بخشی از مقاله
چکیده
در این نوشتار ارتباط بین تربیت و تربیت اخلاقی با پیشرفت مورد بررسی قرار داده شده است. پرسش اساسی این است که نقش و جایگاه تربیت اخلاقی در الگوی پیشرفت کجاست؟ در این رابطه باید گفت که اخلاق و تربیت به دو عنوان دو مؤلفه ی مهم و تأثیرگذار در زندگی انسان می باشند که بدون توجه به آن ها پیشرفتی حاصل نخواهد شد و اگر پیشرفتی هم به دست آید در ادامه با چالش های زیادی روبرو خواهد گردید.
به همین خاطر لازم است تا ضمن تلاش برای پیشرفت به آموزش و پرورش - تعلیم و تربیت - به طور جد توجه گردد. از طرفی نیز لازم است تا اخلاق چاشنی این امر باشد که بدون آن پیشرفت های انسانی هم به چالش و آسیب تبدیل خواهند شد. لذا باید گفت تربیت اخلاقی به عنوان یک مؤلفه ی بسیار مهم و اثر گذار در فرآیند پیشرفت کشور ایران است که مبتنی بر آموزه های صریح دینی و فرهنگ اسلامی بوده و بدون آن نمی توان پیشرفت در همه ی جوانب را انتظار داشت. تربیت اخلاقی از چنان اهمیتی برخوردار است که عمده ی مبانی الگوی پیشرفت را در بر گرفته و پوشش می دهد.
.1 مقدمه و بیان مسئله
داشتن صفات اخلاقی نیکو و کسب فضیلت های اخلاقی مانند رعایت ادب و احترام، داشتن وجدان کاری، وجدان مذهبی، کمک به دیگران و ... از ارزشهای انسانی است که با روح مجرد و ملکوتی او تناسب و سنخیت دارد و تخلق به آنها علاوه بر موفقیت و پیشرفت در زندگی دنیوی، موجب تکامل نفس و تقرب الی االله و نیل به سعادت اخروی خواهد بود. از طرف دیگر رذایل اخلاقی موجب شقاوت خواهد شد.
اخلاق در زندگی فردی و اجتماعی انسان تأثیر بسزایی دارد. سلامت و آرامش روانی هر انسانی تا حد زیادی مربوط به خلق و خوی اوست
تربیت اخلاقی در انسان باعث پرورش فضایل و از میان بردن رذایل می گردد به گونه ای که آراستن نفس متربی به فضایل و پیراستن آن از رذایل، این توانایی را در او ایجاد میکند که در مقام عمل، به ارزشهای اخلاقی پایبند باشد و موانع درونی و بیرونی نتواند او را از پایبندی به ارزش ها منحرف کند
عرصه زندگی در تجدد امروزی، تنوع غامضی از انتخاب های موجود را پیش روی افراد قرار می دهد. در این میان با توجه به نقش فعال دین و تربیت صحیح و اخلاقی در جامعه به ویژه در سده های اخیر نمی توان تأثیر آن و ارزش های دینی و اخلاقی وابسته به آن را به عنوان یکی از متغیرهای اجتماعی تأثیر گذار در شیوه ی زندگی مورد اغماض قرار داد. باورها و ارزش ها در میان مردم مشترک هستند و به قضاوت های شخصی افراد بستگی ندارند.
افراد برای صیانت از ارزش ها و باورهایشان مبارزه می کنند و برای حفظ آن ها می کوشند و چون این باورهای کارکردهای عدیده ای دارند، نقش و تأثیر شگرفی در حیات فردی و اجتماعی ملت ها برجای گذاشته و می گذارد
تربیت اخلاقی به عنوان شیوه ای در نظر گرفته می شود که می تواند این باورها و ارزش ها را در میان مردم به صورت وجدان داخلی نهادینه گرداند. تربیت اخلاقی فرآیندی است که باعث تغییر و تحول باطنی در فرد می شود و در پی کسب آن، فرد به آگاهی عمیق و بینش می رسد، راه را از بیراهه تشخیص می دهد، قضاوت صحیح را به دست می آورد و به شایستگی اخلاقی می رسد. تربیت اخلاقی فرد را برای حضور در اجتماع آماده می کند و به او می آموزد که چه ضابطه ها و قانون و ارزش هایی در جامعه حکمفرماست
تعلیم و تربیت یکی از ضروری ترین نیازهای زندگی بشر می باشد
انسان بدون تعلیم و تربیت صحیح نه راه به جای می برد و نه به درک معنای انسانیت نایل میآید و نه به فتح قلههای رفیع انسانیت دست مییازد. بدین جهت تربیت، عالیترین هدف پیامبران مرسل و اساسیترین پیام کتب الهی است. شکوفایی استعدادها و ارزش های والای انسان بر اساس تربیت اخلاقی است.
