بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف تبیین نقش ارزشهای اسلامی در ارزیابی عملکرد کارکنان در سازمان های دولتی انجام شد. این تحقیق از لحاظ هدف، کاربردی و از لحاظ روش جمعآوری دادهها، از نوع تحقیقات توصیفی-همبستگی و بر حسب داده کمی - کیفی میباشد. جامعه پژوهش شامل تمامی کارکنان ادارات کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استانهای لرستان و زنجان بود که از بین آنها 182 نفر به سؤالات پاسخ دادند. جهت گردآوری دادهها، پرسشنامهای محقق ساخته مشتمل بر 60 سوال طراحی گردید. یافته های پژوهش نشان داد پایبندی به ارزشهای اسلامی مهمترین شاخص از دیدگاه کارکنان است. پاسخ دهندگان ارزشهایی مانند عدالت، صداقت و انصاف، وجدان کاری، سعه صدر و اخلاق و متانت در رفتار را به عنوان ارزشهای اسلامی در ارزیابی عملکرد، با اهمیت دانستند. تعهد و الزام کارکنان به ارزشهای اسلامی منجر به اجرای بهتر ارزیابی عملکرد و بازخورد مؤثرتر خواهد شد. نتایج این پژوهش میتواند در سازمانها و ادارات جهت توسعه و بهبود عملکرد و اثربخشی سازمانی مورد استفاده قرار گیرد.
واژههای کلیدی: ارزشهای اسلامی، ارزیابی عملکرد، کارکنان، سازمانهای دولتی، اثربخشی سازمانی.
.1 مقدمه و بیان مسئله
اعتقاد بر این است که دین اسلام برای تمامی شئون فردی و اجتماعی انسان برنامه دارد و باید در همه زمینهها، به این مکتب پویا، جامع و منبعی غنی و بیزوال تکیه شود. در فرهنگ اسلامی، به استناد آیات و روایات متعدد و همچنین به دلیل اعتقاد به معاد، لزوم ارزیابی و ارزش گذاری تلاشهای فردی و محاسبه اعمال مشخص میشود. لیکن به منظور رعایت عدالت در ارزیابی عملکرد، مد نظر داشتن آیه »لا یکلف االله نفسا الا وسعها« در اجرای فرایند مذکور اجتناب ناپذیر است. در منابع دینی امر ارزشیابی و رسیدگی به اعمال انسان بسیار مورد تأکید قرارگرفته و تصریح شده که در ترازوی عدل الهی کوچکترین عمل مورد توجه و سنجش قرار می گیرد و در وقت رسیدگی به اعمال انسان هرگز آنهایی که اعمال شایسته دارند با دیگران، مساوی نیستند. پیامبر اکرم در مورد ضرورت ارزیابی عملکرد می فرمایند:حاسِبُوا» َ زِنُها قَبْلَ اَنْ تُوزَنُوا وَ تَجَهﱠزُوا لِلْعَرْضِ الاَکْبَرِ.« پیش از آنکه به حسابتان برسند، خود را ارزیابی کنید و در میزان قرار دهید و برای حسابرسی بزرگتری آماده شوید - بحارالانوار، ج70، . - 73
در این راستا فرایند ارزیابی عملکرد کارکنان به عنوان یکی از وظایف خطیر مدیریت منابع انسانی از مواردی است که باید در منابع اسلامی، به دنبال تأمین محتوای آن بود. محقق در این پژوهش به دنبال طرح و ارائه اصولی است که با بکارگیری آنها در فرایند ارزیابی عملکرد کارکنان، ضمن تأمین اهداف سازمان و کارکنان، حاکمیت ارزشهای معنوی بیش از پیش تحکیم شود. نظرات کارکنان نشان میدهد که ارزیابی عملکردعمدتاً باعث کاهش انگیزه در کارکنان شده و مدیران نیز رغبت لازم برای ارزیابی کارکنان ندارند. لذا مشکل عمده در این زمینه، عدم وجود راهکارهای مناسب جهت ارزیابی عملکرد کارکنان میباشد. در این صورت ضروری به نظر میرسد که یکی از برنامههای مهم و دارای اولویت در این سازمان طراحی و استقرار نظام ارزیابی متناسب با سازمان باشد. بنابراین مسئله اصلی پژوهش حاضر این است که آیا اثربخشی فرایند ارزیابی عملکرد در این سازمان در وضعیت مطلوبی قرار دارد؟ و میزان تاثیرگذاری ارزشهای اسلامی بر اثربخشی فرایند ارزیابی عملکرد کارکنان اداره کل تعاون،کار و رفاه اجتماعی چقدر است؟
سوالات اصلی پژوهش حاضر بدین شرح است:
· تا چه اندازه اعتقاد و عمل به ارزشهای اسلامی بر اثربخشی فرایند ارزیابی عملکرد تأثیر دارد؟
· آیا ارزشهای اسلامی رابطه بین اجرای ارزیابی و اثربخشی فرایند ارزیابی عملکرد را تعدیل می کند؟
· آیا ارزشهای اسلامی رابطه بین ارائه بازخورد و اثربخشی ارزیابی عملکرد را تعدیل میکند؟
هدف فرعی در پژوهش حاضر شناسایی ارزشهای اسلامی موثر بر فرایند ارزیابی عملکرد کارکنان اداره کل تعاون،کار و رفاه اجتماعی استانهای لرستان و زنجان می باشد.
