بخشی از مقاله
چکیده:
آموزش تاریخ در ایران هم زاد با ورود نظام آموزشی نوین به کشور میباشد. هر چند طی یکی دو سده اخیر آموزش تاریخ دچار تحولات زیادي شده است، اما به نظر میرسد همچنان از برخی ضعف ها و آسیبهاي عمده رنج میبرد. به نظر میرسد در آموزش تاریخ مولفه هایی چند از قبیل: معلم، کتاب درسی، دانش آموز، نهاد حکومت و. . . تاثیرگذار میباشند. در این میان نقش معلم بنا به دلایلی چند تعیین کننده است. این امر امروزه با عنایت به بی توجهی هایی که به آموزش تاریخ در مدارس میشود، اهمیتی مضاعف یافته است. امروزه نه تنها در بسیاري از موارد آموزش تاریخ در مدارس را معلمان ناتوان از نظر علمی و انگیزه به عهده دارند، بلکه با تاسف باید گفت در برخی موارد معلمان سایر دروس که هیچگونه تخصصی در حوزه تاریخ ندارند، کتاب درسی تاریخ را تدریس مینمایند. بر این اساس بایسته است نه تنها تدریس این درس به فارغ التحصیلان رشته تاریخ دانشگاهی واگذار شود، بلکه همین متخصصان تاریخ نیز با روش ها و فنون تدریس اعم از شیوههاي قدیم و به خصوص فناوريهاي نوین آموزشی آشنا شوند.
این مقاله از نوع کتابخانهاي و به شیوه توصیفی و تجارب کلاسی نویسندگان ضمن اشاره به آسیبهاي و نواقص موجود در آموزش تاریخ در مدارس کشور، راهکارهاي لازم اعم از روشهاي نوین آموزشی درس تاریخ را به منظور جذب دانش آموزان به این درس مورد توجه قرار داده و بر این مفروض استوار است که توانمندي و انگیزه معلم تاریخ نقش تعیین کنندهاي در علاقه مند ساختن دانش آموزان به درس تاریخ دارد. نتیجه پژوهش نشان میدهد که بهره گیري معلم تاریخ از شیوههاي متعدد آموزشی از جمله: بازدید از موزه به ویژه تشکیل کلاس موزه در یکی از کلاسهاي مدرسه میتواند تاثیري مهمی در تسهیل یادگیري درس تاریخ داشته باشد. .
کلیدواژه ها: معلمان، تاریخ، آموزش، توانمندي، روشهاي نوین آموزش
مقدمه:
در هرکشوري نظام آموزش وپرورش، یکی از نظامهاي مهم اجتماعی واز ارکان پیشرفت کشور است. رسالت این نظام علاوه بر انتقال میراث فرهنگی وتجارب بشري به نسل جدید، ایجاد تغییرات مطلوب در شناختها میباشد. براي رسیدن به این اهداف در هر کشوري، سرمایههاي فراوانی براي آموزش وپرورش کودکان ونوجوانان هزینه میشود. شیوه کار کردن وموثربودن در مراکز آموزش مستلزم شناخت، هدفها، اصول آموزش وپرورش وسیاستهاي حاکم برهریک از آنها میباشد. به نظر میرسد دریک مدرسه، عامل اصلی در کیفیت بخشی آموزشی، معلم میباشد. تاریخ در شمار پیچیدهترین رشتههاي علوم انسانی است که امروزه ایجاد تحول در آن مدنظر قرار دارد ودر این امر معلم تاریخ نقش ارزندهاي دارد.
