بخشی از مقاله
چکیده
با بروز انقلاب صنعتی و دگرکونیهای عمیق در ارکان سازمان اجتماعی- اقتصادی جوامع مسائل و مشکلات بیسابقه در شهرها به وجود آمد. در کشورهای در حال توسعه، منجر به بروز مشکلاتی از قبیل سکونتگاه های غیررسمی، نابهنجاریها و برانگیزاننده آسیبهای اجتماعی در این سکونتگاهها، فقر، تبعیض، نابرابری شده است. تحقیق حاضر به ارائه راهبردهای در راستای توانمندسازی حاشیه نشینان کرناچی در محله کرمانشاه می پردازد. هدف تحقیق حاضر، بررسی عوامل داخلی و خارجی و تدوین راهکارهای مناسب توانمندسازی در محله کرناچی است. از نظر نوع و هدف تحقیق کاربردی و ماهیت توصیفی- تحلیلی، روش جمع آوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و پیمایشی - پرسشنامه، مصاحبه - و جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات از تکنیک SWOT برای تشریح نقاط ضعف، قوت، تهدید و فرصت استفاده گردیده است. نتایج به دست آمده از ماتریس ارزشیابی عوامل داخلی و ماتریس ارزشیابی عوامل خارجی، از آنجایی که نمره های نهایی عوامل داخلی برابر 3,61 است و بیشتر از 2,5 می باشد، این مورد حتی درباره نمره نهایی عوامل خارجی صدق می کند - یعنی برابر 3,74 و بیشتر از 2 , 5 هست - ؛ بنابراین راهبردها و راهکارهای ارائه شده در بهترین وضعیت ممکن یعنی در موقعیت تهاجمی قرار دارد - چرا که از یک طرف قوتهای داخلی و از طرف دیگر از فرصتهای خارجی روبرو است - .
واژههای کلیدی: توانمندسازی، حاشیهنشینی، راهبرد، توسعه پایدار اجتماعی.
-1 بیان مساله
با بروز انقلاب صنعتی و دگرگونیهای عمیق در ارکان سازمان اجتماعی- اقتصادی جوامع مسائل و مشکلات بیسابقه و نوظهوری در شهرها به وجود آمد که بهطور عمده ناشی از پیشی گرفتن رشد صنعت و تکنولوژی بر فرهنگ برنامهریزی و شهرسازی متناسب با شرایط جدید بوده است. در این زمان و همچنین پس از قرن بیستم رویکردهای متعدد شهری و طرحها و الگوهای مختلفی برای ساماندهی فضایی شهرها ارائه می شود - ملکی،. - 22 :1390 یکی از این دیدگاهها که مطرح می شود نظریهتوسعه پایدار شهری است. توسعه پایدار هدف آرمانی کلیه جوامع است، اصطلاح توسعه معطوف به ارتقای سطح و کیفیت زندگی افراد و بهبود رفاه جامعه است و پایداری آن اشاره به استمرار این فرایند در طول نسلهای بشر دارد - متوسلی،1387،ص. - 53 امروزه در جهان بیش از 3 میلیارد نفر در نواحی شهر زندگی می کنند و پیش بینی می شود این رقم تا سال 2050 به 6,4میلیارد نفر برسد . - Carolina et al,2013:93 -
درواقع بالا بودن شمار مردم ساکن در شهر میتواند به تمایز یابی بیشتر افراد سرعت بخشیده و به جداسازی فضایی آنان بر اساس رنگ، قومیت، پایگاه اقتصادی اجتماعی، ذائقه و ترجیحات دامن زند - . - Bentley,1999:114 این رشد بی رویه و بی سابقه شهرنشینی در کشورهای درحال توسعه، منجر به بروز مشکلات و بحران های شده است که یکی از این مشکلات حاشیه نشینی است. الگوی مهاجرت و پیدایش حاشیه نشینی چه در کشورهای توسعه یافته و چه در کشورهای درحالتوسعه مستقیماً متأثر از نحوه صنعتی شدن شهرها بوده است. در کشورهای توسعه یافته کنونی کارخانه ها به خاطر نیازشان به منابع آبی و امکانات حمل ونقل ابتدا در داخل شهرها ایجاد شدند و به همین خاطر مهاجرین روستایی و طبقات فقیر شهری را به مرکز شهرها کشاندند. با انتقال کارخانه ها به بیرون شهرها و با توسعه حومه نشینی برای طبقات متوسط و بالای جامعه، فقرا در مراکز شلوغ و کثیف شهری باقی ماندند - ممتاز، :1383 . - 46-48
اما در کشورهای درحال توسعه ای مانند ایران که صنعت نه محصول توسعه درونزا بلکه امری وارداتی بوده، از سوی دیگر حاشیه نشینی از همان آغاز به اطراف شهرها هدایت شد که از دروه پهلوی اول آغاز میگردد - پیران، . - 31 :1380 محیط زندگی این سکونتگاهها پذیرای نابهنجاریها و برانگیزاننده آسیبهای اجتماعی است. - صرافی، - 5 :1381 بنابراین مسائل و مشکلات موجود به ویژه در شهرها نشانگر عدم تحقق مشخصه های پایداری در آن هاست. بهطوریکه جغرافیای شهری با بررسی مسائل مهم شهرهای جهان سوم، عدالت اجتماعی، کیفیت دسترسی مردم شهرها به نیازهای اساسی،حوزههای اجتماعی و غیره، ضمن ارزیابی و تحلیل فضایی و اکولوژیکی از مشخصههای پایداری در مناطق و حوزههای شهری، سعی دارد کمک کند تا محیط زیست شهری مناسبی برای ساکنان شهرها فراهم شود - شکویی، . - 9 :1379
به طورکلی مسئله اصلی ساماندهی و برونرفت از شرایط کنونی محلات فرودست شهری، تقویت و اجرای اصول توانمندسازی، مشارکت و حکمروایی شایسته می باشد که ماهیت این مؤلفه ها جامعه و اجتماعی است. برای نهادینه ساختن اصول و الگوهای رایج در این مؤلفه ها، قدم اول ارائه راهبردهای بر توانمندسازی حاشیه نشینان شهری است تا مبنایی برای اقدام نمودن در حوزه توانمندسازی، مشارکت و اجتماعمحور ساختن برنامهها باشد.
