند تا دیدگاهها و پیشنهادهاي خود را در جهت اثربخشی فرایند یادگیري و آموزش ارائه نموده و بهطور فعال در پیشرفت و توسعه فردي و حرفهاي خود شرکت نمایند، کاملا محسوس بود. بهعلاوه صنعت نیازمند این بود که بتواند به درستی حیطه هایی که کارکنان در آنها نیاز به آموزش دارند را تعیین نموده و با متمرکز نمودن آموزشها بر نیازهاي واقعی کارکنان باعث افزایش اثربخشی و کارآیی آموزشها و به تبع آن افزایش توانمندي، تقویت روحیه و رضایت شغلی کارکنان گردد.
تصمیمگیري
الگوها و روشهاي گوناگونی در زمینه تعیین نیازهاي آموزشی و توسعهاي کارکنان وجود دارد؛ اما برنامه استراتژیک توسعه فردي به دلیل توجه توأمان به نیازها و آرمانهاي شخصی افراد و اهداف سازمانی، یکی از سودمندترین و کارآمدترین روشها در ایجاد انگیزه و جلب مشارکت کارکنان و اثربخشی آموزشها میباشد. برنامه توسعه فردي، به عنوان یک ابزار کاربردي، باعث رشد و ارتقاي دانش و مهارت کارکنان از طریق مشارکت فعال سرپرستان و مدیران میشود که مهمترین ویژگی آن تعامل دو سویه کارکنان و سرپرستان است. بدین طریق که در طی آن سرپرستان با کارکنان براي توافق بر اهداف و نیازهاي توسعهاي ارتباط برقرار میکنند و با علایق آنان آشنا میشوند. برنامه ریزي جهت توسعهفردي قسمتی از چرخه برنامه ریزي کل صنعت و شرکتها است. همانگونه که میدانیم، برنامه استراتژیک سازمان بر اهداف بلند مدت تمرکز دارد و برنامه عملی در راستاي برنامه استراتژیک سازمان ضامن محقق شدن اهداف استراتژیک است. مدیران و سرپرستان مسئولیت اجراي برنامه هاي عملی را بر عهده دارند. بنابراین، کارها باید با اولویتهاي مشخص شده از سوي سرپرستان براي انجام برنامه عملی، همسو باشد و سرپرستان باید مطمئن باشند که کارکنان از دانش، مهارت و توانایی لازم براي دستیابی به اهداف تعیین شده برخوردار هستند. در این راستا طراحی و اجراي یک طرح توسعه فردي و ارزیابی مهارتهاي کارکنان، نقش مهمی در انجام برنامه هاي عملی و در نهایت تحقق اهداف استراتژیک سازمان دارد .(4)
اهمیت برنامه هاي توسعه فردي به اندازه اي است که در یک تحقیق وسیع که در سال 2005 در انگلستان انجام شد، 94 درصد از کارکنان اظهار کرده اند که باید نقش و سهم بیشتري درقبال آموزش و توسعه خود داشته باشند و 17 درصد از آنان گفته اند که در سال 2005، خودشان مبتکر، تشخیصدهنده و پیشنهاددهنده برنامه هاي آموزشی و توسعه اي براي خود بوده اند. در همین تحقیق روشن شد که بیشترین کارکنانی که خودشان به تعیین و تشخیص نیازآموزشی و پیشنهاد آموزش براي خود اقدام کردهاند داراي تحصیلات دانشگاهی بوده و در سطوح مدیریتی کار میکنند .(1)
بدین ترتیب، مدیریت منابع انسانی صنعت نفت بر آن شد تا طرح تدوین برنامه استراتژیک توسعه فردي را براي کارکنان ممتازِ4 شاغل در واحدهاي ستادي صنعت اجرا نماید. این تعداد برابر با 80 نفر بودند که به دلیل سابقه کم، عمدتا در سمتهاي کارشناس یا کارشناس ارشد انجام وظیفه مینمایند.
