مقاله تورم و رشد بهره‌وری در کشورهای صادرکننده نفت

بخشی از مقاله

چکیده

بهرهوري کانال توسعه و تورم سد این کانال است. هدف بهرهوري به حداکثر رساندن استفاده از منابع به شیوهاي عملی و با کاهش هزینههاي تولید رفاه جامعه و توسعه اقتصادي کشورها میباشد، در مقابل تورم با افزایش سطح عمومی قیمتها مانعی جهت نیل به اهداف رشد و توسعه در کشورها میباشد. بالا بودن تورم در اقتصاد یکی از مهمترین عواملی است که به عقیده بسیاري از اقتصاددانان بهره وري را با اخلال مواجه میسازد. در واقع در تورم بالا، افزون بر دیگر پیامدهاي نامطلوب رفاهی، تأثیر بسزایی در فرایند کند شدن رشد اقتصادي و کاهش بهرهوري دارد . در این تحقیق اثر تورم بر بهرهوري با استفاده از روش پانل دیتا در 11 کشور صادر کننده نفت اوپک طی دوره زمانی 2000-2014 مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاکی از وجود رابطه مثبت تورم، قیمت نفت و رابطه منفی اندازه دولت و عرضه پول با بهرهوري میباشد.

کلمات کلیدي: تورم، بهرهوري، پانل دیتا، کشورهاي صادر کننده نفت

-1مقدمه

بررسی تاثیر تورم بر تغییرات بهرهوري اقتصاد، موضوعی است که در دهههاي اخیر توجه بسیاري از تحقیقگران را به خود جلب کرده است. همچنین، یکی از موضوعاتی که در سالهاي اخیر، به بررسی رابطه بین تورم و نرخ رشد بهرهوري کل عوامل در ایران، اهمیت ویژه اي بخشیده است، سیاستهاي دولت در طی سالهاي 1384-1387 در جهت اشتغال زایی و کارآفرینی بوده است. این سیاستها موجب تزریق حجم بسیار زیاد نقدینگی به اقتصاد کشور شده است - نوري و قوام، . - 1387 لذا تعیین جهت و میزان تاثیر این دو متغیر بر یکدیگر، بی تردید میتواند در اتخاذ سیاستهاي کارآمد، سودمند واقع شود - نصیریان، . - 1392

در حال حاضر تقریبا تمامی کشورهاي توسعه یافته و برخی از کشورهاي در- حال -توسعه بر این مطلب اذعان دارند که بهبود بهرهوري منشا اصلی رشد اقتصادي و رفاه ملی است. اگر بهرهوري تولید در کشوري بالا رود، همه از آن سود خواهند برد - وکیلی، . - 1370 در این راستا پائول کروگمن در سال 1372 در کتاب عصر افول انتظارات گفته است که در مقایسه با نرخ رشد اندك بهره-وري، سایر نگرانیهاي بلندمدت اقتصادي نظیر رقابت خارجی، ضعف در زیرساختها و عقب -ماندگیهاي اجتماعی و فرهنگی کم اهمیت به شمار میروند - اسفندیاري، . - 1389ارتقاي سطح بهرهوري بی تردید از جمله ملزومات رشد اقتصادي است که البته، با توجه به تغییر سهم نهادههاي تولیدي و گسترش تأثیر تکنولوژي و سرمایههاي انسانی، اهمیت روزافزونی نیز یافته است. به همین دلیل، شناسایی عوامل مؤثر در رشد یا کاهش بهرهوري کل و تعیین سهم آنها در تغییرات بهرهوري از جمله موضوعهاي مورد توجه تحقیقگران به شمارمی آید.

بالا بودن تورم در اقتصاد یکی از مهم ترین عواملی است که به عقیده ي بسیاري از اقتصاددانان رشد بهرهوري را با اخلال روبه رو میسازد. در واقع، تورم بالا، افزون بر دیگر پیامدهاي نامطلوب رفاهی، تأثیر به سزا در کندشدن فرایند رشد اقتصادي و کاهش بهرهوري دارد. تجربه ي برخی از کشورهاي عضو سازمان توسعه و همکاري اقتصادي درباره ي تورم بالا در کنار بهرهوري پایین در دهه ي هفتاد میلادي از یک سو، و تورم پایین در کنار بهرهوري بالا در دهه ي نود از سوي دیگر، تحقیقگران اقتصادي را بر آن داشت تا به کمک الگوها و روشهاي نظري و تجربی خود کیفیت و کمیت رابطه ي تورم و بهرهوري را مطالعه کنند. این موضوع در کشورما اهمیت دو چندانی دارد؛ چراکه اقتصاد ایران به رغم برخورداري از موهبت خدادادي نفت هنوز نتوانسته است در سطح بین المللی به جایگاهی مطلوب از حیث رشد اقتصادي دست یابد و رشد ناکافی بهرهوري عوامل بی تردید در عدم تحقق این هدف، تأثیرگذار بوده است .