زیرا اوباید بابهرهمندي هوشمندانه از فناوريهاي نوین درنظام تعلیم وتربیت وخلاقیت ونوآوري فرهنگ پژوهش وارزشیابی را تعمیق وگسترش دهد. غایت آموزش تاریخ در آموزش و پرورش القاي دیدگاه وبینش تاریخی به دانش آموزان ا ست. این مهم منجر به کسب هویت ملی و دینی براي نسل آینده میشود.انسانها، بنیان رفیع هویت خود را از مصالح میراث تاریخی وملی خود میسازند. نهاد انسان، اعم از نهاد فردي و یا جمعی او، همیشه ازتاریخ تغذیه کرده و با تکیه بر این منبع پربرکت بخشی از نیازمنديهاي شخصیت خود را تأمین نموده است. مطالعه تاریخ مدیون معلمان تاریخ است. معلمان تاریخ باتوجه به تخصصی که در این زمینه دارند در هویت بخشی به نسل جوان بیشترین نقش را ایفا مینمایند.
آشنایی با فرهنگ وتمدن ایران زمین از جمله اهداف اصلی آموزش تاریخ در کشور میباشد. از این روي معلمان با به کارکیري روشهاي متعدد و نوین آموزشی در صدد برمی آیند، دانش آموزان را به تاریخ کشورعلاقه مند سازند. این علاقه میتواند آنان را از بحران بی هویتی نجات دهد واین امر مستلزم این است که خود معلمان تاریخ ضمن تعلق خاطر به درس تاریخ، تخصص لازم را نیز داشته باشند، تا بتوانند در دانش آموزان حس تفاخر وسربلندي ملی را برانگیزند. بر هیچ کس پوشیده نیست که امروزه رواج فرهنگ تقلیدي، به خصوص از غرب نسل جوان ما را دچار سر در گمی کرده وگاهی هم تضادهاي درونی موجود در جامعه به این وضع دامن زده است. بسیاري از دانش آموزان به دنبال یافتن الگوها و چهرههاي جدید فرهنگ خودي هستند، این رویکرد در درجامعهاي که سابقه دیرینه در فرهنگ وتمدن دارد، امري ممکن میباشد.
از این روي باید دانش آموزان را به گونهاي جذب درس تاریخ و فلسفه ي حاکم برآن کرد که بعد از پایان درس و مدرسه خود به دنبال تاریخ و چراهاي موجود در آن بروند و به تحقیق و تفحص در تاریخ بپردازند . باید روح کنجکاوي، جستجوگري و دنبال کردن دلایل ، علت ها ونتایج حوادث تاریخی ونقش آن ها در زندگیِ حال وآینده ي آن ها را ایجاد کنیم که آنان بدانند در تاریخ بدون سند چه چیزي را نباید قبول یا رد کرد. در جوامع پیشرفته به وجود نوگرایی در تاریخ به نحو شگفت انگیزي توجه شده است. در این جوامع علاقه مند ساختن کودکان و نوجوانان به تاریخ به واسطه: تصاویر ، نقشه ، کتاب وایجاد موزه ومکان یادبود ونظایر آن ها از اهمیت پیدا کرده است.
در کشور ما، لازم است با بهره گیري از تاریخ ومیراث ایرانی اسلامی، فرهنگ سازي را مورد توجه قرار دهیم واین امر در گرو توجه به تاریخ است. این امر مستلزم این نکته است که توجه کنیم، تاریخ به وسیله خود انسان ساخته میشود، رخدادها را انسان میسازد؛ رخدادها توسط انسان ثبت وضبط میشود وبه وسیله انسان مورد مطالعه قرار میگیرند . لذا هیچ علمی حتی در حوزه علوم انسانی به تاریخ شباهت ندارد وتاریخ منحصربه فرد است. بر اساس این مقدمه و با عنایت به تنزل جایگاه آموزش تاریخ در مدارس کشور، در ادامه ضمن آسیب شناسی تدریس تاریخ در مدارس کشور به ارائه راهکارهاي لازم براي ارتقاء جایگاه آموزش تاریخ در ایران پرداخته و به عنوان نمونه تجارب نگارندگان در خصوص چگونگی و نتایج کاربست شیوههاي متنوع آموزش تاریخ از جمله تشکیل کلاس موزه در مقطع دبیرستان مورد بازکاوي قرار میگیرد.
