بخشی از مقاله
چکیده :
تغییر ونوآوری دربرنامه درسی،باتوجه به منافع آن برای نظام تعلیم وتربیت قابل توجیه ومطلوب است،اما این گونه نیست که هرنوع تغییری دربرنامه درسی نتایج مفید و مؤثری داشته باشد،بلکهصرفاً تغییراتی مطلوب واثربخش هستند که درچهارچوب اصول تغییر، انجام گردند وعامل افزایش کارآیی واثربخشی برنامه درسی باشند . به عقیده صاحبنظران،عواملی ازقبیل یافته هاواطلاعات جدید علمی،عدم تناسب برنامه بامناطق وشرائط مختلف،عدم تحقق بخشی ازهدفهای آموزشی وناتوانی معلمان در اجرای برنامه درسی باعث ازدست رفتن مقبولیت برنامه درسی می شوند.
برای جلوگیری از زوال برنامه،لازم است برنامه درسی به طور مرتب مورد بازنگری قرار گیرد وضمن شناسایی عامل تهید کننده بقای برنامه،از زوال زودرس آن جلوگیری شود.صاحبنظران برنامه ریزی آموزشی ودرسی،برای تغییر دربرنامه درسی اصولی را تعیین کرده اندوعلاوه برآن،استفاده ازمدلهای تغییربرنامه راپیشنهادمی کنند.ازجمله مدل های تغییردربرنامه درسی می توان به مدل های»تیلور«،»لتون سوتو«،»تبا«،»سیلور والکساندر«،و»الیوا«اشاره نمود.البته برنامه ریزان باید برای مقاومت دربرابر تغییر و موانع تغییر نیز اقدامات اصولی به عمل آورند.
.1مقدمه :
تغییر، موضوعی جدایی ناپذیر از حیات انسانی است.نظام آموزش وبرنامه درسی نیز از این قاعده عام خارج نیست .پیگیری تغییر نیازمند برنامه ریزی واجراست .اقدامات به عمل آمده دراین زمینه ،تجربیاتی رابرای نظام آموزشی پدید آورده است .این تجارب رامی توان تحت دو رویکرد عمده باعناوین»فرهنگی«و»مهندسی«طبقه بندی کرد.دررویکرد فرهنگی،تغییرات به درخواست مخاطب آغاز وبا مشارکت ،برنامه ریزی وبه صورت تدریجی به اجرا گذاشته می شود .دررویکرد مهندسی ،تغییرات به دستور وبرای رسیدن مطلوب آرمانی آغاز می گردد.
توسط متخصصان برنامه ریزی شده وبراساس برنامه زمان بندی مقرر به اجرا گذاشته می شود.عنایت اصلی رویکرد فرهنگی به »مطلوب نمایی «وعنایت اصلی رویکرد مهندسی به »مطلوب سازیاست« .به همین دلیل اصلِ محوری دررویکرد فرهنگی »اصل آزادی واصلِ« محوری دررویکرد مهندسی »اصل عدالت «است .این دورویکرد دارای رویکرد برای دفاع هستند ؛درجایی که اعتقاد به»رساندن« است،رویکرد مهندسی ودرجایی که اعتقادبه »رسیدن« استرویکرد فرهنگی قابلیت های بیشتری دارد. - موسی پور ،1391، - 243
دیدگاه امروزی در زمینه آموزش وپرورش ،نهاد آموزش وپرورش را منشأتغییرات ونوآوری های اجتماعی تلقی می کند واصطلاحاً »تغییر مآبانه«نام گرفته است - جواهری ،1379، - 266-267تغییر ونوآوری درسازمان آموزش وپرورش نیازبه تحولباور ها دارد واساساًماهیت کار آموزش وپرورش تغییر است ؛بنابراین باید از مقوله تغییر بهره کافی بردونسبت به آن حساس شد .برای ایجاد تغییر ونوآوری راه های زیادی شناخته وتوصیه شده است که از میان آنها آنچه راهبردی واصولی بوده وتغییرات پایداری ایجاد می کند،آماده کردن کارکنان از طریق آموزش آن هاست .درست است آموزش وپرورش بدون تغییر محکوم به فناست،ولی هرنوع تغییری نمی تواند مفید باشد.چه بساتغییراتی درسازمان اعمال می شوند که به جای رشد وپویایی سازمان ،آن را به نابودی رکود می کشاند.بنابراین تغییرات باید جهت دار وهدفمند باشد . - سلطانی ،1380، - 100