اما، متأسفانه این موضوع نزد سیاست گذاران و حتی در میان تحقیقگران به شایستگی مورد توجه قرار نگرفته است. آنچه مسلم است ضرورت توجه به رشد بهرهوري به منظور دستیابی به اهداف اقتصادي است. تأیید تجربی تأثیر منفی تورم در رشد بهرهوري و شناسایی مکانیزمهاي اعمال این اثر میتواند مقدمات مناسبی براي کاستن از پیامدهاي نامطلوب تورم باشد. از سوي دیگر، رشد بهرهوري عوامل با کاهش هزینههاي تولید و در نتیجه افزایش میزان تولید در اقتصاد کاهش تورم را سبب خواهد شد - ابریشمی و همکاران. - 1389 در تحقیق حاضر بر آن هستیم تا ارتباط بین تورم و بهرهوري را در مورد کشورهاي صادر کننده نفت با استفاده از مدل پنل دیتا مورد بررسی قرار دهیم.

-2مطالعات داخلی و خارجی انجام شده

ابریشمی و همکاران - 1389 - در مقاله خود رابطه علیت میان تورم و رشد بهرهوري در اقتصاد ایران با استفاده از روشهاي خطی و غیرخطی مبتنی بر شبکههاي عصبی آزمون کردند. میان این دو متغیر در اقتصاد ایران طی دورة 1338-1385 نتایج حاکی آن است که علیرغم عدم وجود رابطه خطی میان تورم و رشد بهرهوري، یک رابطه غیرخطی میان این دو متغیر با استفاده از روش علیت مشاهده میشود. به بیان دیگر، میان تورم و رشد بهرهوري یک GMDH غیرخطی علیت غیرخطی دو طرفه برقرار است.ابریشمی و همکاران - 1392 - ، به بررسی رابطه میان تورم و بهرهوري نیروي کار در برخی از کشورهاي منتخب صادرکننده نفت پرداختند.

براي این منظور از دادههاي پانل در طی دوره 1982 تا 2007 مبتنی بر تحلیلهاي هم انباشتگی و تصحیح خطاي پانلی استفاده شدهاست، همچنین در مطالعه خود با استفاده از آزمون علیت تودا - یاماموتو براي دادههاي پانلی به بررسی رابطه میان این دو متغیر میپردازد. نتایج تجربی نشان میدهد، علیت به صورت یک طرفه از تورم به بهرهوري نیروي کار وجود دارد. این یافته بیانگر این است که ماهیت تورم در کشورهاي صادرکننده نفت، بیشتر ناشی از عوامل طرف تقاضا مانند افزایش درآمدهاي نفتی و افزایش نقدینگی است. از سوي دیگر تورم باعث کاهش بهرهوري نیروي کار در این کشورها خواهد شد.

اسدزاده و همکاران - 1393 - در مطالعه خود اثر سرمایه انسانی، درجه باز بودن تجاري و تورم را روي بهرهوري کل عوامل تولید در ایران طی سالهاي 1391-1355 مورد توجه قرار دادند. ابتدا بهرهوري کل عوامل تولید با استفاده از شاخص مالم کوئیست محاسبه شده، سپس اثر عوامل موثر بر بهرهوري کل عوامل تولید با استفاده از روش هم انباشتگی جوهانسون- جوسیلیوس مورد بررسی قرار دادند. نتایج حاصل از این مطالعه نشان میدهد که سرمایه انسانی اثر مثبتی روي بهرهوري دارد و درجه باز بودن تجاري اثر مثبت و تورم اثر منفی بر بهرهوري دارد.نوري و امجدي - 1394 - در تحقیق خود، تأثیر شاخصهاي اصلاحات اقتصادي، تورم و بحران مالی جهانی بر بهرهوري کل عوامل تولید مورد بررسی قرار دادند.

که جهت نیل به این منظور از اطلاعات 8 کشور منتخب درحال توسعه بهره گرفته شد و با استفاده از تکنیک هم انباشتگی پانلی با رویکرد حداقل مربعات تعمیم یافتهGLS به برآورد اثرات متغیرها پرداخته شد. براساس نتایج رگرسیونی، آزادسازي مالی، آزادسازي تجاري و بحران مالی جهانی تأثیر مثبتی بر بهرهوري کل عوامل تولید دارند، ولی تورم اثر خود را در قالب علامت منفی نشان داده است.کیم1 و همکاران - 2013 - در مقاله خود، به بررسی رابطه علی رشد بهرهوري و تورم در کره با استفاده از دادههاي فصلی -2002 1985 پرداختند. نتایج حاکی از این است که رابطه علی یک سویه از رشد بهرهوري به تورم برقرار است. همچنین برآوردها نشان میدهد با یک درصد افزایش در بهرهوري کل عوامل و نیروي کار شاخص قیمتی مصرف کننده - CPI - به ترتیب 7-8 درصد، 37- 44 درصد کاهش پیدا میکند.