هدف برنامه استراتژیک توسعه فردي ( IDSP)
اغلب کارمندان میخواهند که در سمتها و موقعیتهاي فعلی خود رشد کرده و به سمتهاي جدیدتر و موقعیت هاي بهتر پیشرفت کنند. هدف برنامه استراتژیک توسعه فردي این است که شایستگیهایی را در فرد ایجاد کند که وي را از خود فعلی موجودش به خود آتی مطلوبش تغییر دهد. بهمنظور انجام موثر این امر، برنامه اي واقعبینانه از اقدامات و فعالیتها مورد نیاز است. یک IDSP میتواند ابزار مناسبی براي کمک به طرحریزي مسیر شغلی، هدایت، توسعه و ارزیابی میزان پیشرفت در برابر اهداف و مقاصد کارراهه شغلی باشد. از جمله مهمترین اهداف برنامه استراتژیک توسعه فردي کارکنان میتوان موارد زیر را برشمرد:
-1 شناسایی نیازهاي توسعه کارکنان از طریق مقایسه مهارتها و توانمنديهاي آنان با چشم انداز آرمانی شغلیشان
-2 شناسایی فرصتهاي توسعه و انتخاب بهترین گزینه آن براي هر فرد
-3 اجراي یک نظام توسعه فردي و تخصصی براي هر یک از کارکنان
مزایاي برنامه استراتژیک توسعه فردي(( IDSP
این برنامه به کارکنان کمک میکند تا:
• وظایف خود را بر مبناي استانداردهاي شغلی وضع شده انجام دهند.
• عملکرد خود را ارتقا دهند.
• اهداف قابل قبولی براي خود وضع نمایند.
• نقاط قوت و ضعف خود را معین، ارزیابی و بازنگري کنند.
• توسعه فردي خود را در طی برنامه هاي کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت، طرح ریزي و زمانبندي نمایند.
همچنین این برنامه به سرپرستان کمک می نماید تا:
• از توسعه و ارتقاي کارکنان خود پشتیبانی کنند تا آنان به دانش، مهارتها و شایستگیهاي مطابق با استانداردهاي عملکردي خویش دست یابند.
• نیازهاي توسعهاي فعلی کارکنان خود را به طور صحیح مستند نمایند.
• نیازهاي سازمانی، تغییرات در ماموریت سازمان، تغییر در فنآوري، حجم معاملات مورد انتظار، نیازهاي کارکنان، برنامه ها و نیازهاي آتی براي مهارتهاي معین را در بخشها و واحدها مدنظر قرار دهند.
مراحل اجراي طرح "تدوین برنامه استراتژیک توسعه فردي کارکنان" در صنعت نفت
مراحل اجراي این طرح به شرح زیر است:
-1 نظرسنجی از کارکنان مشمول طرح و سرپرستان آنها
-2 برگزاري کارگاه توجیهی-آموزشی طرح تدوین برنامه استراتژیک توسعه فردي
-3 ترسیم چشمانداز آرمانی هر یک از افراد (تعیین وضع مطلوب) باتوجه به شناخت دقیق و آیندهمحور صنعت
-4 ارزیابی و شناخت نقاط نقاط قوت و ضعف (تعیین وضع موجود) -5 مقایسه وضع موجود و وضع مطلوب (ارزیابی نیازهاي توسعهاي) -6 تعیین اهداف و فرصتهاي توسعه
-7 تعیین الویتهاي عملکردي و تدوین برنامه توسعه
-8 اجراي برنامه
-9 ارزیابی مجدد و بروز رسانی برنامه
-1 نظرسنجی از کارکنان مشمول طرح و سرپرستان آنها
در گام اول طرح از سرپرستان درخصوص عملکرد کارکنان نظرسنجی بهعمل آمد. همچنین از کارکنان درخصوص میزان همسویی اهداف توسعه شخصی و سازمانی، اثربخشی دورههاي آموزشی، خشنودي، تعهد و احساس تعلق به صنعت، آگاهی صنعت نفت از نقاط قوت و ضعف کارکنان، آگاهی کارکنان از نقاط قوت و قابل خود و روابط کارمند با سرپرست نظرسنجی شد. این ارزیابیها با استفاده از پرسشنامههاي محقق ساخته که در بخش سرپرستان شامل 7 سوال و در بخش کارکنان شامل 37 سوال است صورت پذیرفت (پیوست 1 و .(2
-2 برگزاري کارگاه توجیهی- آموزشی طرح تدوین برنامه استراتژیک توسعه فردي
در ابتداي طرح، بهمنظور آشنایی کارکنان و سرپرستان آنان با چرایی، فرآیند و اهداف طرح، کارگاه آموزشی- توجیهی دو روزه براي کارکنان مشمول طرح برگزار شد. در این کارگاه به کارکنان نحوه حضور در جلسات ارزیابی و مشاوره و نیز نحوه پاسخدهی به پرسشنامههاي مورد نظر آموزش داده شد. همچنین طی جلسه یکروزه اي که براي سرپرستان کارکنان برگزار گردید، چگونگی مصاحبه توسعهاي با کارمند و تکمیل فرم شایستگیهاي کارکنان به آنان آموزش داده شد.
