بخشی از مقاله
چکیده
کتاب را حافظه بشریت خوانده اند و کتابخانه جایگاهی است که این حافظه را در خود نگهداری میکند. ازاینرو ما در این مقاله سعی کردیم با اشاره به ظرفیت های کتابخانههای عمومی در آموزش، غنای فرهنگی، رشد اقتصادی، فعالیتهای سیاسی و اجتماعی، به عبارتدیگر توسعه همهجانبهی جامعه به نقش کتابخانه های عمومی مورد بحث قرار گیرد. با توجه به گسترش اینترنت و فعالیت های مبتنی بر آن بخشی نیز به تعامل میان این دو اختصاص یافت. در نهایت مشخص شد که کتابخانههای عمومی حتی با ظهور فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی نوین نیز از ظرفیت بالایی در توسعه همه جانبه ی کشور و اعتماد به نفس ملی برخوردار هستند.
در عصر حاضر، تمام جوامع دنیا بهسوی تحول گام برمیدارند؛ و مقوله کتابخوانی، دسترسی به اطلاعات و ترویج مطالعه از مؤلفههای اصلی دنیای جدید است. ترویج فرهنگ کتابخوانی اکنون از مهم ترین اقدامات در توسعه و ترویج کتاب خوانی و یکی از موضوعهای و دغدغههای بزرگ جوامع و بهخصوص کشورهای درحال توسعه است. بر همین اساس در سرتاسر دنیا اقداماتی برای ترویج کتاب خوانی صورت گرفته است. آشنایی با اقدامات کشورهای مختلف و تطبیق آن با نظام کتابخانه ای و مطالعه و یادگیری می تواند از اقدامات اساسی جهت بررسی نیازها، اقدامات و نیز گسترش فرهنگ مطالعه در کشور و نیز همسطح سازی خود با سایر کشورهای پیشرفته دنیا هست.
مقدمه
کتاب و کتابخوانی و میزان گرایش به مطالعه، امروزه یکی از شاخص های توسعه به شمار می رود. ازاینرو یادگیری تمام عمر، یکی از اصلیترین اهداف دولتهای کشورهای مختلف در طول سالهای گذشته بوده است و امروزه ارتباط بسیار نزدیکی با سیاستگذاریهای اجتماعی چون سواد اطلاعاتی و ارتباطی با شهروندی دیجیتال، آموزش و مهارتآموزی مجدد شهروندان برای جامعه اطلاعاتی، رقابتی سازی و کارآفرینی دارد - زوارقی، - 1385 به عنوان مثال ایر - 2004 - با اشاره به دههی 2003 - تا - - 2012که توسط سازمان ملل متحد در راستای افزایش اهمیت سواد و افزایش 50 درصدی نرخ کنونی آن تا سال 2015 دههی سواد نامگذاری شده است-آن را فرصتی طلایی برای کتابخانهها میداند کهمجدداً نقش سنتی و دیرینهی خود به عنوان پشتیبانی از سواد و سوادآموزی را به عنوان بخشی از رویکرد یادگیری مادامالعمر خود اثبات کنند.
چراکه سواد برای مردم و دولت مداران از ارزش قابل توجهی برخوردار و باعث تولید ثروت، اشتغال، بهبود زندگی و شمول اجتماعی می شود. همچنین نتایج بررسی یونسکو نشان می دهد که امروزه کتابخانه ها در بستر اجتماع به فعالیت هایی می پردازند که مؤید نقش پشتیبانی آن ها از آموزش دائمی و تمام عمر است. البته این فعالیت ها با تأکید فزایندهای بر مهارتهای مبتنی بر سواد اطلاعاتی صورت میگیرد - یونسکو،. - 1982 گرچه کشورهای درحال توسعه نزدیک به 80 درصد جمعیت جهان را تشکیل میدهند، اما کمتر از 30 درصد کتاب های مصرفی جهان را تولید می کنند و کمتر از این نسبت نیز به کتاب خوانی مشغول هستند، این در شرایطی است که کشورهای پیشرفته یا توسعهیافته که حدود 20 درصد جمعیت جهان را تشکیل میدهند، 70 درصد کتابهای مصرفی جهان را تولید میکنند - محبوب،. - 1391
کشورهای اروپایی حدود 15 درصد جمعیت جهان را در خود جای دادهاند، اما در سال 1990 بیشتر از نصف کتابهای مصرفی جهان را تولید کرده اند، اروپا در سال 1991 به ازای هر یک میلیون نفر جمعیت خود، 802 عنوان کتاب منتشر کرده است، اما در قاره آسیا در همین سال به ازای هر یک میلیون نفر آسیایی 70 عنوان و در قاره آفریقا به ازای هر یک میلیون نفر آفریقایی فقط 20 عنوان کتاب منتشر شده است. مشکل کتاب در جهان سوم، تنها به کمبود تولید و نشر کتاب محدود نمی شود، مشکل اساسی این است که حتی اگر کتاب های زیادی هم در این کشورها منتشر شود، میزان افراد استفاده کننده از این کتابها - کتابخوانها - بسیار پایین است - محبوب،. - 1391
کتابخانههای عمومی و غنای فرهنگی
فرهنگ را می توان تبلور شناخت و دانش نیروی انسانی دانست . پس توسعه فرهنگی کاربرد بیشتر دانش حاصل از پژوهش از طریق آموزش و تولید در یک جامعه میباشد ویکی از مجریان سیاستهای فرهنگی هر کشوری کتابخانههای عمومی آن کشور هستند که می توان آن ها را مرکزی برای جامعه محسوب کرد. پژوهش کارپینتر - 2007 - می توان نمونه خوبی در این زمینه باشد. وی پژوهشی درزمینه بررسی نقش کتابخانه های عمومی در روابط چند فرهنگی که مهم ترین دغدغهی آن ها حفظ هویت و فرهنگ محلی، منطقهای درعینحال ملی آنهاست انجام داد و با سفر به کشورهای کانادا، ایالات متحده، سوئد، دانمارک، هلند، بلژیک به بررسی مشاهدات خود در این زمینه پرداخت.