انسان شدن انسان و دست یابی او به پیشرفت و کمال و سعادت نهایی، همه مرهون تربیت صحیح و اخلاقی است. تربیت اخلاقی می تواند به رشد و ارتقای روحی و جسمی انسان یاری، و نیازهای فردی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و ... او را به خوبی تأمین نماید. تمام امور زندگی بشر با تربیت اخلاقی در ارتباط است و کسی که از تربیت اخلاقی بی بهره است مانند کسی است که در بیابانی خشک و بی آب و علف سرگردان و متحیر است و نمی داند از کدام راه برود تا به مقصد برسد
در طرف دیگر الگوی پیشرفت کشور اسلامی باید همه جانبه باشد و تمام امور زندگی بشر را در نظر بگیرد. پس می توان یک ارتباط و تعامل بین تربیت اخلاقی و الگوی پیشرفت تصور نمود که از طریق تربیت اخلاقی افراد در جامعه، آن ها می توانند در همه ی زمینه ها به خوبی پیش رفته و به پیشرفت دست یابند. لذا سوال اصلی در این پژوهش این است که نقش و جایگاه تربیت اخلاقی در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت چیست و چگونه می باشد؟
.2 اهمیت و ضرورت پژوهش
در تربیت اخلاقی رویکرد اصلی متوجه پرورش استعدادهای فطری و اخلاقی و رسیدن به کمالات اخلاقی است. تربیت اخلاقی بخش مهمی از علم اخلاق را تشکیل می دهد و چون مباحث آن ناظر به راهکارهای عملی در سبک زندگی اسلامی و ارائه توصیه هایی در باب عمل و موقعیت های واقعی است، گاهی از آن تحت عنوان اخلاق عملی یاد می کنند که فرد را در موقع عمل و کوشش یاری می رساند.
از آنجایی که هدف اصلی تربیت اخلاقی کسب فضایل اخلاقی و توانایی رعایت اعتدال در تمام زمینه های زندگی است و فرد می تواند از طریق رشد و موفقیت فردی در تعالی و رشد و پیشرفت جامعه نیز اثر مثبت و به جا داشته باشد، اهمیت و ضرورت این پژوهش از چند منظر قابل بحث و بررسی می باشد. نخست اینکه تربیت یک ویژگی انسانی است که لازم است انسان برای زندگی با دیگران به صورت برنامه ریزی شده و با توجه به ارزش ها، فرهنگ و اعتقادات و سایر ویژگی های جامعه ای که در آن زندگی می کند، تربیت شود و به این بعد در تمام زمینه ها و خصوصا برای دسترسی به پیشرفت توجه بیشتری شود.
از طرف دیگر بعد مهم تربیت، تربیت اخلاقی است که با دارا بودن ویژگی هایی چون سازگاری با فطرت و طبیعت انسان و همچنین جهان شمولی آن، می تواند زمینه های رسیدن به پیشرفت و کمال را به خوبی هموار گردانده و آماده سازد. چرا که اصول تربیت اخلاقی و اخلاق در بند زمان و مکان نیست و همگان اذعان دارند که تربیت اخلاقی بعد جهانی دارد و همسو با تعالیم دینی می باشد.
