بخشی از مقاله
چکیده
گردشگری به عنوان صنعتی نوپا در جهان، در ردیف یکی از سه منبع درآمدی اول به شمار می آید ولی در ایران به دلایل فراوان هنوز جایگاه واقعی خود را پیدا نکرده است. شهرستان کاشان علیرغم شرایط جغرافیایی و تاریخی مناسب و برخورداری از معماری اصیل ایرانی، خانه های تاریخی، مساجد، بازار، تپه های باستانی، صنایع دستی منحصر به فرد، آیین ها و مراسم خاص مانند گلابگیری و صدها جاذبه تاریخی، فرهنگی و طبیعی دیگر، نتوانسته است هماهنگ با این قابلیت های بسیار بالا، صنعت گردشگری - خارجی و داخلی - خود را متحول سازد. این تحقیق با هدف یافتن پاسخ به این سؤال که چه عامل یا عواملی باعث شده است تا این سرزمین از مزایای متعدد گردشگری بی بهره بماند، تهیه شده است. همچنین چگونه می توان ضمن بهره مندی از منافع حاصل از گردشگری تاریخی- فرهنگی منطقه از میزان اثرات سوء گردشگری در منطقه کاست و در راستای پایداری شهر بهره مند شد.
این پژوهش که بر اساس روش سیستمی و کارکردشناسی است، و جهت تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار SPSS و برای تحلیل مکانی و استقرار نقاط بر روی نقشه از نرم افزار ARC GIS استفاده شده است، به بررسی یافته های مطالعات کتابخانه ای و نتایج یک بررسی میدانی از طریق توزیع پرسشنامه بین گردشگران و همچنین مصاحبه با کارشناسان مختلف پرداخته، و ضمن شناسایی جنبه های مختلف موضوع به چگونگی ارتباط بین برنامه ریزی اصولی و به ویژه تهیه و اجرای طرح جامع گردشگری شهرستان کاشان با توسعه صنعت گردشگری و امکان جذب گردشگر در بخش مرکزی این شهرستان - شهر کاشان - می پردازد. نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد که علی رغم آن که شهرستان کاشان و بخش مرکزی آن توانسته انبوه گردشگران تاریخی- فرهنگی را از لایه های متفاوت اقتصادی جامعه جذب نماید، اما همچنان با عدم توسعه صنعت گردشگری در منطقه رو به رو بوده و شهر گرفتار ناپایداری های متعدد زیست محیطی و اکولوژیکی، اجتماعی و فرهنگی و از جمله اسکان غیر رسمی گردشگران است.
عمده این ناپایداری ها ناشی از تعدد مراکز تصمیم گیری، گسستگی در مدیریت شهری و عدم مدیریت یکپارچه بین سازمان ها و دستگاه های دولتی و غیر دولتی تصمیم گیر در خصوص امور گردشگران و گردشگری و وجود برخی موازی کاری ها است. لذا ضروری است تا با تهیه و اجرای طرح جامع گردشگری شهرستان کاشان، نهادی فراسازمانی متشکل از کلیه سازمان ها و دستگاه های مسئول در امر مدیریت شهری تشکیل شود تا این نهاد فرادست بتواند برای برقراری یک ارتباط سازمان یافته اجزاء و کارکردهای گردشگری تاریخی- فرهنگی به نفع تقویت مدیریت یکپارچه گردشگری در راستای توسعه پایدار شهر و منطقه که جدای از کارکرد گردشگری نیست، فعالیت و تلاش نماید.
واژه های کلیدی:گردشگری تاریخی-فرهنگی، کاشان، گلابگیری،گردشگری پایدار، ساختار گردشگری،کارکرد گردشگری، مدیریت یکپارچه گردشگری، برنامه ریزی، خدمات گردشگری.
مقدمه بیان مسئله
شهر کاشان از دیرباز دیار آشنا و مقصد جهانگردان، تجار و بازرگانان، سفرنامه نویسان و طالبان علم بوده است. اما چه عامل یا عواملی باعث شده که این سرزمین از مواهب اقتصادی و فرهنگی توریسم که تبدیل به یکی از بخشهای اقتصادی و پردرآمد جهان شده است، بی بهره بماند؟ و از چه روشی می توان این صنعت نوپا و سودآور را در شهرستان توسعه داد؟ برای رسیدن به پاسخ سؤالات فوق شناخت امکانات، کاستی ها، انتظارات گردشگران و برنامه ریزی متناسب با شرایط اجتماعی، طبیعی و فرهنگی شهر کاشان ضرورت دارد. با توجه به جایگاه والای جغرافیایی، ارتباطی، فرهنگی و تاریخی این سرزمین لازم است با استفاده از تمامی امکانات و قابلیت ها در جهت رفع محرومیت، ایجاد اشتغال و کسب درآمد از راههای مختلف اقدام شود. گسترش صنعت جهانگردی به عنوان صنعتی که با حوزه های مختلفی نظیر اقتصاد، کشاورزی، فرهنگ، محیط زیست و خدمات در تعامل است، دارای اهمیت فراوانی است و تجربیات سایر مناطق جهان نشان داده که توسعه آن در هر منطقه باعث رشد و پیشرفت اقتصادی اجتماعی آن ناحیه گردیده است، بنابراین می تواند به عنوان یکی از ابزارهای اصلی توسعه مورد توجه قرار گیرد.