فرضیه اصلی پژوهش حاضر بدین شرح است:
اثربخشی فرایند ارزیابی عملکرد در اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استانهای لرستان و زنجان از نظر کارکنان در سطح مطلوبی قرار دارد. در این راستا فرضیههای فرعی بدین صورت می باشند: فرضیه فرعی اول: اعتقاد و عمل به ارزشهای اسلامی بر اثربخشی فرایند ارزیابی عملکرد تأثیر دارد. فرضیه فرعی دوم: ارزشهای اسلامی رابطه بین اجرای ارزیابی و اثربخشی فرایند ارزیابی عملکرد را تعدیل میکند. فرضیه فرعی سوم: ارزشهای اسلامی رابطه بین ارائه بازخورد و اثربخشی فرایند ارزیابی عملکرد را تعدیل میکند.
.2 مبانی نظری و پیشینه پژوهش
-1-2 ارزیابی عملکرد ارزیابی عملکرد به عنوان فرایندی است برای سنجش اثربخشی سازمانی. چنانچه عملکرد فرد اصلاح یابد، پر واضح است که عملکرد سازمان نیز بهبود خواهد یافت. ارزیابی عملکرد عبارت است از تعیین درجه کفایت و لیاقت کارکنان از لحاظ انجام وظایف محوله و قبول مسئولیتها در سازمان که این ارزیابی باید به طور عینی و سیستماتیک انجام پذیرد - دعایی، 1374، . - 56
-2-2 ارزشهای اسلامی ارزیابی عملکرد یک ضرورت است و این ضرورت ناشی از اهدافی است که هر ارزشیابی به دنبال آن است و آن اهداف به طور جد مورد اهتمام اسلام میباشد. ملاکهای خوب و بد، با توجه به وسعت نگرشی که اسلام ارائه می دهد، بسی فراتر و متنوع تر از آن چیزی است که امروزه در موضوع ارزیابی عملکرد مطرح می گردد و این وسعت در نگرش متأثر از اهداف متعالی است که اسلام برای انسان به عنوان طرف ارزیابی عملکرد در نظر میگیرد و به همین دلیل، متغیرهای معنوی در ارزیابی عملکرد در قیاس با آنچه که در آثار مدیریت منابع انسانی به چشم میخورد، جایگاهی تعیین کنندهتر دارد. عملکرد انسان آن هنگام مثبت ارزیابی میشود که عوامل معنوی را در آن لحاظ کرده باشد و لذا معنایابی عملکرد به معنی خوب یا بد بودن رفتار با توجه به این متغیرها تعریف می گردد.
البته جنبههای فنی نیز در ارزشیابی عملکرد از نظر اسلام دارای اهمیت و توجه جدی است. با این همه، ارزیابی عملکرد بدون نگاه از منظر ارزشی و معنوی، از دیدگاه اسلام و به تبع از دید یک مسلمان، معنا نمی یابد - گائینی،1392، . - 108-110 بعد از انجام مطالعات کتابخانهای و مصاحبه خبرگی، متغیرهای استخراج شده دستهبندی شدند. سپس ابعاد و مؤلفهها به دو طبقه کلی تقسیم شدند. یک طبقه از ابعاد و مؤلفهها به طور مستقیم مرتبط با انجام وظایف کاری فرد بودند. این متغیرها، بایستهها و مطلوبهایی بودند که از جانب نظام ارزشی اسلامی برای فرد انجام دهنده کار انتظار میرفت. محقق این گونه متغیرها را ارزشهای کاری مرتبط با انجام کار نامید.
ارزشهای کاری مرتبط با انجام کار، ارزشها و مطلوبهایی هستند که مستقیماً با انجام یک کار و شغل مرتبط هستند و منبع رضایت درونی برای فرد می باشند. در این تحقیق این متغیر با گویههای دقت در کار، دانش و شناخت از کار، نظم در کار، تکریم کارکنان، تعاون و همکاری، خلوص نیت، مسئولیت پذیری، امانتداری، و نوع دوستی قابل سنجش میباشد. یک سری از متغیرهای ارزشهای کاری در خصوص شرایط انجام کار بودند. این گونه متغیرها منبع رضایت بیرونی، انگیزه های بیرونی و مطلوبهای فرد - کارکنان - هستند که در کیفیت ارزشهای کاری مرتبط با انجام کار تأثیر گذارند. این متغیرها بایستهها و مطلوبهایی هستند که نظام ارزشی اسلام از کارفرما یا سازمان انتظار دارد. که در این پژوهش با گویههای عدالت در ارزیابی عملکرد کارکنان، عدالت در اجرای قوانین و مقررات، عدالت در روابط و رفتار با کارکنان و رعایت انصاف و عدالت در برخورد کارکنان با ارباب رجوع قابل سنجش میباشد.
-3-2 نقش ارزشهای اسلامی در ارزیابی عملکرد مهمترین منبعی که میتوان قواعد، مقررات و احکام اسلامی را از آن استنتاج کرد، کتاب خدا »قرآن« و سنت »گفتار، امضاء، تقریر، و کردار یا رفتار عملی معصومین »علیهم السلام« میباشد. در مواردی خیلی خاص از اصل اجماع هم استفاده میشود. عقل دلیل دیگری است که در نبود آن سه اصل، حجت قاطع محسوب می گردد و فهم سه اصلی