ایجاد فرهنگ نوآوری ودگرگونی درنظام آموزشی درسطوح وابعاد مختلف جامعه ضروری است وباید به صورت برنامه ریزی شده به آن پرداخته شود - سیدجوادین،1380، - 47 تغییر ونوآوری درهریک از بخش های اثر گذار آموزش وپرورش دارای اهمیت وحساسیت بالایی است وتغییر ونوآوری دربرنامه درسی عنوان »هسته مرکزی برنامه ریزی آموزش وپرورش« ،بسیار بااهمیت بوده ومی تواند کل آموزش وپرورش را تحت تأثیر قرار دهد وموجبات بهبود ویا رکود وتنزل جایگاه مجموعه نظام تعلیم وتربیت گردد.بنابراین،این پژوهش درنظر دارد،ضمن ارائه مقدماتی کوتاه، به بررسی تغییر وتحول دربرنامه درسی بپردازد .
.2متن:
مفهوم نوآوری وتغییر
نوآوری یا ابداع اشاره به تغییر ویژه ای داردکه بکر ودرعین حال عمدی وتصور می رود درتحقق هدفهای سیستم کارآمد باشد - جواهری ،1379، - 143 تغییر،به هرگونه دگرگونی اشاره داردکه درساختار،فرآیند،درون داد یابرون دادیک سازمان صورت می گیرد.ابداع یا نوآوری مفهومی خاص تر است وبه تغییراتی اشاره داردکه برای سازمانی که آن را انجام می دهد وبه کار می بنددتازگی داشته باشد.بنابراین ،تمامی نوآوری ها تغییر محسوب می شوند،اما همه تغییرات لزوماًنوآوری نیستند .اگر تغییر تنها برای یک سازمان جدید وتازه باشد نوآوری است؛اما اگر برای تمامی سازمان هایی که آن تغییر را پذیرامی شوند وبه کار می بندندجدید باشد ،دراصطلاح آن را اختراع می نامند. شکل زیر نشان دهنده رابطهبین تغییر ،نوآوری و اختراع است. - پرداختچی ،1380،15و - 14
شکل -1رابطه بین اختراع ،نوآوری وتغییر - همان منبع -
تعریف برنامه درسی :
برنامه درسی،به عنوان یک حوزه تخصصی ویک رشته تحصیلی ،موضوعی جدیداست ،اما به عنوان یک مسأله مورد علاقه بشر ،تازگی ندارد - کارشناسان دفتر همکاری های علمی بین المللی وزارت آموزش وپرورش ،1379، - 1 تعریف برنامه درسی،بسیار چالش برانگیز،مبهم وگنگ است.درهمین راستا است که گولد می گوید برنامه درسی رشته ای است که دارای بحران هستی نیست اما قطعا دارای بحران چیستی است همینطور آیزنر از آن تحت عنوان رشته یا قلمروی بی شکل نام می برد. - مهر محمدی ودیگران،1383،به نقل از فتحی واجارگاه ،1392، - 10 با وجود ابهام ودشواری تعریف برنامه درسی،یکی از تعاریفی که به نظر می رسد مفاهیم مهمی از برنامه درسی را درخود جای داده است را به منظور آشنایی با مفهوم آن ذکر می کنیم:
»برنامه درسی«، به محتوای رسمی وغیررسمی ،فرآیند ،محتوا،آموزشهای آشکار وپنهانی اطلاق می گرددکه به وسیله فراگیر تحت هدایت مدرسه ،دانش لازم را به دست می آورد ،مهارتها را کسب می کند وگرایش ها ،قدر شناسی وارزش ها رادرخود تغییر می دهد - ملکی ،1390، - 32
لزوم نظارت ،کنترل وارزشیابی برنامه درسی :