اهمیت و ضرورت به دلیل آنکه بهره برداری از توانها و قابلیتهای گردشگری در هر منطقه ای می تواند زمینه ای پویا و فعال برای توسعه آن منطقه فراهمنماید، تحلیل توانها و قابلیت های مزبور به گونه ای جغرافیایی، ضرورتی ویژه خواهد داشت. ضرورت و اهمیت انجام این تحقیق از آنجا ناشی می شود که شهر کاشان با داشتن ویژگیهای خاص برای توسعه گردشگری می تواند نقش خود را در زمینه های فرهنگی اجتماعی و اقتصادی با توجه به موقعیت جغرافیایی آن ایفا نماید. اما متأسفانه تاکنون این جاذبه های متنوع و ارزشمند معماری و انسانی کمتر مورد توجه، برنامه ریزی و استفاده قرار گرفته است. در صورتی که اگر بهایی بیشتر و جامع تر به گردشگر و گردشگری در این منطقه داده شود می تواند فواید زیر را در بر داشته باشد:
-جلوگیری از تخریب و انهدام پتانسیلهای گردشگری منطقه
-افزایش درآمد اقتصادی ساکنین این منطقه
-بالا رفتن فرهنگ عمومی مردم به دلیل ارتباط فرهنگی با گردشگران
-تسریع در عمران شهری و پروژه های شهری با هدف و برنامه ای معین
-جلوگیری از مهاجرتهای بی رویه به سمت مرکز استان
-شناخت جاذبه های گردشگری
-شناخت توان ها، امکانات، نقاط ضعف و نقاط قوت گردشگری در منطقه اهداف نظر به اینکه در زمینه گردشگری شهر کاشان، علی رغم داشتن توانهای مناسب و گوناگون گردشگری، توسعه ای درخور به عمل نیامده است، پژوهش حاضر، اهداف زیر را دنبال می کند:
- شناسایی و معرفی توانهای بالقوه و بالفعل گردشگری، به منظور استفاده از آنها در امر برنامه ریزی صنعت گردشگری شهر کاشان به عنوان یک منطقه مستعد.
-بررسی و شناخت وضعیت امکانات و تسهیلات گردشگری در مناطق توریستی شهر کاشان.
-تلاش در جهت ارائه راهکارهای مناسب برای گسترش گردشگری پایدار.
-شناخت گروه های مختلف گردشگری و بخش بندی بازار توریسم.
-بررسی میزان رضایت گردشگران از امکانات، تجهیزات و خدمات گردشگری مناطق توریستی شهر.
-بررسی اثرات این صنعت بر توسعهی پایدار شهر.
پیشینه تحقیق
سیر و سفر و گردشگری پیشینه تاریخی وسیعی دارد اما مقوله گردشگری موضوعی است که امروزه به ویژه در قرن حاضر توجه صاحب
نظران و برنامه ریزان را به خود معطوف داشته است و به تدریج به مرحله فنی، اقتصادی و اجتماعی کنونی خود رسیده است. به طور کلی می توان گفت در طی سال های اخیر که مقوله گردشگری و تحقیقات وابسته به آن در مجامع بین المللی از اهمیت ویژه ای برخوردار شده است در ایران تحقیقات جامعی - چه در جوامع دانشگاهی و چه در مؤسسات تحقیقاتی و... - در این زمینه صورت نگرفته است و استان اصفهان و شهر کاشان نیز از این قائده مستثنی نیستند؛ به طوریکه در مورد برنامه ریزی گردشگری در شهر کاشان تحقیقات انجام شده بیشتر به صورت مونوگرافی، جغرافیای انسانی اقتصادی بوده و کمتر بهبحث گردشگری خصوصاً با دید برنامه ریزی پرداخته شده است.
در تحقیقات و پایان نامه های موجود در مورد مقوله گردشگری استان اصفهان و دیگر نقاط کشور کمتر به این موضوع پرداخته شده است. در زمینه برنامه ریزی گردشگری شهر کاشان نیز به طور مستقیم مطالعاتی صورت نگرفته است اما از میان مطالعات موجود که در زمینه برنامه ریزی ناحیه ای می باشند می توان به موارد ذیل اشاره نمود:نراقی - - 1345 در کتاب خود تحت عنوان» تاریخ اجتماعی کاشان« شهر کاشان را از دیرباز به عنوان دیار آشنا و مقصد جهانگردان، تجار و بازرگانان، سفرنامه نویسان و طالبان علم معرفی می نماید. همچنین در اثر دیگر خود - - 1382 تحت نام »آثار تاریخی شهرستان های کاشان و نطنز« از تعداد قابل توجه جاذبه های تاریخی در شهرستان کاشان یاد می کند و نتیجه گیری می کند که شهرستان کاشان از تاریخ و قدمت باستانی در کشور ایران برخوردار است. سلیمانی - - 1384
در پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه اصفهان تحت عنوان»استراتژی ایجاد شهرهای جدید علمی- دانشگاهی در ایران با مورد مطالعاتی استان اصفهان- کاشان« اینگونه مطرح می سازد که منطقه اصفهان و بویژه شهر کاشان می تواند در تدوین استراتژی ایجاد شهرهای علمی- دانشگاهی قرار گیرد. دهدشتی شاهرخ - - 1385 در مقاله پژوهشی خود تحت عنوان »راهکارهای توسعه گردشگری در جمهوری اسلامی ایران« در نشریه فصلنامه مطالعات جهانگردی- شماره 4، ضرورت تدوین برنامه ریزی به منظور توسعه صنعت گردشگری در نواحی که دارای امکانات و پتانسیل های مهم جذب گردشگر هستند را مطرح می سازد.