الف- آسیب شناسی آموزش تاریخ:
-1 عدم لحاظ نمره درس تاریخ در کنکور آزمونهاي ریاضی و تجربی. این امر دانش آموزان را به بی اعتنایی به درس تاریخ جلب کرده و وظیفه معلم را براي ایجاد انگیزه میان دانش آموزان با دشواري مواجه میسازد. بر همین اساس بیشترین مشکلاتی که دانش آموزان در درس تاریخ دارند مربوط به رشتههاي غیراز علوم انسانی است.
-2 به کار گیري معلمین غیر متخصص و دبیران غیر مرتبط با درس تاریخ براي آموزش تاریخ به دانش آموزان: از آنجا که این معلمان قادر به پاسخ گویی به سوالاتی که براي دانش آموزان پیش میآید نیستند، این امر باعث میشود دانش آموزان نسبت به تاریخ رغبتی نداشته باشند.
-3 عدم مهارت معلمان تاریخ به ویژه معلمان ابتدایی و متوسطه اول در عرصه دانش تاریخ میپردازند مهارت وتخصص لازم رادراین زمینه ندارند لازم است.
.-4 خطر گرایش معلم تاریخ به باستان گرایی افراطی و سوق دادن دانش آموزان به تمجید و تجلیل صرف از مدعیات بعضا بی پایه باستانی.
-5 عدم تهیه امکانات و تسهیلات لازم براي ارتقاي آموزش تاریخ اعم از: نقشههاي تاریخی، سفرهاي علمی، بازدید از موزههاي تاریخی، دیدار از مکان ها و میراث تاریخی و. . .
-6برخی معلمان تاریخ قبل ازاینکه در آزمون ورودي دانشگاهها شرکت نماید، به علایق خود توجه نکرده و رشتهاي مانند تاریخ که نه بر حسب علاقه بلکه از سر اضطرار انتخاب میکند. اینگونه معلمان بی انگیزگی خویش به درس تاریخ را به دانش آموزان خویش نیز انتقال میدهند.
-7 ناکارآمدي کلاسهاي ضمن خدمت ویژه معلمان تاریخ. غالبا این آموزشها چیزي بر اطلاعات واندوختههاي معلمان نمیافزاید.
-8 در حال حاضر اکثر معلمان تاریخ داراي سابقه فعالیت بالاي بیست سال میباشند. آنان با ابتناء به تجربیات واندوختههاي گذشته، همان اندخته ها را میآموزند. در حالیکه علم تاریخ هم با پیشرفت سایر علوم گسترش یافته است وفلسفه تاریخ اهمیت یافته است وسبب کاربردي شدن این درس شده است.
-9 خطر باقی ماندن معلم در محدوده روشهاي سنتی آموزش تاریخ و عدم اعتنا به روشهاي نوین آموزشی.
-10 نگرش کنگوري به درس تاریخ براي دانش آموزان علوم انسانی نیز باعث شده است آنان به توضیحات درس راغب نبوده ومیخواهند که هرچه بیشتر نکات اصلی خود درس بیان شود.
-11یکی دیگر از معضلات اساسی آموزش تاریخ، ظهور رسانههاي دیجیتالی است. فضاهاي مجازي، مبلغ تاریخ تقلبی هستند وظیفه معلم آشنا کردن دانش آموزان با تاریخ واقعی است.
ب- راهکارهایی براي بهبود آموزش تاریخ در مدارس:
-1لزوم اعتناء و توجه نظام سیاسی کشور و متولیان آموزش و پرورش به اهمیت و جایگاه تاریخ در مدارس کشور.