چوي - 2013 - 2 در مطالعهاي نقش چسبندگی قیمتها را در عکسالعمل تورم به تغییرات سیاستهاي پولی مورد بررسی قرار داده است و نشان داده است که چگونه تغییرات رژیم سیاستها پولی قادر است قیمتها در بخشهاي مختلف را به غیرمتوازن تغییر دهد. در این مطالعه از شاخص جداگانه قیمت کالاها و خدمات مصرفی در بخشهاي مختلف در کانادا استفاده شده است و بر اساس یافتههاي تحقیق با توجه جسبندگی متفاوت قیمتی در بخشهاي مختلف اثرگذاري قیمتی در بخشهاي مختلف غیریکسان بیان شده است و بر اساس نتایج پیشنهاد شده است که در صورتی که میزان چسبندگی قیمتی در بخشهاي مختلف را افزایش داد میتوان به پایداري بیشتري در قیمتها در صورت بروز شوكهاي مختلف دست یافت.تنگ - 2014 - 3، رابطه بین بهرهوري نیروي کار، دستمزدهاي واقعی و تورم را در مالزي با استفاده از رویکرد آزمون مرزي به همگرایی و همچنین آزمون علیت گرنجر مورد بررسی قرار داد.

یافتههاي این مطالعه نشان میدهد تورم با بهرهوري نیروي کار رابطه منفی دارند. با این حال، اثر دستمزدهاي واقعی روي بهرهوري غیر خطی است و رابطه U شکل معکوس را دارند. از نکته نظر سیاستی، آزمون علیت گرنجر نشان میدهد که دستمزدهاي واقعی علت گرنجري بهرهوري نیروي کار هست؛ ولی هیچ شواهدي از علیت معکوس وجود ندارد. همچنین، نتایج نشان میدهد که تورم و بهرهوري نیروي کار داراي علیت دو طرفه در کوتاهمدت و بلندمدت هستند.اوجد - 2015 - 1، به بررسی رابطه میان تورم، بهرهوري و رشد اقتصادي با استفاده از روش تحلیل پوششی دادهها و گشتاورهاي تعمیم یافته پرداخت. نتایج تحقیق وي حاکی از اثرگذاري منفی بهرهوري بر تورم - شاخص قیمت مصرف کننده - میباشد. همچنین شاخصهاي نقدینگی، قیمت نفت تأثیر مثبت بر تورم و تأثیر منفی بر رشد اقتصادي داشته اند.

-3معرفی الگوي تحقیق و متغیرها

در روش داده تابلویی، شکل کلی معادله ي بهره وري در یک فرم لگاریتمی به صورت زیر تعریف میشود:

این معادله برگرفته از تحقیق اوجد - 2015 - 2 میباشد که در آن متغیر وابسته بهرهوري - TFP - و متغیرهاي توضیحی نیز شامل قیمت نفت - POIL - ، تورم - CPI - ، عرضه پول - M - و اندازه دولت - GC - میباشد.همانطور که بیان شد متغیر وابسته بهرهوري نیروي کار است که از نسبت تولید ناخالص داخلی به کل شاغلان برحسب دلار بدست آمده است. این روش در تحقیقهاي متعددي از جمله اوجدا - - 2015 و نجارزاده و همکاران - 2014 - مورد استفاده قرار گرفته است. منبع آماري این متغیر پایگاه اطلاعاتی بانک جهانی میباشد.همچنین براي متغیر تورم از شاخص قدرت خرید مصرف کننده به عنوان نماینده تورم بهره گرفته ایم که در مطالعاتی مانند اوجدا - 2015 - و پدرام و حري - 1392 - نیز استفاده شده است. منبع آماري این متغیر پایگاه اطلاعاتی بانک جهانی میباشدشاخصهاي گوناگونی جهت بررسی اندازه دولت وجود دارد. در این تحقیق به پیروي از مطالعات پیشین صورت گرفته مانند اوجدا - 2015 - و بهجت جمال و همکاران - 1392 - از شاخص نسبت هزینههاي مصرفی به تولید ناخالص داخلی استفاده شده است. منبع آماري این متغیر پایگاه اطلاعاتی بانک جهانی میباشد. آمار و اطلاعات مربوط به متغیر قیمت نفت نیز از اطلاعات موجود در بولتن آماري اوپک استخراج شده اند.

-4نتایج برآورد مدل

-1-4 بررسی مانایی متغیرها

قبل از اینکه مدل خود رگرسیو تخمین زده شود، از آزمون مانایی براي تمامیمتغیرها استفاده شده است. اگر متغیرهاي مورد مطالعه مانا نباشد، به دلیل بروز مشکل رگرسیون کاذب، امکان استفاده از مدلهاي خود رگرسیو وجود ندارد. براي آزمون مانایی، از آزمونهاي ریشه واحد پانلی استفاده شده است. نتایج آزمون نشان دهنده مانایی در سطح کلیه متغیرها به جز شاخص بهرهوري و قیمت نفت میباشد و دو متغیر مذکور با تفاضل مرتبه اول خود مانا میباشند. بنابراین جهت اطمینان از نبود رگرسیون کاذب و وجود رابطه بلند مدت میبایست آزمونهاي هم انباشتگی پانلی تخمین زده شوند.