.3 پیشینه ی پژوهش
با نگاهی به پژوهش های پیشین دریافته می شود که اخلاق و تربیت اخلاقی به عنوان یک اصل اساسی در زندگی انسانی و اجتماعی، همیشه مورد توجه بوده و اندیشمندان و محققان مختلف از زوایای مختلفی به این امر نگریسته و آثار مختلفی را در این باب به رشته ی تحریر در آورده اند، همچنان که بازبینی و آشنایی با سایر کارها و پژوهش های انجام شده ، وسعت دید گسترده تری به نویسنده خواهد داد و باعث می شود تا با نگاه عمیق تری به موضوع نگاه کرده و بپردازد. به همین خاطر به چند مورد از آثار مختلفی که با این رویکرد و موضوع تربیت اخلاقی می باشند، در زیر اشاره می گردد؛
موسوی - - 1396، در مقاله ای با عنوان؛ »اخلاق تربیت در سبک زندگی اسلامی« به نقش و جایگاه تعلیم و تربیت و خصوصا تربیت اخلاقی در زندگی پرداخته است و معتقد است در دنیای مدرن تربیت اخلاقی است که می-تواند باعث شکوفایی استعدادها و رسیدن به پیشرفت و کمال گردد. رویکرد اصلی در پژوهش نامبرده جایگاه تربیت اخلاقی در سبک زندگی اسلامی بوده و کمتر توجهی به نقش و جایگاه این مهم در پیشرفت داشته است.
فرهنگ اصفهانی و همکاران - - 1396، در پژوهش خویش با عنوان؛ » الگوی پیاده سازی تربیت اخلاقی مبتنی بر الزامات کرامت انسانی با تأکید بر دیدگاه کانت و شهید مطهری«، ضمن مفهوم شناسی کرامت و جایگاه آن در اندیشه ی مطهری و کانت، به دلالت های تربیت اخلاقی مبتنی بر کرامت انسانی در اندیشه این دو فرد می پردازند. آنها نیز اگرچه به تربیت اخلاقی در عنوان اشاره می نمایند، ولی بحث اصلی شان پیرامون کرامت انسانی و الزامات آن است که یکی از مباحث مهم در دنیای انسانی می باشد و کمتر اشاره ای به اهمیت تربیت اخلاقی در پیشرفت انسانی و حتی در نظرگیری کرامت انسانی داشته اند.
رفیعی - 1395 - ، در پژوهش خویش با عنوان؛ » اصول تربیت اخلاقی از منظر اسلام، رویکردی تطبیقی«، شماری از اصول تربیت اخلاقی در اسلام را با سایر ادیان بررسی میکند. او معتقد است که اسلام در تبیت اخلاقی به چهار اصل اساسی معتقد است که این اصول دارای جهانی شمولی و سازگاری با فطرت انسان نیز می باشند. چهار اصل تربیت اخلاقی سازگاری وسایل با هدف، پای بندی کامل به رفتارهای اخلاقی، رعایت تفاوت های فردی، بازتاب عینی و ذهنی اخلاق، در نوشتار او به خوبی مورد بررسی قرار گرفته اند، اما کمتر توجهی به نقش و جایگاه این اصول و خصوصا خود امر تربیت اخلاقی در پیشرفت و تعالی جامعه شده است.
خلیلی و همکاران - - 1390، نیز در پژوهشی مشابه با عنوان؛ » بررسی تعلیم و تربیت اخلاقی از دیدگاه ابن سینا، - یک مقاله ی مروری - «، ضمن بررسی ارزش و ضرورت تعلیم و تربیت در زندگی انسان، به بررسی تعلیم و تربیت اخلاقی از دیدگاه ابن سینا می پردازند. آنها معتقدند از نظر ابن سینا مهمترین و اصلیترین هدف تعلیم و تربیت رسیدن فرد و جامعه به سعادت و کمال است. کسب اعتدال و میانهروی و کسب فضائل اخلاقی نیز از مهمترین اهداف تربیت اخلاقی در نظر این فیلسوف بزرگ است. همچنان آن ها علاوه بر این، به روش های تربیت اخلاقی، ویژگی های یک معلم خوب و به صورت کلی روش های تعلیم و تربیت نیز اشاره می نمایند. آن ها نیز در پژوهش خویش کمتر توجهی به نقش و جایگاه تعلیم و تربیت اخلاقی در پیشرفت و تعالی یک جامعه داشته اند.
از دیگر پژوهش ها و کتبی که در این زمینه انجام شده و به رشته ی تحریر در آمده است، می توان به، مطهری - - 1376؛ فلسفه ی اخلاق، صانعی - - 1378؛ پژوهشی در تعلیم و تربیت اسلامی، حاجی ده آبادی - - 1377؛ درآمدی بر نظام تربیتی اسلام، باقری - - 1386؛ نگاهی دوباره به تربیت اسلامی و سایر پژوهش های دیگر اشاره نمود.