شهر کرمانشاه به مثابه مرکز اداری - سیاسی و اقتصادی استان کرمانشاه ازنظر جمعیتی در صدر شهرهای استان کرمانشاه قرار دارد. در سال 1390، دارای 857048 نفر می باشد - سرشماری نفوس و مسکن،. - 1390 در این میان محله کرناچی 4,944 نفر را از جمعیت شهر کرمانشاه را به خود اختصاص داده است. این محله در سال 1385 به عنوان یکی از روستاهای اطراف کرمانشاه بوده که براثر رشد شتابان شهرنشینی در سال 1393با این شهر ادغامشده و یکی از محلات آن محسوب می شود. این مقاله باهدف ارائه راهبردهای توانمندسازی محله کرناچی کرمانشاه در جهت دستیابی به توسعه پایدار اجتماعی است.
-2 اهداف
بررسی نقاط قوت و ضعف، تهدیدات و فرصت ها محله کرناچی از منظر کالبدی،اقتصادی، اجتماعی فرهنگی،مدیریت شهری،زیستمحیطیتدوین راهکارهای مناسب توانمندسازی محله کرناچی با تکنیک SWOT
-3 سؤالات
مهمترین عوامل تأثیرگذار بر توانمندی محلات کرناچی کدامند؟
راهکارهای مناسب توانمندسازی محله کرناچی با توجه نقاط ضعف،قوت،فرصت و تهدید کدامند؟
-4 پیشینه تحقیق
شهاب عباس زاده و حمید گوهری - 1390 - در پژوهشی با عنوان توانمندسازی سکونت گاه های غیررسمی با تکیه بر سرمایه اجتماعی به این نتیجه رسید که تغییر نگرش ساکنین با جلب اعتماد و اطمینان توسط سیاستگذارانمهندسان مشاور آمایش و توسعه البرز - - 1390 در پژوهشی با عنوان توانمندسازی سکونت گاه های غیررسمی شهر قدس به نتیجه رسید که با نیازسنجی بخش خصوصی و اولویتبندی نیازها ، شناسایی مسائل و مشکلات این محلات ، تدوین و اجرای طرحهای پیشنهادی میتوان به توانمندسازی سکونتگاههای غیررسمی مبادرت نمود.مشکینی، ابوالفضل - 1390 - در پژوهشی با عنوان ساماندهی سکونتگاه های غیررسمی با روش توانمندسازی - باقرشهر - نتیجه: هماهنگی بین مدیران شهری و تشکیل ستادهای مردمی و ارتقا ساختار کالبدی شهر از طریق بهسازی شبکه معابر، زیرساختها و افزایش دسترسی به خدمات رفاه عمومی عماد افروغ در کتاب فضا و نابرابری اجتماعی معتقد است تا زمانی که توزیع فضایی مناسبی در امکانات خدمات و تسهیلات
شهری صورت نگیرد، عدالت اجتماعی به معنای واقعی و ارزشی ، اتفاق نخواهد افتاد.
از نظریات دیگر پشتیبان راهبرد توانمندسازی ، نظریه فقر قابلیتی آمارتیاسن است که در حوزه مطالعات جغرافیای شهری به آن پرداخته نشده است. سن درکتاب برابری وآزادی به جای تعریف جان رالز از فقر بهمثابه فقدان برابری فرصتها از مفهوم برابری قابلیتها سخن می گوید. درواقع وی عدم برخورداری از قابلیت های پایه ای مانند سواد، آموزش ، سلامتی و.....را فقر قابلیتی مینامد که مهمترین راه مبارزه با آن توانمندسازی فقیران است.زالی و پور فتحی در سال 1390به بررسی تحلیل وضعیت اقتصادی ، اجتماعی و کالبدی محله های حاشیه نشین اهر با استفاده از روش میدانی و تکنیک SWOTپرداخت. نتایج تحقیق نشان داد که بیش از 90 درصد ساکنین محلات از روستاهای شهرستان اهر به این محلات مهاجرت نموده اند.
تحلیل اطلاعات در قالب تکنیک SWOT نشان داد که به رغم وجود تهدیدهای جدی و ضعف های اساسی از قبیل بالا بودن درصد بیکاری، عدم امکانات مالی ساکنین محله در بهسازی محله ، پایین بودن سطح سواد و امکانات بهداشتی ، کم عرض بودن معابر و بالا بودن جرائم با فرصت هایی از قبیل تمایل شهرداری به ساماندهی محله و اعتماد بالای همسایگان به یکدیگر در توانمندسازی ساکنین محله می تواند مؤثر باشد - زالی و پور فتحی - 95-103:1391 پیری و همکاران در سال 1391 به بررسی امکان سنجی به کارگیری رهیافت توانمندسازی در ساماندهی سکونت گاه هایغیررسمی با استفاده از تکنیک SWOT در گلشهر مشهد پرداختند. نتایج تحقیق نشان داد که ظرفیتها و پتانسیلهایی که