او در پایان نتیجه گرفت که ایدهی سنتی کتابخانه های عمومی به عنوان مکانی ثابت برای تأمل و مطالعهی اختصاصی با انجام عمل امانت کتاب یا سایر منابع مرتبط با فرهنگ و هویت محلی، منطقه ای و ملی همچنان به ارزش خود باقی است. وی در نهایت پیشنهاداتی برای کتابخانههای عمومی در جوامع چند فرهنگی ارائه کرده است. این پیشنهادات عبارتاند از:
1. سعی کنند ارزش عمومی خود را ازنظر مفهومی بهصورت اثربخش نشان دهند
2. مهارت و اعتمادبهنفس لازم را در هر سطح برای اعضای جامعه فراهم آورند
3. با استفاده از پژوهش، رخدادها، آموزش، انتشارات و استفادهی خلاقانه از منابع وبی از رویه های خوب جهانی در این زمینه استفاده کنند
4. به این نتیجه برسند که می توان با اشتراک منابع و اطلاعات، تلاش های مضاعف و اضافی را کاهش داد - کارپنتر، - 2007
کتابخانههای عمومی و فعالیتهای اجتماعی
نقش کتابخانه های عمومی در تقویت گفت وگوهای محلی نیز قابل توجه است. کتابخانههای عمومی با توجه به ویژگیهای جغرافیایی، مکانی و خط مشی خنثی و بیطرفانه می تواند نقش عمده ای در ترغیب نهادهای مختلف اجتماعی و گفت وگو با یکدیگر داشته باشد. در این میان، راهبردهای مختلفی برای ترغیب اعضای جامعه به گفتوگو وجود دارد. بعضی از این راهبردها عبارت اند از پشتیبانی از سخنرانیها و جلسات عمومی در مورد مسائل جامعه و سخنرانیهای انتخاباتی برای ترغیب اعضای جامعه برای شرکت در انتخابات، تدارک فضا - این فضا می تواند مجازی نیز باشد، مانند استفاده از گروه های بحث الکترونیکی که به مسائل شهری اختصاص یافته است - ، اختصاص اتاق هایی برای مطالعهی گروهی - مککیب، - 2001، ارائه خدمات کتابخانه های عمومی برای تقویت مشارکت اجتماعی اعضا در راستای رفع مشکلات و ارائه راهحلها میتواند یکی دیگر از کارکردهای کتابخانههای عمومی باشد.
کتابخانهی عمومی می تواند با تدارک اطلاعات ارزیابانه، به نتایج پژوهش ها و تحلیل های مربوط به منطقه ارزیابی سیستم اجتماعی جامعه کمک کند. به عنوان نمونه مککلور وهمکاران - 1993 - ، در پژوهش خود نشان دادند که شهروندان نیازمند دسترسی مساوی و راحت به منابع اطلاعاتی محلی هستند که به آن ها در رویارویی با وضعیت های متنوعی که در زندگی خود با آن ها در روبه رو می شوند کمک کنند؛ مانند یافتن شغل جدید یا خدمات مراقبتی کودکان، تحویل غذا، ملاقات پرستاران با والدین سالخورده، یا مصوبات ایالتی برای حل مشاجرات میان موجر و مستأجر که کتابخانههای عمومی بهترین مکان برای تأمین چنین اطلاعاتی هستند. پتیگرو - 1996 - ، نیز اطلاعات مربوط به جامعه را که لازمه نیازهای روزمرهی شهروندان و مشارکت آن ها به عنوان اعضای یک جامعهی مردمسالار میباشد و مسئولیت تأمین آنها با کتابخانههای عمومی است.
داور پناه نیز در زمینهی توسعه اجتماعی و نقش کتابخانههای عمومی در این زمینه مینویسد:"توسعه اجتماعی با بهبود رفاه اجتماعی از طریق آموزش و خدمات بهداشتی و تسهیلات مسکن و تدوین استانداردهای سطح زندگی در پیوند است. برنامه های غیررسمی نظیر نهضت سوادآموزی، آموزش از راه دور، بهداشت عمومی فقرزدایی، حفظ محیطزیست، رفاه و بهداشت خانواده نیازمند کمک برخی سازمان هاست.
