بخشی از مقاله
چکیده
آگاهی از میزان و شدت آسیب های وارد شده به درختان سرپا و ارزیابی اثرات بعد از عملیات چوبکشی یکی از موارد مهم جهت رسیدن به مدیریت پایدار در جنگلهای شمال ایران می باشد. تحقیق حاضر با هدف تعیین میزان آسیب به درختان سرپا در شیوه گزینشی بعد از اجرای عملیات چوبکشی، در پارسلهای 220 و 225 از سری نمخانه در جنگل خیرودکنار نوشهر انجام شد.
در این بررسی خسارات ناشی از عملیات چوبکشی با استفاده از اسکیدر تیمبرجک 450سی، بر درختان سرپا مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج این بررسی نشان داد که به ترتیب در دو پارسل 220 و 225، 80/6 درصد و 72/7 درصد از آسیبهای حاصل از چوبکشی در قسمتهای پایین ساقه درخت - ریشه و 0/3-0متر از بن درخت - رخ داده است و بیش از 40 درصد از زخمها دارای مساحتی کمتر از 200 سانتیمتر مربع میباشند، ولی 57 درصد از زخمها منجر به آسیب به کامبیوم شده است.
-1 مقدمه
عملیات بهرهبرداری جنگل یک نظام مهندسی با هدف بیشینه کردن کارایی و کمینه کردن اثرات نامطلوب می باشد که در بیشتر موارد رژیم های پرورش توده جنگلی را در بر می گیرد و میتواند روی آنها تاثیر بگذارد، بنابراین بایستی با حداقل کردن خسارات محیط زیستی وارده به درختان سرپا، رویشگاهها را برای زادآوری آماده کرده و به حفظ و بهبود کیفیت توده های جنگلی پرداخت.
یکی از موارد جهت رسیدن به این مهم، آگاهی از میزان و شدت آسیب های وارد شده به درختان سرپا و ارزیابی اثرات بعد از عملیات چوبکشی می باشد، تا قدمی در جهت رسیدن به مدیریت پایدار در جنگل های شمال ایران برداشته شود، زیرا با داشتن اعداد و ارقام مربوط به میزان و شدت آسیب های وارد شده به درختان سرپا به عنوان یک میزان حداقل میتوان میزان و شدت آسیب های وارد شده در مناطق مشابه با آن را با میزان حداقل و با استفاده از معیار آماری با هم مقایسه کرد و در صورتی که این مقادیر به صورت معنی داری بیشتر باشد مجریان طرح ها را جریمه و اگر کمتر باشد آنها را تشویق نمود.
بنابراین نظارت بر عملیات چوبکشی، یکی از ارکان مهم در جهت رسیدن به توسعه پایدار جنگلها می باشد. بهرهبرداری از جنگل به هر روشی صورت گیرد آسیب به توده باقی مانده را به همراه خواهد داشت . - Han and Kellogg, 2000 - از طرفی پرواضح است که تلاشهای منطقی در جهت کاهش میزان آسیب به درختان سرپا به افزایش پایداری جنگل کمک خواهد کرد
بر اساس نتایج تحقیق Aho و همکاران - 1989 - صدمات با مساحت بیشتر منجر به سریع تر شدن و بیشتر شدن فرآیند پوسیدگی تنه درختان میگردد. تحقیق Isomaki و - 1974 - Kallio نیز طی تحقیقی در جنگل های جنوب فنلاند گزارش دادند که پهنای آسیب 5-10 سانتیمتر و 17-35 سانتیمتر به ترتیب رشد قطری را 10 و 35 درصد کاهش میدهد. بنابراین بهبود زخمهای عریضتر بیشتر از زخم های دراز و باریک، زمان بر است.
Hoseini و همکاران - 2001 - در منطقه ساری به بررسی صدمات بهرهبرداری در دو سیستم چوبکشی مکانیزه - کابل هوایی و زمینی - بر تنه درختان باقیمانده پرداختند، نتیجه تحقیق نشان داد که در سیستم چوبکشی زمینی 92/8 درصد از زخمها در ارتفاع کمتر از 1 متر، 6/2 درصد در ارتفاع 1 تا 2 متر اول تنه و 1 درصد از زخم ها در ارتفاع بیشتر از 2 متر ایجاد شده اند، از طرفی در سیستم کابل هوایی 51/5 درصد از زخمها در ارتفاع کمتر از 1 متر، 1 درصد در ارتفاع 1 تا 2 متر اول تنه و 47/5 درصد از زخمها در ارتفاع بیشتر از 2 متر مشاهده شد. نتایج تحقیق Naghdi و همکاران - 2007 - در جنگلهای شفارود نشان داد که 21/8 درصد از درختان موجود در قطعات نمونه در نتیجه عملیات قطع دچار آسیب شدهاند. هدف این تحقیق تعیین میزان آسیب به درختان سرپا در شیوه گزینشی بعد از اجرای عملیات چوبکشی است.
