بخشی از مقاله
چکیده
بدون شک فرهنگ، تمدن و هویت هر ملتی را میتوان در زبان و ادبیات آن ملت جستجو کرد و یافت. در این زمینهها زبان و ادبیات فارسی در جهان خوش درخشیده است و این را مرهون وجود شاعران و نویسندگان پرمایهاي هستیم که با ساخت و بافت زبان فارسی، فرهنگ ایران اسلامی را بیان کردند، ادبیات فارسی در طول تاریخ، با هجوم تازیان، مغولها و استعمار غرب مواجه شد اما نگاهی به شاهکارهاي فکري و ادبی نشان میدهد، عظمت ادبیات فارسی چنان است که با وجود هجوم زبان و فرهنگ بیگانه، توانسته است نگاهبان شخصیت ایران و ایرانی باشد. در این مقاله با هدف بررسی فرهنگ ایرانی در شعر، اشعار شاعران برجستهي جریان شعر نو معاصر تحلیل شده است، نتیجهي تحقیق نشان میدهد: در دورهاي که استعمار غرب بر فرهنگ و ادب کشور سایه انداخته است، شاعران متعهد با گریزهاي ادبی به گذشتهي ایران سعی کردند فرهنگ و ادب ایران را زنده نگه دارند، مهمترین مؤلفههاي فرهنگ ایرانی: پرداختن به اسطورههاي ملی، ستایش عظمت و شکوه گذشتهي ایران و افسوس از دست رفتن آن، بیان آداب انسانی فرهنگ ایران و در مواردي نیز انتقاد از فرهنگ مردم است.
کلیدواژهها: فرهنگ، ادبیات معاصر، جریان شعر آزاد.
مقدمه
طبق واقعیت تاریخی باید گفت شکلگیري شعر نو حاصل ارتباط شاعران با دنیاي مدرن غرب بود »پدیدهي شعر نو در ایران، همانند هر جاي عالم، رهآورد مواجههي ناگهانی ما با امواج نیرومند مدرنیته بود که از قرن 15 و 16 با ظهور رنسانس - نوزایش - و به طبع آن، فروپاشی روح تفکر قرون وسطی، اوجگیري بینش علم محوري از مغرب زمین به راه افتاد و رفتهرفته آفاق جهان را درنوردید.« - روزبه، - 54: 1386 آشنایی ایران با فرهنگ اروپایی و ارتباط شاعران و نویسندگان با ادبیات مدرن آن باعث تحول در ادبیات ما شد و شاعران را به این سوق داد تا قراردادهاي شعر کلاسیک را کنار بگذارند، حقوقی میگوید: »پس از مشروطیت شعارهاي میهنی و سیاسی رفته جاي خود را به مطالب انتقادي و اجتماعی داد و تدریجاً شیوههاي زندگی جدید و پدیدهها و جلوههاي گوناگون تمدن و فرهنگ غرب شاعران را مجبور کرد تا در مسیر یکی از این دو راه قدم بگذارند؛
یا بکوشند تا با تنفس در فضاي خیال پردازانه و رمانتیک شعر مغرب زمین از هواي گرفته و ملالآمیز شعر تقلیدي پس از شیوهي هندي فاصله گیرند یا به زعم خویش با توصیف مظاهر مختلف و پدیدههاي گوناگون صنعتی جدید خود را نوآور و فرزند زمان خود جلوه دهند. با این تصور که اگر به جاي شمع از برق، یا به جاي اسب از اتوموبیل و یا به جاي کاروان از قطار، سخن گویند، به شعر زمان خود دست یافتهاند« - حقوقی، - 388:1383 این تحولات همراه با علل مختلف دیگر باعث تغییر مسیر ادبیات شد و ادبیات معاصر را رقم زد. ادبیات معاصر نیز همچون ادبیات کلاسیک، قلهها و شاهکارهایی دارد که جهانی شدند. در آثار این ادبیات تأثیرپذیري فرهنگ غرب هم دیده میشود و این را نمیتوان انکار کرد که شاعران و نویسندگان ما با آشنایی با ادبیات مغرب زمین شعر سرودند، اما این را هم نباید نادیده گرفت که پشتوانهي فرهنگی آنها علاوه بر ادبیات مدرن غرب، ادبیات غنی کلاسیک بود،
نیما یوشیج به عنوان نظریهپرداز شعر نو و سردمدار آن نیز وامدار ادب اروپایی بود چنانچه تأثیرپذیري نیما را از آنها میبینیم اما ردپاي شعر کلاسیک در اندیشهي او به وضوحتر از ادبیات غرب دیده میشود، منتقدان گفتهاند »:نیما با آموختن زبان فرانسه با ادبیات جهان آشنا شد و تحت تأثیر چهارلایهي مختلف فرهنگی به نوآوري و ابداع در شعر فارسی پرداخت: لایه-ي اول آثار رمبو، مالارمه، بودلر، ورلن، پل والري، آلفرد دوموسه، شاتو بریان و لامارتین و دیگر نویسندگان و شاعران سمبولیست فرانسه بود. لایهي دوم، آثار نویسندگان و شاعران روسی همچون تولستوي، داستایوفسکی، پوشکین، چخوف، گوگل و ماکسیم گورکی بود که نیما چپروي و چپگرایی خود را تا حدي به آنان و معاشران ایرانی خود از روشنفکران چپروي ایرانی مدیون بود...
لایهي سوم، فرهنگ عامه و ادبیات بومی و محلی - طبري و مازندرانی - بود. لایهي چهارم، فرهنگ کلاسیک فارسی و مخصوصاً تصویرسازيهاي نظامی در خمسه بود.« - امین، - 355:1384 همچنین پیروان او چون شاملو، اخوانثالث، سهراب سپهري، فروغ فرخزاد و ... این چنین بودند. در آثار این شاعران تعهدي نسبت به فرهنگ و ادب ایران دیده میشود. در این مقاله مواردي که شاعران در آن به فرهنگ ایران توجه کردند بررسی میشود، محدودهي تاریخی بررسیها »جریان شعر نو« است و در بررسیها شعر شاخصهاي این جریان به عنوان نمونه انتخاب شده است.