-2در یک محیط آموزشی مطلوب همهي دروس اهمیت وجایگاه خود را داشته و به شیوههاي علمی مورد نظر آن درس آموزش داده میشوند. درس تاریخ به عنوان یکی از دروس مفید ومؤثر در زمینهي تعلیم وتربیت همیشه مورد توجه بوده است و هر کشوري که از توسعهي کاملتري برخوردار باشد، بیشتر براي آن اهمیت قائل است. در کشور مانیز درس تاریخ به عنوان درسی مهم قلمداد میشود، اما این امر مستلزم به دست آوردن جایگاه علمی آن میباشد.
-3تسلط معلم به موضوع درس تاریخ: مهم ترین عامل موفقیت معلم است که به تمامی جوانب موضوع مورد تدریس خود بطور کامل مسلط و در درس خود صاحب نظر باشد . در صورت فقدان یا نقصان این شرط اساسی به هیچ وجه نمیتوان کار تعلیم رابه سطح مطلوبی رسانید. براي نیل به این هدف معلم تاریخ باید به طور مستمر مطالعه کتابها ومجلات ومطالب مختلف مربوط به درس وکمک گرفتن از معلمینِ با تجربه را در دستور کار خود قرار دهد.
-4 رابطه معلم وشاگرد رابطهاي گرانبها است، که در عالیترین شکل خود، ارتباطی پویا ودو طرفه است. معلم همزمان که درس میدهد، میآموزد و شاگرد همین طور که میآموزد، یاد هم میدهد. شاگردان پیام اصلی را از نحوه تدریس معلم میگیرند، نه محتواي کتابها و. . . »معلمی یعنی خواستن نه انباشتن. .«
-5بهره مندي معلم تاریخ از ابزارها و وسایل کمک آموزشی. لازم است این امکانات توسط مدیر مدرسه فراهم گردد، تا معلم بتواند با بهره گیري از آنها، کلاس درس تاریخ را از حالت منفعل، خشک، یکنواخت و خستگی آور خارج سازد.
-6 بهره مندي از آموزش تاریخ به منظور تقویت هویت ملی و ایجاد تعلق به میهن، به طوري که براي دانش آموزان استقلال و حفاظت و صیانت از اقتدار کشوردر برابر هر گونه تهدید به عنوان یکی از اصول ملی آنان تلقی شود.
-7توجه به تخصص علمی و انگیزه معلم تاریخ. معلم تاریخ در درجه نخست باید به تاریخ علاقمند باشد و با لذت وبا حلاوت خاصی این درس را تدریس نماید. به طوري که دانش آموزان را شیفته تاریخ کند.
-8 لزوم بهره گیري از اساتید دانشگاهی تاریخ براي کلاسهاي ضمن خدمت معلمان تاریخگ معلمان با شرکت در این کلاس ها مهارتهاي جدید را میآموزند و سطح تخصصشان رابالا ببرند.
-9لزوم آشنایی معلمان تاریخ از یافتههاي جدید تاریخی و همچنین شیوههاي نوین آموزش تاریخ، معلم تاریخ باید اطلاعات و دانش خود را به روز رسانی نماید واز فناوریهاي نوین در امر آموزش استفاده نماید ودانش آموزان را به یادداشت برداري مطالب ترغیب نماید.
-10 لزوم توجه به گردشهاي علمی به خصوص بازدید از آثار تاریخی. معمولا بیشتر دانش آموزان از اردوهاي تاریخی استقبال میکنند.
-11 توجه ویژه معلم تاریخ به بهره گیري از شیوه ایفاي نقش در آموزش تاریخ. معلم با استفاده از نمایش در کلاس درس تاریخ براي جذابیت آن، نقشهاي مختلف شخصیتهاي تاریخی رابه دانش آموزان واگذار کند.
-12 از آنجا که در آموزش درس تاریخ بی علاقگی خاصی میان دانش آموزان وجود دارد، بنابراین نقش معلم دراین درس تعیین کننده است. معلم تاریخ باید ضمن اشراف به روشهاي آموزش، سعی کند از راههاي موثر یادگیري از جمله با بیان حکایات وطنزهاي