-2 مواد و روشها
منطقه مورد مطالعه
منطقه مورد مطالعه در بخش نمخانه حوزه آبخیر خیرود کنار نوشهر قرار گرفته است که این مطالعه در دو پارسل از این بخش یعنی پارسلهای 220و 225 محدود گردید. حوزه آبخیز خیرود نوشهر بر اساس حوزهبندی آبخیزهای جنگلی شمال ایران در حوزه آبخیز شماره 42 از این جنگلها قرار گرفته است، که این حوزه تحت مدیریت دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران میباشد.
متوسط شیب و متوسط ارتفاع از سطح دریا در دو پارسل 220 و 225 به ترتیب 1000-1135 متر و -1190 1100 متر و حجم در هکتار در دو پارسل 504/18 و 301/08 مترمکعب است. مساحت منطقه مورد مطالعه 27/3 و 55/8 هکتار و تعداد در هکتار 173/11 و 122/58 اصله است. منطقه مورد مطالعه شامل جنگلهای آمیخته ناهمسال که شامل راش و ممرز به عنوان گونههای غالب و نیز توسکا و افرا می باشد.
به منظور پایدار شدن توده از شیوهی گزینشی برای مدیریت این جنگلها استفاده می گردد. فواصل زمانی ورود به توده نیز 10 سال است. در جریان عملیات بهرهبرداری ابتدا درختان با اره موتوری قطع شدند و در مرحله بعد با استفاده از اسکیدر تیمبرجک 450سی و با روش بهره برداری گرده بینه، اقدام به خروج گردهبینهها از جنگل شد. حدودا 32/28 و 12/71 مترمکعب 10 - و 3 درخت - در هکتار چوب به ترتیب در دو پارسل 220 و 225 خارج شدند.
روش کار
در منطقه تحقیق از روش بهرهبرداری گردهبینه جهت خروج مقطوعات استفاده شد. به منظور تعیین میزان خسارات ناشی از کشیدن گردهبینهها، از مسیرهای چوبکشی به محل دپوها، با تهیه فرم، بررسی خسارت به درختان باقی مانده انجام گردید. در بررسی خسارت به درختان سرپا مشخصه هایی نظیر محل زخم، مساحت زخم، عمق زخم - Lilienau, 2003 - که در جداول 1 و 2 آمده است، نسبت عرض زخم به محیط درخت - Jackson et al., 2002 - مدنظر قراردادهشد، نسبت عرض زخم به محیط نیز از فاکتورهای مهم میباشد به طوری که با افزایش میزان این نسبت رشد قطری درخت کاهش مییابد
جدول .1 کدبندی اندازه زخم بر روی تنه درختان سرپا
جدول .2 کدبندی شدت زخم بر روی تنه درختان سرپا
-3 نتایج و بحث
با توجه به نتایج طول مسیرهای چوبکشی در پارسلهای 220 و 225 در پارسلهای مورد مطالعه به ترتیب 973/1 متر و1069 متر بود. در کل در پارسل ها به ترتیب 108 و 98 اصله درخت در حاشیهء مسیرهای چوبکشی مورد ارزیابی قرار گرفت که در دو پارسل به ترتیب شامل گونه های راش، ممرز، افرا، توسکا و بلوط بود. شدت بهره برداری در پارسلهای 220 و 226 به ترتیب 32/28 و 12/71 مترمکعب در هکتار است، به عبارتی شدت بهرهبرداری در پارسل 220 حدود از 2/5 برابر پارسل 225 میباشد.
در هر پارسل اقدام به بخش بندی و یا سگمنت بندی مسیرهای چوبکشی شد. مشخصات مربوط به هر سگمنت شامل شیب طولی، طول، کل درختان موجود، کل درختان زخمی، درختان زخمی به ازای واحد طول و نسبت درختان زخمی به کل درختان مربوط به هر سگمنت، در جداول 3 و 4 آمده است. اندازه آسیبها به وسیله محاسبه عرض، طول و در نتیجه سطح آسیب ارزیابی شد. در عملیات چوبکشی در اکثر موارد عرض زخم بیشتر از طول زخم است زیرا تماس در جهت افقی و به صورت مکرر بین گرده بینههای منتقل شده و تنه درختان حاشیه مسیر چوبکشی موجب افزایش عرض آسیب میگردد. میتوان اندازه آسیب - مساحت زخم - را مهمترین فاکتور در پوسیدگی دانست
جدول .3 میزان آسیب به درختان سرپا بر اساس شدت آسیب در پارسل های مورد بررسی
نتایج نشان می دهد که به ترتیب در دوپارسل 220 و 225 در حدود 55/1 درصد 54 - زخم - و 59/1 درصد 52 - زخم - از آسیبها به ناحیه کامبیوم وارد شده اند
جدول .4 میزان آسیب به درختان سرپا بر اساس شدت آسیب در پارسل های مورد بررسی