برنامه درسی اگر با تأمین همه شرائط ولوازم مورد نیاز به اجرا درآید،تضمینی برای بقای شرائط مساعد وتوسعه دادن وجود ندارد.عوامل مؤثر دربرنامه به قدری متنوع وگاهی پیچیده هستندکه ممکن است با گذشت زمان تغییر یابند وشرائط نامطلوبی برای برنامه به وجود بیاورند.به همین دلیل برنامه ریزان ومسئولان باید به طور دائم نحوه اجرا را تحت نظارت وکنترل داشته باشند وبا گردآوری مداوم اطلاعات اشراف وآگاهی دائم نسبت ابعاد مختلف برنامه به دست آورند.درغیر اینصورت برنامه درسی ومحتوای آموزش بتدریج روبه زوال می رود وزمانی می رسد که سرنوشتی جز بی اعتبار شدن ندارد ولی گاهی برنامه معتبراست ولی به دلیل عدم نظارت وکنترل از اعتبار می افتد.اولی یک رویدادطبیعی دربرنامه ریزی درسی است ودومی موجب اتلاف سرمایه مادی ومعنوی درتعلیم وتربیت می گردد - ملکی ،1390، - 236
هنگامی که یک برنامه درسی جدید به مرحله اجرا درمی آید ،انتظار عمومی این است که تأثیر آن با گذشت زمان افزایش یابد .معلمان با کسب تجربه قادر خواهند بود که با برنامه وروش تدریس جدید خود را تطبیق دهند .دانش آموزان نیز آنچه را که برنامه جدید از آنها انتظار دارد،فراگیرند. بااین وجود،دربرخی از موارد مشاهده می شود ،که یک برنامه درسی که هنگام آزمایش مؤثر تشخیص داده شده است ،درمراحل بعدی نامناسب به نظر می رسد .یک برنامه درسی وقتی »روبه زوال«قلمدادمی شود ،که میزان اثربخشی خود را از دست بدهد. - لوی ،1385، - 94از جمله ابزارهای تشخیص روبه زوال بودن یا اثر بخش بودن یک برنامه درسی ،ارزشیابی آن برنامه است .
پس از اجرای برنامه درسی از مجموعه برنامه درسی ارزشیابی به عمل می آید که به ارزشیابی »پایانی «یا »مجموعی «ویا »تراکمی« معروف است.ارزشیابی پایانی درجستجوی تعیین این موضوع است که یک بخش خاص از برنامه درسی تاچه حد درتعلیم وتربیت یک گروه خاص از دانش آموزان مفید وکمک کنند بوده است - ملکی ،238، - 1390 ارزشیابی ،فرایندی برای امکان سازی جهت تصمیم گیری است.ارزشیابی ها ،اطلاعاتی رابرای تصمیم گیری درباره برنامه درسی ،برنامه های اجرایی وموادآموزشی را جمع آوری می کنند. - کنیکی ،6، - 1387این تصمیم گیری ممکن است درباره برنامه تربیتی به طورکلی،یااصلاح وبهبود درسی،شناخت نیازهای یادگیرندگان به منظور برنامه ریزی آموزشی برای آنان،تشخیص شایستگی های یادگیرندگان به منظور گزینش ،گروه بندی ،یاآگاه ساختن آنان بامیزان پیشرفت ها یا کمبودهای خودشان ،یادرباره آئین نامه ها ومقررات مدرسه ،میزان کارآمدی نظام مدرسه ویا بازده تلاش معلمان وغیره انجام گیرد - تقی پور ظهیر ،197، - 1386
معمولاًارزشیابی را از زمان اجرا به سه مرحله تقسیم می کنند:پیش از اجرا ،ضمن اجراوپس از اجرا .درمرحله پیش از اجرا ،مطالعات امکان سنجیٌ انجام می گیرد؛یعنی طی این مطالعات زمینه اجرای این برنامه ها بررسی می شود .درمرحله ضمن اجرا،پیشرفت اجرای برنامه ارزشیابی می شود واگر لازم باشد برنامه ها،بازنگری وتجدیدنظر می شود .درمرحله پس از اجرا ،از میان تحقق اهداف پیش بینی شده ارزشیابی به عمل می آید . - محسن پور ،68، - 1390
